Procjena specijalnog američkog izaslanika Gabrijela Eskobara da je moguće miješanje Rusije u predsjedničke izbore u Crnoj Gori ne iznenađuje, s obzirom da je Rusija godinama uključena u crnogorska društveno politička dešavanja, ocijenio je analitičar Digitalnog forenzičkog centra, Milan Jovanović.
“Pogotovo od izbora 2020. godine i smjene vlasti, a od kada dominantno proruske i prosrpske strukture učestvuju u izvršnoj vlasti, što daje slobodu domaćim proksijima da djeluju”, kaže Jovanović za Radio Slobodna Evropa (RSE).
Predsjednički izbori će se u Crnoj Gori održati 19. marta.
Eskobar je 28. februara rekao da ne očekuje uspjeh ruske propagande u vrijeme predsjedničkih izbora.
“Mislim da će Rusija pokušati da ubrizga neke narative koji ne pomažu, kako bi pokušala da stvori tenzije između etničkih grupa u Crnoj Gori u ovoj kampanji. To će uraditi kroz uobičajene kanale medija dezinformacija i potencijalno kroz neke proksije”, izjavio je Eskobar.
Ruska uplitanja u crnogorske izbore
Uplitanje Rusije u crnogorski politički život je počelo, prema riječima Jovanovića, 2014. godine, a za šta se, kao i ostalim zemljama Zapadnog Balkana, koriste jake hibridne aktivnosti.
“Radi se na opstrukciji evropskih i atlantskih integracija zapadno balkanskih država, uz podsticanje antizapadnog raspoloženja i podrivanja interesa Zapada širom Balkana”, tvrdi Jovanović.
Važan segment zaštite od uticaja sa strane je obavještajni sektor, kaže Jovanović, podsjećajući da je nekoliko dana nakon međunarodne akcije u suzbijanju ruskog uticaja u septembru prošle godine, Vlada Crne Gore bez jasnog obrazloženja smijenila rukovodstvo Agencije za nacionalnu bezbjednost.
“Time je dovedena u pitanje posvećenost Vlade borbi protiv ruskog malignog djelovanja. Veliki je problem što se pitanje stranog uticaja relativizuje u Crnoj Gori”, kaže Jovanović.
On navodi da je bilo pokušaja da se zabrinutost zbog miješanja spoljnjeg faktora, poistovjeti sa nacionalizmom i ekstremizmom onih koji su je izražavali.
Najpoznatiji primjer pokušaja ruskog miješanja su parlamentarni izbori 2016. godine, kada je više državljana Srbije, ruski obavještajci i lideri Demokratskog fronta (DF) bilo optuženo za pokušaj terorizma i nasilno rušenje tadašnje vlasti.
Tada je na vlasti bila Demokratska partija socijalista (DPS) Mila Đukanovića.
Prema nalazima Digitalnog forenzičkog centra, strani faktor je uticao i na izbore 2020. godine, kada je DPS izgubio vlast poslije 30 godina, od tri koalicije predvođene najjačim proruskim DF-om.
Uticaj Srbije putem Srpske pravoslavne crkve
Presudan uticaj na njih je imala Srpska pravoslavna crkva koja je objedinila pocijepane prosrpske partije u jednu koaliciju, a potom snažno uticala i na formiranje tadašnje Vlade.
Kako za RSE ocjenjuje Milica Kovačević iz Centra za demokratsku tranziciju koji godinama nadgleda izbore, jedan od najvažnijih instrumenata politike Srbije u Crnoj Gori je Srpska pravoslavna crkva.
Nedozvoljeno strano miješanje kroz finansijske, političke i medijske uticaje, prema riječima Kovačević, je dolazilo iz zemalja regiona, “posebno Srbije, ali i od regionalnih sila poput Rusije”.
Kako navodi ona, Srpska pravoslavna crkva je jedna od najvažnijih karika o čemu govori podatak, da je Srbija u posljednjih nekoliko godina pružila višemilionsku podršku srpskim organizacijama i crkvi u Crnoj Gori.
“Finansijska podrška se pruža i pojedinim opštinama gdje su na vlasti političke partije povezane sa režimom u Srbiji. Ove godine je budžetom Srbije za region predviđeno trostruko više sredstava nego za prošlu godinu”, ocjenjuje Milica Kovačević.
Mitropolit Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Joanikije i prije raspisivanja predsjedničkih izbora je u Božićnoj poruci pozvao vjernike da im se odazovu.
Joanikije je sredinom januara odbacio tvrdnje da Rusija podriva Crnu Goru.
Joanikije: Kad su to Rusi podrivali Crnu Goru
“Lupetaju kako svaki Rus koji dođe ovdje širi ‘maligni ruski uticaj’ i da se bavi politikom i da podriva Crnu Goru. Kad su to Rusi podrivali Crnu Goru? To nikada nije bilo. I to su obične laži i petljavine”, riječi su Joanikuja.
Tokom lokalnih izbora u Nikšiću u martu 2021. godine, iz tog grada je protjerano osam državljana Srbije, članova Vučićeve Srpske napredne stranke, koje je angažovao Demokratski front.
Nakon pobjede snaga predvođenih Demokratskim frontom u tom gradu, Beograd je uplatio Opštini Nikšić dva miliona eura pomoći.
I sa zapada detektovane iste adrese
I Evropski parlament je marta prošle godine Rezolucijom osudio napore Rusije da iskoristi etničke tenzije na Zapadnom Balkanu “u cilju rasplamsavanja sukoba i podjele zajednica”.
Rezolucija izražava zabrinutost evropskih poslanika zbog “pokušaja Pravoslavne crkve da u Srbiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini, posebno u entitetu Republika Srpska, promoviše Rusiju kao zaštitnicu tradicionalnih porodičnih vrijednosti i ojača odnose između države i Crkve”.
Istovremeno, Centar za strateške i međunarodne studije iz Vašingtona je prije više od tri godine upozorio da se ruski maligni uticaj u Crnoj Gori manifestuje kroz zloupotrebu pravoslavne vjere, panslovenskog identiteta i ekonomije.
Takođe je procijenjeno da se rizik od ruskog malignog uticaja na Crnu Goru “nije smanjio nakon njenog ulaska u NATO, već da se možda i pojačava”.
Upliv trećih strana uslijed slabosti institucija
“Nedostatak snažnih demokratskih institucija je razlog što je Crna Gora posebno ranjiva na maligni uticaj koji dolazi sa strane”, kaže Milan Jovanović iz Digitalnog forenzičkog centra.
Pojašnjava da su sve strukture vlasti u posljednjih 20 godina omogućile upliv trećih strana jer su institucije godinama opterećene raznim problemima.
“Od korupcije, partitokratije, nepotizma. A smjena vlasti 2020. godine nije donijela suštinske promjene. Naprotiv, slabe institucije su dodatno urušene, nastavljeno je zanemarivanje državnih interesa, dok je interes Srpske pravoslavne crkve postavljen kao prioritet. Takav politički ambijent je omogućio penetraciju stranog uticaja”, navodi Jovanović.
Ostvarivanju tih ciljeva visoko se kotira informaciono ratovanje, kaže Jovanović.
“Od dezinformacionih kampanja, zloupotreba društvenih mreža i medija, do sajber napada na državne institucije”, dodaje on.
Međutim, osim političkih, finansijskih i medijski sadržaji se koriste za sprovođenje uticaja trećih strana.
Milica Kovačević ukazuje da je u u Crnoj Gori posljednjih nekoliko godina došlo do dramatičnih promjena u medijskom vlasništvu.
Četiri od pet televizija sa nacionalnom frekvencijom nije u vlasništvu lica iz Crne Gore. Slično je i sa portalima, štampanim medijima.
“Dio njih se kroz vlasništvo može povezati s tajkunima povezanim sa režimom u Srbiji, ili drugim političkim i ekonomskim centrima moći iz drugih država”, kaže Kovačević.
Njena organizacija je zahtijevala formiranje skupštinskog Odbora za praćenje stranih uticaja.
Međutim, pored javne podrške većine partije ovom projektu, nikada nije realizovan.