Za deset godina iz Crne Gore odselio grad veličine Nikšića

Crna Gora je tokom 2022. godine zabilježila istorijski maksimum kada je u pitanju negativan migracioni saldo, a tokom prošle godine je oko 2.000 stanovnika više odselilo iz zemlje u odnosu na broj koji je u nju doselio, što bi trebao biti crveni alarm za kreatore javnih politika, ocijenila je u razgovoru za Pobjedu Gordana Radojević, izvršna direktorica Društva statističara i demografa Crne Gore (DSD).

Prema njenim riječima, najvažniji demografski izazov Crne Gore je depopulacija, odnosno umanjenje broja stanovnika iz godine u godinu sa kojim se država posebno suočava od 2018. godine.

– Depopulacija je prije svega uslovljena emigracijom i činjenicom da se natalitet kontinuirano smanjuje. Kao ključna posljedica ovog procesa je demografsko starenje stanovništva. Naša populacija je u prosjeku stara oko 40 godina, a te godine nijesu „obećavajuće“ u smislu ekonomske ekspanzije, kreativnosti i radne sposobnosti ni za pojedinca, a posebno ne za državu. Zbog toga povećanje nataliteta i imigracije, i smanjenje emigracije sa druge strane, čine se kao jedino rješenje za ovaj problem – kaže Radojević.

U nedavno objavljenoj demografskoj studiji, koju drugu godinu zaredom rade DSD i Centar za demokratsku tranziciju, pod nazivom „Zašto Crnoj Gori nije stalo do sopstvenog stanovništva?“, konstatuje se da se depopulacija Crne Gore nastavila i u 2022. godini, te da se ukupan broj stanovnika smanjio za 1.998 lica, ili za približno isti procenat kao i u periodu pandemije, ali ne zbog povećanog mortaliteta, već zbog većeg odliva našeg stanovništva.

Prema podacima zvanične statistike, negativni trendovi se i dalje nastavljaju, tako da procijenjeni broj stanovnika 1. januara 2023. iznosi 616.695. Prirodni priraštaj je negativan u 17 od 24 opštine u Crnoj Gori u 2022. godini.

Takođe, ukupni mortalitet se nakon završetka pandemije vratio na očekivani nivo, međutim u 2022. godini došlo je do povećane stope mortaliteta djece do godine starosti sa 1,4 odsto koliko je iznosila 2021. godine na 3,4 odsto u 2022. godini, što je ozbiljan alarm zdravstvenog i socio-ekonomskog stanja države.

U studiji se konstatuje i da je značajno povećan i broj samoubistava, po kojima je Crna Gora na 14. mjestu u svijetu. Povećanje suicida ukazuje na ozbiljne probleme sa kojima se naše društvo suočava, dok sa druge strane adekvatnog odgovora javne politike još uvijek nema.

U studiji DSD-a i CDT-a se navodi i da su na osnovu zvaničnih statistika procijenili da je iz Crne Gore odselilo preko 74.000 lica u periodu 2011-2021. godine, što je stanovništvo grada veličine Nikšića.

Zanimljivo je i da je istorijski negativni migracioni maksimum postignut baš u godini kada se broj imigranata ubrzano povećava u Crnoj Gori, posebno od marta 2022. godine, kada dolazi do značajnijeg priliva državljana Ukrajine i Rusije.

Raspoloživi zvanični podaci pokazuju da je Crnu Goru naselilo 66.409 lica u periodu od 2011. do 2021. godine, te da zvanični podaci o imigraciji od 2021. godine, posebno aktuelnoj od marta 2022. godine nijesu raspoloživi.

Podaci o strancima koji borave u Crnoj Gori mogu se pronaći u medijskim objavama, ali ne i na zvaničnom sajtu Ministarstva unutrašnjih poslova. Koji dio stranaca od oko 80.000 prisutnih vidi Crnu Goru kao trajnije mjesto životnog i profesionalnog opredjeljenja, ostaje nepoznanica.

Radojević za Pobjedu napominje da zvanični podaci o emigracijama, odnosno o tome koliko ljudi odlazi iz Crne Gore, ne postoje zato što zakon ne definiše precizno obavezu stanovnicima da se, kada napuštaju državu, odjave iz registra prebivališta, odnosno boravišta.

– Jedino bi na taj način imali validne i pouzdane podatke o tome koliko stanovništva odlazi, koja je njihova obrazovna i starosna struktura itd. U nedostatku tih podataka CDT i Društvo statističara i demografa su napravili procjenu na bazi podataka Eurostata i Monstata. Došli smo do toga da je u međupopisnom periodu od 2011. do 2021. godine Crnu Goru napustilo preko 74.000 stanovnika, a naselilo blizu 69.000 stanovnika – kaže Radojević.

Kada govorimo o imigraciji, naglašava ona, moramo uzeti u obzir da ona predstavlja veliki potencijal ekonomskog i društvenog razvoja svake države, posebno imajući u vidu da se Crna Gora suočava sa depopulacijom, deficitom radne snage i činjenicom da joj stanovništvo stari.

– Ali, takođe moramo imati u vidu i obavezu države da stvara sve pretpostavke da se oni koji dolaze, pored toga što treba da imaju osnovna prava kao i svi naši državljani, da su okolnosti na tržištu rada takvi, mogu brzo intergisati i da stvorimo sve one pretpostavke kao što to rade države Evropske unije, kako bi to stanovništvo bilo integrisano i činilo dio našeg stanovništva sa državljanima Crne Gore – ističe Radojević.

Prema njenom mišljenju, imigraciju ne treba gledati kao negativnu pojavu, već kao potencijal razvoja, ali samo u slučaju da država prethodno stvori pretpostavke za njihovu integraciju kroz sistem obrazovanja, tržište rada, adekvatnu socijalnu i zdravstvenu zaštitu i slično.

– Postoji jedna okolnost na koju je ukazano kroz izvještaj Evropske komisije o napretku za prošlu godinu, a ona je da naša vizna politika nije usklađena sa EU, to jest da dajemo privremena ili trajna odobrenja za državljane nekih država, a na taj način utičemo i na migratorne tokove Evropske unije – naglašava Radojević.

U studiji iz prethodne godine CDT i DSD dali su niz konkretnih preporuka kako je neophodno voditi populacione politike, međutim od ništa od tih preporuka nije realizovano.

Naprotiv, tadašnji ministar ekonomskog razvoja, danas predsjednik Crne Gore Jakov Milatović je tada na iznenadno zakazanoj konferenciji za medije dva dana prije održavanja lokalnih izbora u Beranama i nekoliko dana prije isteka mandata Vlade, saopštio da će Vlada usvojiti mjeru kojom će „odgovoriti na demografsku krizu“ na način što će roditeljima svakog djeteta koje se rodi te godine u crnogorskim opštinama koje su u 2020. godini imale negativan prirodni priraštaj obezbijediti 1.000, a u ostalim 500 eura.

Ovaj populistički potez Milatović je povukao desetak dana nakon objavljivanja izvještaja koji su objavili CDT i DSD, a u kojem se upozorava da se ovaj problem ne smije svoditi isključivo na populističke mjere, odnosno finansijske podsticaje „koji obično vode isključivanju žena iz tržišta rada i svođenju uloge žene samo na reproduktivnu“.

Populacione mjere, kaže Radojević, kao što su bili kratkoročni finansijski podsticaji, nijesu poželjne jer mogu imati kontraefekat po natalitet i sigurnost roditelja da ih to motiviše na proširenje porodice.

– Mjere moraju biti dugoročne i pažljivo osmišljene i ne smiju se bazirati samo na finansijskim podsticajima. Trebaju, prije svega, biti usmjerene na izgradnju institucionalnog ambijenta koji motiviše i stvara dugoročni podsticaj i podršku roditeljima. Prije svega su to sistem obrazovanja i zdravstva, ali i drugi vidovi podrške koje država mora, ili bi trebalo, da obezbijedi. Ograničavanja populacionih mjera na kratkotočne populističke i, reklo bi se, predizborne mjere, nije poželjno i može dovesti samo do nesigurnosti koja u krajnjem može imati negativan uticaj na demografska kretanja – kako na natalitet, tako i na migraciona kretanja – kazala je ona.

Crnogorska javnost svjedoči da država ima loše podatke, što se vidi i iz demogrtafskih izvještaja CDT-a i DSD-a, ali je imala priliku da to vidi i tokom kovid krize. Na pitanje što moramo uraditi da poboljšamo kvalitet podataka koji su ključni za planiranje politika, Radojević odgovara da je najvažnije da kao društvo radimo na unapređenju dostupnosti i potpunosti podataka.

– Kada govorimo o demografskoj statistici, Crna Gora je jedna od rijetkih država koja nema dostupnu i pravovremenu statistiku uzroka smrtnosti našeg stanovništva. Kao država raspolažemo samo ukupnim brojem umrlih, ali ne i podacima od čega naši stanovnici umiru. Nedostatak te statistike, odnosno detaljnih podataka o uzrocima smrti, govori da naša zdravstvena politika nije zasnovana na dokazima, da nemamo pouzdanu osnovu za kreiranje zdravstvene prevencije, da nemamo pokazatelje koji govore o kvalitetu života naših građana, jer je uzrok smrti ne samo pokazatelj zdravstvenog, već i ekonomsko-socijalnog nivoa našeg razvoja – zaključila je Radojević.