Putinov posljednji adut – izazivanje sukoba na Zapadnom Balkanu

Piše: Balša Božović (IPS Journal)

Srbija i Bosna i Hercegovina prkosile su jedinstvu Zapada oko sankcija Rusiji — odražavajući destabilizujući uticaj Moskve na Balkanu.

U seriji sastanaka sa svjetskim liderima prije invazije na Ukrajinu, Vladimir Putin je insistirao da je Rusija ugrožena i da ima pravo na „intervenciju“ u rješavanju sporova između Zapada i Rusije. Vođen nacionalističkim narativom o „ruskom svetu“ – da svi Rusi imaju pravo da žive u jednoj zemlji – tvrdio je da Ukrajinci nisu nacija, već ustvari Rusi. Ukrajina nije država, nastavio je on, već Lenjinov projekat i trebalo bi da se uklopi u Rusiju. Putinova retorika zapanjujuće liči na narativ Slobodana Miloševića koji je upotrijebio da započne rat u Jugoslaviji 1991. – i na današnji narativ „srpskog sveta“ usmjeren ka Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini.

Sada, nedeljama nakon što je invazija počela, Putin i Rusija su u najtežoj situaciji od kraja Hladnog rata. Ruska ekonomija pati od sankcija bez presedana, a Putin bi mogao biti optužen za ratne zločine. Neko bi rekao da liči na Miloševića – samo sa nuklearnim bombama.

Kao odgovor na Putinovu agresiju, Zapad je postao ujedinjeniji nego ikada ranije. Finansijski je izolovao Rusiju, a EU je bliža nego ikada ranije da Ukrajini dodijeli status kandidata. Putinovi sve očajniji potezi – nuklearnim prijetnjama svima koji se usude da pomognu Ukrajini, na primjer – doveli su do toga da mu čak i njegovi najbliži autokratski saveznici, poput Viktora Orbana, okrenu leđa. Međutim, u Evropi postoji nekoliko crnih ovaca koje su prkosile jedinstvenom odgovoru Zapada: Srbija i Bosna i Hercegovina odbile su da uvedu sankcije Rusiji. U Bosni je propao zbog blokade srpskog i proruskog člana Predsjedništva Milorada Dodika.

Zapadni Balkan je slaba tačka Evrope

U ovom kontekstu, sve jasnije možemo da vidimo kako su određeni režimi na Zapadnom Balkanu igrali ulogu u otvaranju puta širem sukobu između Rusije i Zapada, uključujući i uništavanje dobro finansirane zapadne bezbjednosne arhitekture na Zapadnom Balkanu. Moskva je dugo radila na destabilizaciji Evrope i NATO-a, i to prvenstveno kroz dva kanala na Zapadnom Balkanu – političkom i bezbjednosnom.

Politički kanal je djelovao na dva načina. Prvo, Putin je pokušao da odugovlači evropske integracije zemalja Zapadnog Balkana. Drugo, pokušao je da potkopa proširenje NATO-a kroz destabilizaciju Crne Gore i Sjeverne Makedonije. Pokušaj državnog udara i atentat na predsjednika Mila Đukanovića 2016. podržali su Putinov režim, kao i Ruska i Srpska pravoslavna crkva. Ruske obavještajne službe su 2017. podržale upad u parlament i napad na tadašnjeg opozicionog lidera Zorana Zaeva u Sjevernoj Makedoniji.

Iz bezbjednosne perspektive, Moskva je pružila podršku projektu promjene granica na Zapadnom Balkanu kroz stvaranje tri veće države: Srbije – projekat ”srpskog sveta” koji preslikava ”ruski svet”, Albanije i Hrvatske koje bi apsorbovala male države i nacije. kao što su Crna Gora, Sjeverna Makedonija, Bosna i Hercegovina i Kosovo. Na kraju, to bi dovelo do novog rata na Balkanu.

Sada bi Putinov posljednji adut u Evropi bio izazivanje novog sukoba preko svojih zastupnika u pokušaju da skrenu pažnju NATO-a i EU na Zapadni Balkan.

Prilika Evrope da se suprotstavi

Međutim, uprkos svojoj slabosti, države Zapadnog Balkana manje-više uspješno odoljevaju ruskoj hibridnoj agresiji. Najveći izazov je režim u Srbiji koji je visoko integrisan u rusku i kinesku zonu uticaja. Srbija je formalno „vojno neutralna“, ali joj je potrebna pomoć da izađe iz stiska ruskog uticaja.

EU sada ima priliku da postane odlučnija u svojoj spoljnoj i bezbjednosnoj politici. Ukrajina, Gruzija i Moldavija podnijele su zahtjev za članstvo u EU. Ovo je očigledno podiglo očekivanja na drugim mjestima. Zato bi EU prvo trebalo da završi svoj posao na Zapadnom Balkanu i nastavi integraciju zemalja koje već pregovaraju. Crna Gora, kao članica NATO koja je otvorila sva pregovaračka poglavlja, mogla bi relativno brzo da postane dio EU. To bi bila gotovo beznačajna cijena za EU s obzirom na njen mali broj stanovnika i prilagodljivu ekonomiju. Što je još važnije, to bi poslalo snažnu poruku Zapadnom Balkanu i demokratskom svijetu – da EU ne odustaje od vizije svojih osnivača.

Albanija i Sjeverna Makedonija, takođe članice NATO-a, konačno bi mogle da dobiju dugo očekivane datume za početak pregovora. Bosni i Hercegovini je potrebna pažnja EU i NATO-a zbog svojih sigurnosnih pitanja, jer još uvijek traje debata o izbornom zakonodavstvu i uređenju zemlje koje treba uspostaviti na građanskim, a ne etničkim principima. Kosovo će vjerovatno postati država članica NATO-a, što bi ubrzalo sveobuhvatni sporazum sa Srbijom i uklonilo iluziju o pridruživanju Kosova Velikoj Albaniji.

Međunarodne prilike su se promijenile – zapadni svijet danas pokazuje više jedinstva i solidarnosti nego prije samo nekoliko dana. Ovaj zamah treba iskoristiti za agilniju politiku EU na Zapadnom Balkanu – ne zaboravljajući da je krajnji prioritet zaustavljanje rata u Ukrajini.