Šta je svrha Lavrovljeve posjete dijelu Balkana?

“Boravak šefa ruske diplomatije Sergeja Lavrova na Balkanu može se razumjeti kao nastojanje da obezbjedi snažniju podršku za Rusiju – imajući u vidu skoro preuzimanje mandata nove američke administracije”, rekao je za Glas Amerike Pol Mekarti regionalni direktor za Evropu Međunarodnog republikanskog instituta (IRI).

Mekarti, između ostalog i stručnjak za Balkan, smatra da Rusija, kako ukazuje, želi da pokaže da je igrač na koga se može računati.

“Moguće je da je zabrinuta da bi nova administracija, u dogovoru sa evropskim saveznicima, mogla da osnaži angažman u regionu”, primećuje Mekarti u pisanom odgovoru za Glas Amerike.

Sergej Lavrov, ruski ministar spoljnih poslova tokom prethodna dva dana obišao je tri zemlje Zapadnog Balkana: Bosnu i Hercegovinu, Srbiju i Hrvatsku.

BiH je obuhvaćena Strategijom proširenja Evropske komisije iz 2018. – ali još nije dobila zvaničan status kandidata za članstvo u EU. Srbija poslednjih šest godina pregovara o članstvu u procesu promenjivog učinka – dok je Hrvatska, prije više godina završila proces evroatlantskih integracija, 2009. članstvom u NATO i 2013. u Evropskoj uniji i primenjuje sankcije prema Rusiji uvedene zbog ruske aneksije ukrajinskog poluostrva Krim 2014.

Frederik Ben Hodžis, bivši glavnokomandujući američkih kopnenih snaga u Evropi, njegov boravak u Srbiji vidio je kao moguću priliku da se srpskim vlastima prenesu neke poruke koje, kako kaže, one možda nisu spremne da čuju.

Hodžis, saradnik vašingtonskog Centra za analizu evropske politike (CEPA), kaže da je činjenica da su ruski zvaničnici javno odbacili tvrdnje da je novoizabrana Vlada Srbije, kako je ukazao, u manjem obimu orijentisana prema Rusiji u odnosu na prošle.

“Međutim, čini mi se da Vlada Srbije postaje manje posvećena u tradicionalnim odnosima prema Kremlju. To, na primer pokazuje, odnos nove ministarke energetike prema direktoru srpske gasne kompanije – koja sarađuje sa Gazpromom. To bi takođe mogao biti razlog Lavrovljeve posjete. Mislim da raste pritisak u tim relacijama i nadam se da će Bajdenova administracija biti spremna da pruži ruku predsjedniku Vučiću”, rekao je general Hodžis za Glas Amerike.

U 2020, godini na izmaku, Srbija nije otvorila nijedno pregovaračko poglavlje sa Evropskom unijom, što su pojedini predstavnici zemalja članica obrazlagali time što je u nedovoljnoj mjeri sprovela reforme u oblastima vladavine prava, borbe protiv korupcije, zaštite novinara i slobode izražavanja.

Pol Mekarti primjećuje da bi Rusija takvo stanje stvari mogla iskoristiti za dodatno odvraćanje Srbije od puta ka članstvu u Uniji – ali nije siguran da bi takve težnje mogle imati učinak.

“Budućnost Srbije je na zapadu – u Evropskoj uniji. Jednostavno, Rusija ne raspolaže dovoljnom ekonomskog moći da zadovolji potrebe Srbije. Sa druge strane – da li će Srbija zadovoljiti kriterijume Evropske unije zavisi od nje same. Rusija će nastojati da stvara haos upotrebom dezinformacija u pogledu napredovanja Srbije ka EU. Ali, mislim da neće uspeti u tome. U narednim godinama na Beogradu je da donese značajnu ulogu”, ukazuje Mekarti – stručnjak američkog Međunarodnog republikanskog instituta.

Uprkos tome što je očigledan dio odgovornosti Srbije zbog zastoja na putu evrointegracija – Frederik Ben Hodžis signalizira da je potrebno sagledati i šta se dešava na drugoj strani.

“Ne radi se ovdje samo o Srbiji! Evropska unija još nije otpočela pregovore ni sa dvije NATO članice. Nažalost, to bi Kremlj mogao iskoristiti da odvuče čitav Zapadni Balkan i istočni Mediteran – ukoliko nismo na oprezu i spremni da se takmičimo na svim poljima. Evropska unija ima mnogo problema sa kredibilitetom. Odluke donosi sporo i nespretno. Izostaju snaga i posvećenost za prijem novih članova za Zapadnog Balkana. Narodi Balkana i njihovi politički predstavnici svjesni su da je članstvo još daleko. Srbija je potpisala dobar sporazum u Bijeloj kući u septembru – tako da to što u pregovorima nije otvoreno nijedno poglavlje posljedica je pritiska EU i njenih razočaranja u dijalogu Srbije i Kosova”, podvlači Ben Hodžis u odgovoru Glasu Amerike.

Iako na putu pristupanja Evropskoj uniji, što podrazumjeva i usklađivanje spoljne politike sa tom zajednicom, Srbija održava bliske političko-ekonomsko-vojne veze sa Rusijom. Nedavno je u Ujedinjenim nacijama glasala protiv rezolucije kojom je Rusija pozvana da povuče trupe sa ukrajinskog poluostrva Krim koje je anektirala 2014. godine. Takođe, Srbija veoma često organizuje javne prikaze naoružanja i oruđa nabavljenih iz Rusije ili Kine, po cijeni i uslovima koji su javnosti Srbije najčešće u potpunosti nepoznati.

Ipak, general Hodžis nesaglasan je sa tumačenjima da bi izbor nove američke administracije mogao uticati na nekakav vid zaokreta u odnosima Srbije i Sjedinjenih Država koji su, čini se, bili unapređeni za vrijeme mandata predsjednika Donalda Trampa.

“Vjerujem da je Srbija voljna da nastavi sa poboljšanjem odnosa sa Sjedinjenim Državama. Trampova administracija nije povukla priznanje nezavisnosti Kosova. Isključivo je pomagala taj proces. Napore i inicijative u vezi sa dijalogom Srbije i Kosova, “Mini šengenom” i inicijativom “Tri mora” trebalo bi da nastavi i Bajdenova administracija. Ako neko razumije koliko su Srbija i Zapadni Balkan danas drugačiji – onda je to izabrani predsjednik Bajden. I kada je posjetio Srbiju dok je bio na funkciji potpredsjednika prije nekoliko godina – jasno je pokazao to razumjevanje”, podvlači Ben Hodžis.

Posjeti Srbiji prethodio je boravak šefa ruske diplomatije Lavrova u Bosni i Hercegovini i jednom od njenih entiteta Republici Srpskoj. Obilježio ga je neuobičajen gest hrvatskog i bošnjačkog člana Predsedništva BiH – koji su odbili da se susretnu sa ruskim državnikom.

“Ponašanje gospodina Dodika, kao i otvoreno miješanje ministra Lavrova u unutrašnja pitanja Bosne i Hercegovine i u pogledu puta ka NATO – navedeni su kao razlozi. Inače, mislim da su pogriješili što se nisu sastali sa Lavrovim. Mnogo bi bolje bilo da su to učinili i javno mu se suprotstavili zbog napada na integritet i suverenitet Bosne i Hercegovine – kao i podršku Dodikovim separatističkim istupima”, primjećuje general Hodžis koji upozorava i na poruku kojom je srpski član Predsjednišva BiH Milorad Dodik dočekao gosta iz Rusije.

“Gospodin Dodik obično krivi Zapad za kršenje Dejtonskog mirovnog sporazuma – uprkos tome što ga i sam često krši. Ovoga puta Lavrovu je poručio da će, kako je rekao, danas biti u Republici Srpskoj, a sutra u Bosni i Hercegovini – uprkos tome što je Republika Srpska deo Bosne i Hercegovine”, zaključuje Hodžis u razgovoru za Glas Amerike.

Istovremeno, Mekarti ocjenjuje da je Sergej Lavrov, kako se izrazio, mnogo bliži Dodiku i želi da zaštiti aktuelne linije podjele u Bosni i Hercegovini.

“Odnosno da spriječi eventualnu reviziju Dejtonskog sporazuma. Ostali članovi Predsedništva nisu saglasni sa Lavrovljevim tvrdnjama da je Dejtonski sporazum uklesan u kamenu i samim tim nepromenjiv”, smatra on.

Mekarti je saglasan sa tvrdnjama da Rusija podriva državnost Bosne i Hercegovine.

“Rusija želi da Bosna ostane podeljena. Postojanje posebnog srpskog entiteta, koji ne sarađuje sa zapadom, apsolutno je u interesu Rusije”, navodi Pol Mekarti – regionalni direktor za Evropu Međunarodnog republikanskog instituta.

Prema njegovom tumačenju – najbolji način za izmjene ili dopune Dejtonskog sporazuma je snažna veza Srbije sa zapadom.

“I oduzeti argumente ljudima poput gospodina Dodika. Pomoći narodu Republike Srpske da razumije da bi izmjene Dejtonskog sporazuma bile način da se slijedi Srbija”, podvlači Hodžis, stručnjak koji često podsjeća na transformaciju Srbije – države za koju smatra da je prešla dugačak put iz perioda devededestih godina prošlog vijeka do ipak reformisanije zemlje kakvom je smatra danas.

Na području Balkana u tekućoj nedjelji obilježava se 25 godina potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazum kome je posredovala međunarodna zajednica. Na osnovu dokumenta koji je postao dio Ustava Bosne i Hercegovine okončan je rat na prostoru te nekadašnje jugoslovenske republike. Dio međunarodne zajednice, koji je učestvovao u nacrtu i primjeni, smatra da neke od njegovih odrebi spriječavaju punu funkcionalnost države Bosne i Hercegovine i spriječavaju je na putu evroatlantskih integracija.