Falsifikovanje istorije: Skrivena agenda

Crna Gora se posljednjih godina suočava sa izazovom očuvanja antifašističkih vrijednosti usljed uspona ekstremne desnice na širem području Zapadnog Balkana. Taj trend je dodatno podstaknut učešćem krajnje desničarskih struja u vlastima, kako u Srbiji, tako i u Crnoj Gori, navodi se u analizi Digitalnog forenzičkog centra (DFC) – “Falsifikovanje istorije: Skrivena agenda”.

Analiza, kako je saopšteno iz DFC, tretira rastući trend istorijskog revizionizma koji “izjednačava” kolaboracionistički pokret iz Drugog svjetskog rata sa Narodnooslobodilačkog pokretom.

“Pored toga, primjetan je i rastući uticaj Srpske pravoslavne crkve (SPC) na društveno-političku dinamiku, s jedne strane minimiziranjem značaja Narodnooslobodilačkog pokreta, a s druge, rehabilitacijom kolaboracionističkog pokreta iz Drugog svjetskog rata. Taj trend je produkt malignog stranog uticaja iz Srbije koji se ispoljava kroz dezinformacije i istorijski revizionizam, a direktno utiče na jačanje krajnje desničarskih i antidemokratskih snaga koje se suprotstavljaju građanskom ustrojstvu Crne Gore”, kazali su iz DFC-a.

Analizu DFC-a prenosimo integralno.

Srbija i rehabilitacija četničkog pokreta

Odlukom Narodne skupštine Republike Srbije iz 2004. godine izjednačeni su četnički i partizanski pokret, a predlagač je bio Srpski pokret obnove tadašnjeg ministra inostranih poslova Vuka Draškovića. Njenim izglasavanjem je omogućena legalizacija revizije Drugog svjetskog rata koja se manifestovala kroz promjenu naziva ulica, postavljanje spornih spomenika, imenovanje upitnih praznika i prepravljanje udžbenika istorije. U godinama koje su uslijedile, učenici osnovnih i srednjih škola u Srbiji edukovani su u duhu revidirane istorije u kojoj je Draža Mihailović, četnički komandant, predstavljen kao antifašistički borac i protivnik okupacionih snaga. Dodatno, Zakonom o rehabilitaciji izglasanim 2006. godine trasiran je put društvenom etabliranju tog konstrukta, čime su saradnici fašističkog okupatora transformisani u borce za srpske nacionalne interese.

Od donešenja pomenutog Zakon u Srbiji je rehabilitovano više od 3.000 ljudi, a država je isplatila više od 272 miliona dinara odštete. Među njima je i 200-300 pripadnika ozloglašene SS divizijePrinc Eugen,poznate po činjenju teških zločina. Upravo na osnovu tog zakona je u maju 2015. godine rehabilitovan i Draža Mihailović. U odluci Višeg suda stoji: Nakon većanja i glasanja ovaj sud je doneo rešenje. Usvaja se zahtev za rehabilitaciju Dragoljuba Mihailovića Draže. Od danas se smatra neosuđivanim.Nedavno su u Beogradu otvorenmuzej Draži Mihailoviću.

Apelacioni sud u Beogradu potvrdio je u maju 2023. godine rješenje Višeg suda u Valjevu, kojim je usvojen zahtjev za rehabilitaciju nekadašnjeg komandanta Gorske garde Jugoslovenske vojske u otadžbini Nikole Kalabića.

Revizionističkoj kampanji u značajnoj mjeri doprinose mediji, ali i društvene mreže koje postaju ključne za djelovanje krajnje desničarskih i fašističkih organizacija. Njihov broj i prisustvo u društveno-političkom životu Srbije sve je veći.

Napad na antifašizam u Crnoj Gori

Crna Gora je decenijama bila pozitivan primjer njegovanja antifašističkih vrijednosti u regionu, iako tadašnja vlast predvođena Demokratskom partijom socijalista tom pitanju nije posvećivala posebnu pažnju. Državne institucije i predstavnici vlasti, za razliku od onih u Srbiji, imali su jasan stav prema kvislinškim pokretima tokom Drugog svjetskog rata. Sa druge strane, prosrpske političke organizacije su nedvosmisleno vršile reviziju istorije, predstavljajući zločinački četnički pokret kao antifašistički.

Nakon smjene vlasti u avgustu 2020. godine, učestali su primjeri pokušaja rehabilitacije i promocije četničkog pokreta koje toleriše aktuelna vlast i na državnom i na lokalnom nivou, uglavnom uz učešće sveštenstva Srpske pravoslavne crkve. Ta vjerska institucija, koja prema istraživanjima javnog mnjenja uživa najveći stepen povjerenja građana, uključujući i mlade, značajano utiče na političke prilike u zemlji. Očigledna demonstracija upliva SPC desila se na parlamentarnim izborima 2020. godine, kao i tokom formiranje 42. Vlade Crne Gore (koju je SPC direktno kadrirala), te potpisivanjem Temljenog ugovora.

SPC često marginalizuje partizanski pokret i narodne heroje iz Drugog svjetskog rata, stavljajući ih u negativan kontekst. Paralelno s tim organizuje parastose u čast Draži Mihailoviću, te redefiniše istorijske datosti, pozicionirajući četnički pokret kao dio antifašističkog pokreta. Episkop budimljansko-nikšićki Metodije Ostojić veličao je u avgustu 2022. godine Dražu Mihailovića i Pavla Đurišića, četničke prvake u Drugom svjetskom ratu, odgovorne za ratne zločine i masovne pokolje civilnog stanovništva. Episkop Metodije je tokom parastosa u Gornjem Zaostru, koji je prethodio tradicionalnom četničkom skupu, Mihailovića i ostale vođe četnika nazvaokomandantima koji su se borilii za ispravnu stvar. Parastosu obavljenom u Sabornom hramu u Nikšiću ove godine prisustvovali su predsjednik Opštine Marko Kovačević iz Nove srpske demokratije (NSD) i predsjednik lokalnog parlamenta Nemanja Vuković iz Demokratske Crne Gore.

Jedan od istaknutih predstavnika SPC u Crnoj Gori, sveštenik Gojko Perović, u autorskom tekstu četničkog vođu i njegove sljedbenike doživljava kao antifašističke borce za slobodu pozivajući se i na presudu Višeg suda u Beogradu iz 2015. godine. Stavove bivšeg rektora Cetinjske Bogoslovije plasirali su najčitaniji i najuticajni mediji u zemlji.

Na okupljanjima koja je u nekoliko navrata organizovala SPC ispred Hrama Hristovog vaskrsenja u Podgorici bila je istaknuta crna četnička zastava sa natpisom Sa verom u Boga za kralja i otadžbinu. Ta vjerska organizacija daje ideološke smjernice prosrpskim organizacijama, uključujući političke partije, kulturna udruženja i medije.

I neki od najviših predstavnika tzv. tridesetoavgustovske većine otvoreno podržavaju ratne zločince i imaju krajnje sporne stavove prema prošlosti i pokretima koji su u svojoj osnovi bili kolaboracionistički, sa tendencijom ideološkog prekrajanja istorije i pokušaja izjednačavanja partizanskog i četničkog pokreta.

Nova srpska demokratija se posebno ističe kao politička partija koja veliča četnički pokret. Lider te stranke Andrija Mandić, prema pisanju pojedinih medija, ima titulu četničkog Vojvode.

Ta partija čini novu većinu u crnogorskom parlamentu, a Mandić je, u skladu sa koalicionim sporazumom o formiranju 44. vlade Milojka Spajića, izabran za predsjednika Skupštine Crne Gore. Po revizionisitčkim stavovima ističu se i gradonačelnik Nikšića Marko Kovačević i poslanik Jovan Jole Vučurović, takođe funkcioneri NSD.

Noviji slučaj poništavanja antifašističkog nasljeđa Crne Gore je promjena datuma obilježavanja Dana opštine Pljevlja. Koalicija na vlasti je u septembru 2023. godine odlučila da se, umjesto 20. novembra (kada je 1944. godine grad oslobođen od okupatora) Dan opštine ubuduće obilježava na pravoslavni vjerski praznik Sveta Petka. Inicijativu su podnijeli odbornici iz redova bivšeg Demokratskog fronta: Nove srpske demokratije i Demokratske narodne partije, a podržale su ih Demokrate Alekse Bečića. Poslanici Pokreta Evropa sad, koji takođe čine vlast u tom gradu, nisu prisustvovali glasanju. Inicijativi i odluci je prethodila kampanja episkopa Srpske pravoslavne crkve Atanasija, koji je propagirao da odbornici treba da podignu ruke za oslobođenje odostataka bezbožnog komunističkog nasleđa, oličenog u dosadašnjem Danu opštine. Nakon izglasavanja predloga, Atansije je u zvaničnom saopštenju kazao da su se Odbornici u Pljevljima upisali u povjesnicu srpske istorije.

Doprinos napadu na antifašističke vrijednosti, pored SPC i političkih partija daju i krajnje desničarske grupe, odnosno pravoslavna bratstva, koja djeluju pod njenim pokroviteljstvom. Ministarstvo unutrašnjih poslova Crne Gore je 2016. godine zabranilo srpsku nacionalističku organizaciju Ravnogorski pokret, ali zabrana nije imala efekta, budući da se ona i dalje nalazi u registru aktivnih NVO udruženja. Njeno djelovanje nije suspendovano, što je bilo evidentno nakon izbora u avgustu 2020. godine. Takođe, ističu se i pravoslavna bratstva Stupovi i Zavjetnici Tvrdoš, čiji članovi ne skrivaju da su pobornici ideologije četničkog pokreta.

U Crnoj Gori je tokom oktobra i novembra 2023. godine prikazivan propagandni film Heroji Halijarda srpskog režisera Radoša Bajića, uprkos ranijim informacijama da će projekcije biti otkazane. Film, koji glorifikuje četnički pokret, distribuiran je širom zemlje. Posebno je bilo sporno njegovo prikazivanje u Kulturnom centru u Kotoru, koji nosi ime Nikole Đurkovića, borca Narodnooslobodilačkog pokreta kojeg su ubili četnici. To je još jedan primjer kako se revizionistički narativi infiltriraju u kulturnu i društvenu sferu.

Budućnost antifašizma u Crnoj Gori

Crna Gora je imala preko 30 hiljada ustanika, a u odnosu na broj stanovnika, od svih republika bivše Jugoslavije, dala je najviše narodnih heroja u Drugom svjetskom ratu, čak 257. Danas se u kontinuitetu njihov heroizam i žrtva nipodaštavaju.

Očigledno je da se kampanja koja je uspješno sprovedena u Srbiji, a koja za cilj ima rehabilitaciju četničkog pokreta, sada prelila u Crnu Goru. Kampanju predvodi upravo Srpska pravoslavna crkva u sinergiji sa političkim partijama, medijima i krajnje desničarskim grupama, SPC briše granice između pobjednika i poraženih u Drugom svjetskom ratu. Ujedno, cilj joj je da oživi ideje o stvaranju etnički čistih državnih tvorevina za koje su se i zalagali četnici. Stoga su Pljevlja upečatljiv primjer, jer su multinacionalna i multivjerska sredina, u kojoj se od ove godine Dan opštine obilježava na pravoslavni vjerski praznik.

Istraživanje Centra za građansko obrazovanje ukazalo je da je svega trećini građana Crne Gore (32.3 odsto) bliži partizanski pokret. Za manje od petine ispitanika (18 odsto) to je četnički pokret, dok skoro polovina anketiranih ne može da se odredi o tom pitanju (49.7 odsto). Istraživanje dalje pokazuje da je u novoj Vladi,ako se posmatra određenje po partijskoj pripadnosti, uočljiva dominacija subjekata kojima je četnički pokret bliži(ZBCG – 60 odsto, SNP – 48 odsto, PES – 27 odsto, DCG – 27 odsto). Pritom, treba pomenuti da je više od polovine pristalica PES-a i DCG neopredijeljeno oko tog pitanja. Praksa je, takođe, pokazala da i pokret Evropa sad i Demokratska Crna Gora podržavaju ili tolerišu promociju četničkog pokreta u crnogorskom društvu.

Uočljivo je da se zagovornici četničke idologije posebno fokusiraju na kulturu i obrazovanje. Tako je u 42. Vladi Zdravka Krivokapića na mjesto ministarke prosvjete, nauke, kulture i sporta postavljena Vesna Bratić. Zatim je Skupština u junu 2021. godine izglasala Bećira Vukovića za predsjednika žirija za dodjelu Trinaestojulske nagrade. On je, osim po promovisanju četničkog pokreta, poznat i po negiranju crnogorskog identiteta, jezika i nacije. Bivši poslanik Demokratskog fronta u crnogorskom parlamentu Budimir Aleksić, inače jedan od inicijatora podizanja spomenika četničkom komandantu Pavlu Đurišiću, predložen je za diplomatsko-konzularnog predstavnika u Sarajevu u mandatu ministra Đorđa Radulovića u MVP. To imenovanje je tadašnji predsjednik Milo Đukanović odbio da verifikuje i potpiše ukaz o postavljenju.

Koalicioni sporazum za sastav 44. Vlade Crne Gore predvidio je ulazak koalicije Za budućnost Crne Gore (koju čine NSD i DNP) nakon godinu dana od formiranja Vlade. Indikativno je da će resor prosvjete pripasti toj koaliciji.

Istovremeno, SPC otvara privatne vjerske škole u Crnoj Gori za koje je prethodna Vlada u tehničkom mandatu izdvojila 900 hiljada eura, iako je prekršena cjelokupna procedura licenciranja i finansiranja. Takođe, njeni čelnici konstantno ističu potrebu uvođenja predmeta vjeronauke u javnim obrazovnim ustanovama. Temeljni ugovor koji je potpisao donedavni premijer u tehničkom mandatu Dritan Abzović ostavlja prostor za to.

Očigledno je da će se trend istorijskog revizionizma koji direktno atakuje na antifašističke i građanske vrijednosti crnogorskog društva nastaviti, iako postoje brojni dokazi o masovnim zločinima i kolaboraciji četničkog pokreta sa okupatorom. Osim toga, podržavanje retrogradnih ideologija nije u skladu prvenstveno sa civilizacijskim vrijednostima, kao ni temeljnim vrijednostima na kojima počiva heterogeno crnogorsko društvo. Međutim, broj neodlučnih kada je u pitanju izbor između fašističkog i kvislinškog pokreta, s jedne strane i antifašističkog Narodno-oslobodilačkog pokreta s druge, alarmantan je, jer dodatno pokazuje koliko je uspješna revizionistička kampanja u Crnoj Gori.