Piše: Genadij Sisojev (Komersant)
Ovih dana obilježava se godišnjica Dejtonskog mirovnog sporazuma za Bosnu i Hercegovinu. Sporazum je stavio tačku na jedan od nakrvavijih ratova u Evropi, ali je izrodio možda i najnefunkcionalniju državu na Starom kontinentu, koja je čak i posle više od četvrt vijeka postojanja bliža kolapsu nego opstanku.
Ono što najviše zabrinjava jeste da neuspjeli dejtonski model postaje primjer za druge balkanske zemlje koje one pozajmljuju.
Kada su, 21. novembra 1995. lideri Srbije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine, Slobodan Milošević, Franjo Tuđman i Alija Izetbegović, koji su tri nedjelje držani u američkoj vojnoj bazi u blizini grada Dejtona po principu „otićićete kada se dogovorite“, potpisali mirovni sporazum, svijet je odahnuo.
Rat u Bosni, koji je trajao tri i po godine u srcu Evrope, sa stotinama hiljada mrtvih, milionima izbjeglica i slikama brutalnosti koje su šokirale svijet, konačno je završen.
Međutim, Dejton ne samo da je stavio tačku na strašan rat, već je postavio i temelje ustavnog uređenja Bosne, koja je postala zemlja sa dva državna entiteta: Muslimansko-Hrvatskom Federacijom i Republikom Srpskom. Međutim, glavna stvar jeste da je, prema Dejtonu, Bosna postala država ne građana koji u njoj žive, već tri naroda koji je naseljavaju: Srba, Hrvata i bošnjačkih Muslimana.
Nedostaci dejtonskog modela već su bili očigledni u to vrijeme, ali da bi se okončao rat, svaka cijena se smatrala prihvatljivom.
Tokom godina, mane Dejtona su postale samo očiglednije. A danas je Bosna nefunkcionalna država koja je blizu paralize centralne vlade, pa čak i dezintegracije.
Mnogi ljudi su svjesni potrebe za značajnim promjenama, ali problem je u tome što dejtonski model ne pruža gotovo nikakve mogućnosti za njegovo zakonsko prilagođavanje.
Stoga se lider Republike Srpske (RS) Milorad Dodik, koji stalno prijeti otcjepljenjem od Bosne, predstavlja kao „branilac pravog Dejtona“, a dan potpisivanja Dejtonskog sporazuma je državni praznik i slobodan dan u RS.
Glavna stvar je da, uprkos očiglednoj nefunkcionalnosti, dejtonski model prijeti da migrira u druge balkanske zemlje. Na primer, u susjednu Crnu Goru.
Kada je riječ o strukturi Crne Gore ona je sada država njenih građana i nije podjeljena na nacionalnoj osnovi. Međutim, ima pokušaja da se zemlja pretvori u federaciju njena dva najbrojnija naroda: Crnogoraca (više od 40 odsto) i Srba (oko 30 odsto).
Štaviše, ti pokušaji se u većem djelu pokreću u susjednoj Srbiji sa neskrivenim ciljem da se Crna Gora pretvori u drugu srpsku državu. Za malu jadransku republiku, u kojoj, pored Crnogoraca i Srba, ima mnogo Bošnjaka-Muslimana, Albanaca i Hrvata, i to bi bila presuda na nefunkcionalnost, pa čak i dezintegraciju.
Još ranije, elementi Dejtona primijenjeni su u današnjojm Sjevernoj Makedoniji.
Vlasti u Prištini nedavno su optužile Beograd da pokušava da stvori „srpsku državu unutar države“ na sjeveru Kosova. Iako Zapad uvjerava da na Kosovu neće biti druge Republike Srpske, promovisanje zapadnog plana za normalizaciju odnosa između Beograda i Prištine je u zastoju, što povećava šanse za dejtonizaciju Kosova.
Danas postaje jasno da se dejtonski model, bačen u Bosnu prije 28 godina kao šlauf spasa, ispostavio više kao tempirana bomba. I prijeti ne samo Bosni.