Pošto je, nakon što je tri decenije tvrdio da istorijska Mitropolija Crnogorska nikada nije bila autokefalna, Mitropolit crnogorsko-primorski SPC Amfilohije saopštio da je crkva u Crnoj Gori ipak bila samostalna nakon ukidanja Pećke Patrijaršije 1766. godine, novinar i analitičar Vladmir Jovanović je upitao šta li je sljedeće što će Amfilohije da “otkrije”.
“Ne postoje dokazi o tome. Kako nije prihvatila? Crnogorska crkva se nije izjašnjavala, ni „za” ni „protiv”, niti je to pitanje njezina kompetencija, već Vaseljenske patrijaršije koja je i osnovala i arondirala katedru u Peći. Pošto se to desilo, Crnogorska crkve je nastavila tamo gdje je 1485. i započela: obnovila je svoju autokefaliju. Već 1767. godine vladika Sava Petrović-Njegoš je ustrojio de facto Sinod sa još dvojicom arhijereja: Vasilijem Brkićem-Jovanovićem i Arsenijem Plamencom. Sadašnja Mitropolija crnogorsko-primorska i SPC u Crnoj Gori nemaju nikakve veze sa viševjekovnom tradicijom Istočno-pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Amfilohija je za mitropolita na Cetinju postavila SPC iz Beograda. Teorijski i praktično, Amfilohije je oko tri decenije tvrdio da istorijska Mitropolija crnogorska NIKAD nije bila autokefalna. Onda je tvrdio da je, doduše, knjaz/kralj Nikola to svojevoljno 1905. upisao u crnogorski ustav, pa se, eto, možda od te godine može govoriti o nekakvoj autokefaliji. Sada Amfilohije tvrdi da jeste bila autokefalna od 1766. godine. Šta je sljedeće što će „otkrti”?”, upitao je Jovanović.
Amfilohijeva iluzija o porijeklu MItropolije
Osim toga, on ističe da je teza da je sadašnja Mitropolija direktna naslednica Eparhije u Zeti, koju je osnovala Žička arhiepiskopija Save Nemanjića sredinom 13. stoljeća, a na kojoj mitropolit Amfilohije istrajno insistira, tek čista iluzija.
“Mitropoliju crnogorsko-primorsku, dakle, nije osnovao Sv. Sava Srpski. Istina, od sredine 13. vijeka postoji u Zeti eparhija Žičke arhiepiskopije, ali nema dokaza da je nju osnovao Sv. Sava. Žička arhiepiskopija (docnija Pećka arhiepiskopija) je bila samoupravni dio Vaseljenske patrijaršije, jer tvrdnja da je imala autokefaliju je fikcija – nema nikakva dokaza o tome. Kada se 1346. samoproglasila za “patrijaršiju”, drugim riječima objavila svoju autokefaliju, anatemisana je iz Carigrada. Prilikom prošlogodišnje proslave “800 godina” navodne autokefalije SPC – Vaseljenska patrijaršija je i liturgijski potvrdila da je Sv. Savu, istina, rukopoložila za episkopa, ali ne i da je odobrila autokefaliju.
Eparhija u Zeti je 1450-ih priznala Papu za poglavara – prešla je u uniju, otpala od pravoslavlja i docnije se samougasila. Još 1455. gospodar Stefan Crnojević i Zetski zbor su odbacili jurisdikciju srpske eparhije u Zeti. Otprilike od tada pravoslavlje postaje istinska narodna religija, jer katoličanstvo i islam reprezentuju ambicije susjednih osvajača: Mletačke republike i Osmanske carevine.
Osnivanje autokefalne Mitropolije 1485. na Cetinju nema nikakve veze niti je sukcesija sa eparhijom Žičke/Pećke arhiepiskopije. Jednostavno, nemate o tome nikakav provjerljiv podatak. Naša je Mitropolija, Crnogorska pravoslavna crkva – sui generis”, rekao je Jovanović.
Dodaje da je autokefalna crnogorska Mitropolija ukinuta nekanonski i u uslovima srpske vojne okupacije nakon 1918., a do 1931. godine, kada je SPC osnovala Mitropoliju crnogorsko-primorsku, arondirane su njene eparhije i konsistorije.
On je istakao da je Crnogorska Mitropolija bila autokefalna prije 1918. godine jer su joj taj status priznale ondašnje pomjesne crkve, dodavši da je unijeta u diptihe i Ruske i Vaseljenske Patrijaršije te da je bila samostalna i u svojoj upravno-administrativnoj organizaciji.
“Tomos o autokefaliji Crnogorska crkva niti je tražila, niti je dobila. Ni Ruska crkva nema tomos o autokefaliji, pa joj je svjedno takav status priznat. To je slučaj i sa Crnogorskom crkvom. Ona je za autokefalnu priznata prije 1850. kad je izdat uopšte prvi tomos o autokefaliji za Grčku crkvu. U ondašnjim diptisima, Crnogorska crkva je deveta po rangu, a Grčka crkva deseta – dakle, iza naše Crkve”, rekao je Jovanović.
Sem toga, izjava mitropolita Amfilohija da je Mitropolija danas autonomna i samostalna, prema riječima Jovanovića nije tačna, jer je ona samo jedna od desetine eparhija SPC, koja nema veću autonomiju, niti je ustav SPC “uzdiže” u odnosu na ostale eparhije.
Patrijaršija u Peći nije ni postojala za Carigrad
Jovanović je napomenuo da, sa stanovišta vaseljenskog pravoslavlja, patrijaršija u Peći nikada i nije postojala. Dodao je da su je 1557. godine turske vlasti obnovile kao Pećku arhiepiskopiju, dakle samoupravni dio Vaseljenske patrijaršije.
“Sa stanovišta vaseljenskoga pravoslavlja, nikad nije postojala “patrijaršija” u Peći. Zvanično, ona je 1557. od strane turskih vlasti obnovljena kao Pećka ahiepiskopija – samoupravni dio Vaseljenske patrijaršije. Vaseljenska patrijaršija je postavljala arhiepiskope u Peći, koji su po narodnosti bili i Srbi, ali i Grci i Bugari. Samoukinula se 1766. zbog ogromnih kredita koje su rastrošni pećki arhijereji podizali na ime ove vjerske ustanove. Vaseljenska patrijaršija je prihvatila molbu njezinih arhijereja da se katedra u Peći arondira i decenijama je isplaćivala njezine dugove. U aktima Vaseljenske patrijaršije o arondiranju katedre u Peći, navodi se da je ona leglo sagrješenja, pa odlučuju “kao da nije ni postojala, niti će ikad postojati”, zaključio je Jovanović.