Od 2010. do 2022. godine, procijenjeno je da je značajno smanjen procenat stanovnika Crne Gore koji su se osjecali diskriminisanim: za 11,2% zbog diskriminacije na osnovu nacionalnosti, za 8,7% na osnovu vjerske pripadnosti i za 7,2% po osnovu političkih uvjerenja. Jedina oblast u kojoj je zabilježen porast percipirane diskriminacije u odnosu na 2010. godinu je diskriminacija na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta.
Ovo su samo neki od rezultata novog istraživanja o trendovima u oblasti diskriminacije u Crnoj Gori, predstavljenog danas na konferenciji u Podgorici. Ovo je šesto sveobuhvatno istraživanje ove vrste o diskriminaciji sprovedeno od 2010. godine. Zajednički su ga finansirali Evropska unija i Savjet Evrope, u partnerstvu sa Kancelarijom ombudsmana i Ministarstvom za ljudska i manjinska prava Crne Gore; a sproveo ga je Centar za demokratiju i ljudska prava – CEDEM.
Fatmir Gjeka, ministar za ljudska i manjinska prava Crne Gore, u uvodnom izlaganju je posebno istakao značaj prikupljanja podataka o govoru mržnje. „Svjedoci smo ekspanzije društvenih mreža, zato je važno prepoznati i suzbiti govor mržnje na društvenim mrežama kroz zakonska rješenja. Ministarstvo za ljudska i manjinska prava nastavice da pruža snažnu podršku borbi protiv govora mržnje.“
Istraživanje sprovedeno širom zemlje zasniva se na anketi licem u lice; uzorak je reprezentativan za cjelokupnu odraslu populaciju Crne Gore. U istraživanju je tokom novembra 2022. učestvovalo ukupno 997 ispitanika.
„Diskriminacija ima presudnu ulogu u rušenju mostova među ljudima, ali ono što je još važnije je da narušava ljudsko dostojanstvo kao jedno od najvecih bogatstava muškarca i žene kroz istoriju civilizacije“, izjavio je Siniša Bjeković, ombudsman Crne Gore. Kako je napomenuo, sa pozicije institucije Ombudsmana kao centralnog organa u borbi protiv diskriminacije, svakako postoji kontinuirana potreba da se što više sazna o ovoj pojavi, njenim kretanjima u vremenu, prostoru i društvenim procesima, jer samo u na ovaj način možemo stvoriti pretpostavke za uspješnu politiku i institucionalno reagovanje na njene različite oblike, stoga je značaj ovog istraživanja veliki.
Rikardo Seri, zamjenik šefa Delegacije Evropske unije u Crnoj Gori, skrenuo je pažnju na značaj prikupljanja podataka za kreiranje politike u kontekstu procesa pregovora Crne Gore o pristupanju EU: „EU je drago što je podržala ovo istraživanje za koje se nadamo da ce podstaci institucije da zajednički razmisle o tome kako da transformišu podatke u zakonske promjene i da promjene politike. Istovremeno, potrebno je više napora da se uvedu društvene promjene i društveno prihvatanje grupa koje su uglavnom diskriminisane kao što su LGBTI osobe, Romi i drugi. Potreban nam je kolektivni pritisak da oslobodimo društvo od mržnje i dovedemo do stvarnog poboljšanja za najugroženije. Kvalitetno istraživanje je veoma važno, kako bi državne institucije mogle kreirati i sprovoditi snažne politike koje promovišu nediskriminaciju i jednakost“ .
Prema rezultatima istraživanja, uočen je izuzetno visok stepen socijalne otuđenosti prema LGBTI osobama, a veoma visok stepen otuđenosti prema Romima i Egipcanima.
Anđela Longo, programska menadžerka u Odjeljenju za borbu protiv diskriminacije Savjeta Evrope, posebno se osvrnula na perspektivu žrtve – kako to zahtijevaju evropski standardi. „Rezultati ankete pokazuju da svi možemo – i treba – da pređemo još jednu milju kako bismo zaštitili prava najugroženijih u društvu, da bismo mogli da damo jasne signale Romima i Egipcanima, osobama sa invaliditetom i LGBTI zajednici da se diskriminacija ne toleriše i da je treba sankcionisati. Reforma pravnog okvira treba da se završi u ovom pravcu, kako bi se osiguralo da je zakon o diskriminaciji u potpunosti u skladu sa evropskim standardima, ali i da nudi zdrav mehanizam sankcionisanja protiv diskriminatornog ponašanja sa snažnim efektom odvracanja.“
Milena Bešić, direktorka Centra za demokratiju i ljudska prava (CEDEM) prokomentarisala je i prikupljene podatke u vezi sa govorom mržnje. „Govor mržnje i njegove posledice u širem kontekstu su alarmantni, čemu svjedočimo svakog dana. S obzirom na polarizaciju crnogorskog društva i kontinuirano podsticanje etničkih tenzija, nalazi ovog istraživanja podsjecaju na ono na šta CEDEM vec godinama ukazuje: političke elite treba da budu svjesne da snose posebnu odgovornost i da njihovi narativi nikako ne smiju dodatno da polariziraju naše društvo i podstiču govor mržnje, upravo naprotiv, oni bi trebali biti ti koji ga osuđuju.“
Istraživanje ima za cilj da pomogne institucijama, organizacijama civilnog društva, medijima i javnosti da identifikuju ključne izazove u smanjenju socijalne isključenosti i borbi protiv diskriminacije i srodnih pojava, kao što su govor mržnje i zločin iz mržnje, uključujuci i na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta. Studija takođe pokriva specifična pitanja koja su se nedavno pojavila, uključujuci i tokom pandemije COVID-19.
Istraživanje je pripremljeno u okviru projekta Promocija različitosti i ravnopravnosti u Crnoj Gori, kao dio zajedničkog programa Evropske unije i Savjeta Evrope „Horizontal Facility za Zapadni Balkan i Tursku 2019-2022“, a sprovodi ga Odjeljenje za borbu protiv diskriminacije Savjeta Evrope. U okviru ovog projekta, radi se sa partnerima u Crnoj Gori u skladu sa Preporukama Komisije za borbu protiv rasizma i netolerancije Savjeta Evrope iz 2017.