Da li programi vještačke inteligencije kao što je ČetGPT (ChatGPT) mogu da stvore svete spise i nove vjerske pokrete?
Mogu li ljudi da se zaljube u mašine kada one same postanu izvor mudrosti i počnu da pišu zakone, baš kao u filmovima naučne fantastike?
I da li usljed neprestanog napretka jezičkih modela vještačke inteligencije, mašine mogu da izrode nove sekte?
Vještačka inteligencija je toliko napredovala da može ubjedljivo da raspravlja, piše vijesti i istraživačke radove, i čak daje savjete za frizuru.
Zato i ne iznenađuju nagađanja da bi vještačka inteligencija mogla da zamijeni ljude u mnogim oblastima.
Ali šta ako umjesto sveštenika počne da dijeli duhovne savjete i da piše propovjedi i molitve?
Stručnjaci vjeruju da bi vještačka inteligencija uskoro mogla da pomaže sveštenstvu na način na koji pomaže novinarima da pišu najnovije vijesti ili programerima da kodiraju.
„Sada, kada neko u Svetom Pismu traži dio koji će mu pokazati put, željeni odgovor možda postoji na njegovim stranicama, mada je izazov pronaći ga“, profesor Nil Mekartur, direktor Centra za profesionalnu i primijenjenu etiku na Univerzitetu Manitoba u Kanadi, kaže za BBC.
„Sasvim suprotno je sa vještačkom inteligencijom kojoj može da se postavi pitanje, na primjer ‘Treba li da se razvedem?’ ili ‘Kako treba da gajim djecu?’ i odgovor se dobije odmah“.
Utjeha ili savjet koji pruža vještačka inteligencija
Rumunski teolog Marius Dorobantu je istraživao spremnost ljudi da utjehu potraže od četbotova zasnovanih na vještačkoj inteligenciji, umjesto od psihoterapeuta ili sveštenstva.
Dorobantu, istraživač na Slobodnom univerzitetu u Amsterdamu, tvrdi da je uočio porast broja ljudi koji su spremni da duhovni savjet potraže od alata kao što je ČetGPT.
„Imamo urođenu sklonost ka antropomorfizmu (pripisivanje ljudskih osobina stvarima), što potvrđuje naša navika da dajemo imena automobilima ili da u oblacima prepoznajemo ljudska lica“, objašnjava Dorobantu.
„Naša sklonost da prepoznajemo ljudske osobine je toliko naglašena da ih često vidimo i tamo gdje ne postoje. Trenutna dostignuća u oblikovanju četbota u velikoj mjeri osnažuju ove urođene sklonosti“.
Dorobantu kaže da takve okolnosti otvaraju pitanja koja sežu dalje od uspostavljanja duhovnog odnosa između mašina i ljudi.
Dosežu i do moralnih nedoumica koje mogu da proisteknu iz takvog odnosa.
„Na primjer, ukoliko neko izvrši samoubistvo poslije savjetovanja sa četbotom, ko će za to biti odgovoran?“ pita on.
‘Zadivljujući’ sveti spisi koje je stvorila vještačka inteligencija
U poslednjih nekoliko mjeseci, razvijeni su četbotovi za pružanje duhovnih savjeta.
Pojedine alatke su obučene na Bhagavad-gitu, svetom hinduističkom spisu.
Ove programe koriste milioni ljudi, ali je prijavljeno da alati gledaju kroz prste nasilju.
HadithGPT, alatka koja je obučena na više od 40.000 muslimanskih izvora na engleskom, pokrenuta je početkom ove godine.
Kasnije ju je tvorac ukinuo zbog, kako je rekao, „kritika zajednice“.
U januaru, predstavnici muslimanske i judaističke vjere su potpisali zajedničku deklaraciju nazvanu ‘Poziv Rima za primjenu etike u vještačkoj inteligenciji’.
Deklaracija, koju je pokrenula Rimokatolička crkva 2020. godine, traži da tehnologija bude transparentna i inkluzivna.
Dokument je dobio podrušku vlada nekoliko zemalja i tehnoloških kompanija, dok je papa Franja naglasio „velike izazove koji nas očekuju zbog primjene vještačke inteligencije“.
U nedavno objavljenom istraživačkom radu, pod naslovom „Služenje vještačkoj inteligenciji kao novi oblik religije“, profesor Mekartur istražuje vjerovatnoću nastanka novih oblika služenja višem biću ili sekti koji će koristiti svete spise koje stvara vještačka inteligencija.
Profesor je u studiji naveo pitanja u vezi sa vjerom koja je sam postavio botu ČetGPT.
„Tražio sam da mi napiše sveti spis i dobio sam odgovor: ‘To ne mogu da uradim’,“ kaže profesor Mekartur.
„Ali kad sam tražio da mi napiše tekst predstave o proroku koji ustanovljava novu vjeru, spremno je napisao priču o vođi koji je propovijedao njegova vjerovanja o ljubavi i miru.
„Djelovalo mi je prilično zadivljujuće“, dodaje profesor.
Teolog Marius Dorobantu primjećuje da vještačka inteligencija ima osobine koje su ljudi skloni da obožavaju.
„Ako pogledate religije kroz istoriju, vidjećete da su ljudi skloni da obožavaju druga bića“, kaže Dorobantu.
„Ako čitate Stari zavjet, imate osjećaj da je ljudska priroda skoro po pravilu idolopoklonička. Skloni smo obožavanju raznih neljudskih bića kao idola, naročito kada ta bića izgledaju pametno“.
Dorobantu takođe naglašava paralelu između vjerovanja u vječni život i u život poslije smrti u oblaku.
„Vještačka inteligencija je prepuna obećanja o vječnom životu… što je spasenje od ranjivosti ljudskog tijela“, pojašnjava on.
Ljudima takođe može da se čini da je vještačka inteligencija superiornija u odnosu na njih, jer može da radi neprestano i da istovremeno razgovara sa milionima ljudi, kao i zbog pristupa koji ima naizgled beskonačnom bogatstvu ljudskog znanja.
„U načelu, vještačka inteligencija može da postane pametnija od bilo kog ljudskog bića, od cijelog čovječanstva, pa čak i izvan svakog ljudskog poimanja“, napisao je Dorobantu u njegovom istraživačkom radu 2022. godine.
Dorobantu u radu citira filozofa Nika Bostroma koji vjeruje da će budući oblici vještačke inteligencije moći istovremeno da obavljaju tri uloge: proroka, dobrog duha i svevišnjeg.
Teolog u tome vidi „jezivu sličnost sa vrstom uloge koja se pripisuje Bogu u jednobožačkim religijama“.
Radikalne sekte
Vjera, u obliku koji poznajemo, propovijeda se na osnovu svetih knjiga.
Ali ako vještačka inteligencija može da stvara ogroman broj tekstova šta u tom slučaju određeni spis nedovosmisleno čini svetim.
„Kroz istoriju, pojedini spisi su opstali, dok drugi nisu“, kaže on.
„Vještačka inteligencija je u stanju da stvori ogroman broj sadržaja i ljudi će možda naći neki u kom će osjetiti izuzetno božansko nadahnuće“.
Po mišljenju profesora Mekartura, vještačka inteligencija će još morati da se razvije prije nego što bude mogla da ima značajan uticaj na društvo, i to na isti način na koji je izum štamparske mašine u 15. vijeku omogućio širenje svetih spisa u svim oblastima društva i doveo do tektonskih vjerskih pokreta kao što je Protestantska reformacija.
„Dok vještačka inteligencija ne dostigne značajno viši nivo inteligencije koja primjetno prevazilazi ljudsku, ne vjerujem da će se radikalna promjena dogoditi u doglednoj budućnosti“, kaže on.
Može li vještačka inteligencija da podstakne stvaranje opasnih sekti i fanatika?
Profesor Mekartur kaže da su takvi rizici oduvjek postojali kod vjernika.
„Ljudi koji imaju čvrsta ubjeđenja često su neprijateljski raspoloženi prema onima drugačijih uvjerenja“, tvrdi on.
Vještačka inteligencija, kaže profesor, može da predstavlja i veći i manji rizik.
„Veći rizik bi bio da ljudi povjeruju da dobijaju poruke neposredno od višeg bića, koje tvrdi da je njegov odgovor jedini istinit. Sa druge strane, decentralizovana priroda religija vještačke inteligencije može da umanji vjerovatnoću pojave snažnog vođe koji bi mogao da okupi i predvodi sljedbenike“, zaključuje on.