Jedan od najcijenjenijih rječnika u svijetu, britanski Collins Dictionary proglasio je reć AI (skraćenicu od Artificial Intelligence, vještačka inteligencija) za riječ godine. Svakako da je termin AI posljednjih nekoliko godina ušao u svakodnevni govor širom svijeta, pa čak i popularnu kulturu.
Vještačka inteligencija je danas sveprisutna – veoma vjerovatno negdje na svom smartfonu ili računaru imate AI, obično kao oznaku naprednih mogućnosti kamere. Ipak, ove mogućnosti su otišle u mnogo dalje od obrade fotografija sa smartfona – čitav uređaj je danas AI.
Vještački mozak i pravi korisnici
Korisnici Appleovih proizvoda već deceniju imaju vještačku inteligenciju na svojim uređajima. “Siri” je bila jedna od prvih “digitalnih asistenata” koji su mogli da se kontrolišu glasom, te daju različite informacije i odgovore. Tokom godina, Apple je unapređivao algoritme koji stoje iza ovog AI modela, pa je tako danas “Siri” integralni dio iPhonea. Ona može da vam čita sadržaj web sajtova iz Safari browsera, pušta muziku, te da daje informacije sa interneta dok obavljate glasovni poziv.
I Android korisnici su tokom godina dobili “Assistant”, pomoćnika sa AI mogućnostima, koji može da automatizira brojne zadatke na smartfonima i tabletima.
Google Assistant je “vertikalno integrisan” sa ostalim aplikacijama i uslugama u ekosistemu, tako da on može da kroz “Maps” aplikaciju pronađe najbliži restoran ili najbržu rutu za putovanje, pušta muziku na drugim uređajima (poput pametnih zvučnika ili Android TV smart televizora), te da kreira “dnevne vijesti” na osnovu navika korisnika. Google koristi AI i za mnogo više od dnevnih zadataka – “Workspace” set aplikacija za kancelariju (kojeg čine Gmail, Docs, Drive i Meet) sada može da automatizira “dosadne” zadatke, poput sređivanja email poruka, slanja kopija istih dokumenata i redakture.
Takođe, “AI for Workspace” može i da automatski dovršava riječi i rečenice unutar korporativne komunikacije, generiše tabele i njihov sadržaj, te da automatski kreira poslovne prezentacije.
Sveprisutni AI
Još jedna od oblasti vještačke inteligencije koja je ove godine postala sveprisutna je i generisanje slika i videa. Za kratko vrijeme se pojavio veliki broj usluga koje koriste AI generisanje vizuelnog sadržaja – Midjourney, DALL-E, Ideogram, Stable Diffusion i Firefly. Popularni alati za obradu slika, poput onih kompanije Adobe, sada imaju AI opcije koje omogućavaju da se slike “prošire” ili da se dodaju elementi koji nisu ni bili na fotografijama, a izgledaju u potpunosti realno.
Za manje od godinu dana se pojavilo i potpuno novo zanimanje – “AI artist”, umjetnik koji stvara isključivo uz pomoć vještačke inteligencije. Neki od njih su uspjeli i da “istreniraju” različite AI modele (na prvom mjestu Stable Diffusion) da slikaju i crtaju u stilu najpoznatijih umjetnika. Web sajt “Perchance AI” je u potpunosti zasnovan na ovom principu, i omogućava da se od kratkog opisa (text-to-prompt) stvaraju slike u najrazličitijim stilovima.
Vještačka inteligencija nije samo “vizuelna”. Već postoji na desetine onlajn usluga i audio softvera koji omogućavaju automatsko komponovanje akorda, melodija i čitavih muzičkih djela na osnovu samo nekoliko parametara, i to u različitim muzičkim stilovima.
AI je postao i veliki biznis, a procjenjuje se da će do 2030. godine biti tržište od trilion (hiljadu milijardi) dolara, dok neke od kompanija za istraživanje tržišta, poput Next Move Consulting čak navode i vrijednost od dva triliona dolara. Razvoj AI modela neraskidivo je vezan i za razvoj nove vrste računara – kvantne procesore i sisteme memorija, koji za obradu podataka ne koriste tranzistore i električne signale (nule i jedinice,bits and bytes), već potpuno novu tehnologiju “kvantnih kapija” (quantum gates).
Broj ovih “kapija” čini “kjubit”, jedinicu za mjerenje “brzine” kvantnog računara. Oni se, ipak, ne mogu direktno porediti sa klasičnim procesorima, jer su u nekim računanjima iste brzine kao i “obični” procesori, dok su u nekim drugim brži stotinama hiljada, pa i nekoliko miliona puta.
Jedan računar za sve
Da bi se kvantni računari dalje unaprijedili i smanjila njihova veličina (trenutno su veličine “ormara”, tj. standardnih servera), potrebno je unaprijediti i dodatne komponente za “ispravljanje grešaka” (error correcting array). Kompanija IBM, koja je ‘80-ih bila i pionir popularizacije personalnih računara, nedavno je predstavila svoj novi kvantni čip sa čak 1.121 “kjubitom”. Ovo je veliki napredak, budući da kvantni računari koji se trenutno koriste za razvoj imaju od desetak do 50 “kjubita”.
Računar je baziran na platformi “Condor”, koja će narednih godina služiti kao osnova za manje i još brže kvantne računare. Drugi tehnološki gigant, Amazon, razvio je i poseban sistem za skladištenje i obradu podataka sa kvantnih računara, nazvan “Braket”. Ovaj sistem može da generiše i okruženje za razvoj (development platform) gdje se simultano koriste podaci sa kvantnih i “običnih” super-računara, a unutar Amazonovog “AWS oblaka” (computer cloud). I kompanija Microsoft ima sličan sistem u okviru svoje “Azure Quantum” platforme, gdje istraživači mogu istraživati kompjuterski kod koji je namijenjen kvantnoj obradi podataka.
Sve ovo će po mišljenju stručnjaka dovesti do utemeljenja “Singularity AI” ili “Quantum AI”, pri čemu će se vještačka inteligencija, kao softver, spojiti sa mogućnostima gotovo trenutne obrade podataka na kvantnim računarima. Ovakav sistem bi bio barem milion puta brži od današnjih AI modela i omogućavao bi gotovo neograničene mogućnosti za generisanje novih podataka u digitalnoj sferi – teksta, slika, videa i zvuka.
Velika potrošnja
Ovakvi sistemi su mogući već danas, ali su neisplativi i trošili bi ogromne količine energije. Stručnjaci očekuju da će za najkasnije deceniju ovakvi sistemi biti veličine standardnih servera (2U-size), te da će njihova cijena biti slična izgradnji današnjih data-centara. Standardni “Quantum AI” sistem bi bio otprilike jednake inteligencije kao i prosječan čovjek, sa IQ ocjenom od oko 90-100. Sa druge strane, zadatke pretraživanja interneta, pisanja i nalaženja veza unutar velikih baza podataka bi obavljao stotinama hiljada puta brže, tj. za nekoliko minuta bi obavio analizu za koju bi čovjeku bile potrebne decenije istraživanja.
Ovakvi sistemi će moći i da “eksponencijalno uče” i neće im biti potreban čovjek za “ručno” unošenje zahtjeva ili kompjuterskog koda. To znači da bi “kvantni AI” računar imao interesovanja i želju za učenjem, što je još jedna od odlika razumnog čovjeka i njegove inteligencije. Zanimljivo je i da najbliže kreiranju ovakvog sistema nisu američke kompanije, već očekivano – Kina.
Tamošnji Univerzitet nauke i tehnologije u provinciji Anhui već nekoliko godina razvija kvantni računar “JiuZhang”, koji je zasnovan na odlikama svjetlosti (fotonski računar). On je uspio da riješi do sada nerješiv matematički problem za desetak sekundi, za šta bi standardnom super-računaru bile potrebne hiljade godina neprekidnih računanja.