Piše: Novak Adžić
U nezavisnoj Knjaževini Crnoj Gori od 1852. do 1910. godine državna crkva bila je autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva (Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, Crnogorska mitropolija), čiju su autokefalnost službeno, kanonski, priznavale sve ondašnje autokefalne pravoslavne crkve, počev od prve među jednakima – Carigradske patrijaršije i sa njom održavale kanonske odnose na načelima jednakopravnosti i uzajamnog poštovanja.
Od vremena knjaza Danila I Petrovića Njegoša, kad je 1852. godine Crna Gora postala ponovo, nakon dužeg vremena sekularna država, u kojoj je crkvena vlast odvojena od državne vlasti, državna suverena vlast imala je aktivno pravo izbora crnogorskog mitropolita, odnosno poglavara autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve.
IZVANJAC
To pravo državna vlast Knjaževine Crne Gore je koristila, pa je u doba knjaza Danila, njegovom suverenom voljom, za crnogorskog mitropolita izabran i hirotonisan u Rusiji 1858. Nikanor Ivanović, rodom iz Drniša, Srbin iz Dalmacije, koji se doselio u Crnu Goru i od druge polovine 1852. postao iguman Cetinjskog manastira. Nekoliko godina docnije, postao je prvi izvanjac na mitropolitskom tronu u Crnoj Gori, premda se za njega tvrdilo da je on bio porijeklom Crnogorac sa Njeguša.
Međutim, on je bio izvanjac i budući da se nedostojno odnio prilikom atentata na knjaza Danila I Petrovića u Kotoru 1860. i nije učestvovao u njegovom pogrebu, novi crnogorski nasljedni vladar knjaz Nikola I Petrović Njegoš i njegov otac, veliki vojvoda Mirko Petrović, predsjednik Crnogorskog senata, smijenili su – kao nevjernog knjazu, narodu, činu i pastvi – i razriješili zvanja i službe mitropolita Nikanora i uklonili ga sa mitropolitske dužnosti i naložili mu da napusti Crnu Goru 1860, što se i dogodilo.
Na upražnjenu stolicu poglavara Crnogorske crkve (Crnogorske mitropolije) knjaz Nikola je potom imenovao tadašnjeg arhimandrita Cetinjskog manastira Ilariona Roganovića, koji je u Petrogradu 30. maja 1863. posvećen za episkopa, a 28. juna iste godine u činu mitropolita on je preuzeo svoju eparhiju i ubrzo postao poglavar Crnogorske crkve, odnosno mitropolit crnogorski i brdski.
Ilarion je tokom svoje mitropolitske uprave izvršio značajne crkvene, odnosno, administrativne, svešteničke i druge reforme, itd… u okviru svojih crkvenih prerogativa.
Na čelu Crnogorske crkve (Mitropolije) mitropolit Ilarion Roganović nalazio se do smrti 1882. godine. U njegovo vrijeme otvorena je Bogoslovija na Cetinju 1869, a tri godine ranije -1866. on je izdao naredbu sveštenstvu da moraju pustiti bradu, a da mogu pored crkvenog nositi i narodno odijelo; da parohijalni sveštenici moraju voditi matične knjige (registre) rođenih, krštenih, vjenčanih i umrlih…
U vrijeme mitropolita Ilariona Roganovića Crnogorska crkva doživjela je značajne reforme u svome ustrojstvu i upravi. Za vrijeme Ilariona Roganovića, nakon oslobodilačkih ratova Crne Gore 1876-1878. i međunarodnog priznanja nezavisnosti Crne Gore na Berlinskom kongresu 1878. osnovana je nova eparhija Crnogorske crkve – Zahumsko-rasijska sa sjedištem u Manastiru Ostrogu, za čijeg je episkopa postavljen Visarion Ljubiša, dotadašnji arhimandrit Cetinjskog manastira, koji je za episkopa posvećen na Cetinju 8. septembra 1878. od strane mitropolita Ilariona i episkopa bokokotorskog Gerasima Petranovića.
DRŽAVNI KALENDAR
Prema državnom kalendaru Knjaževine Crne Gore koji se zvao „Orlić -Crnogorski godišnjak stari i novi za prostu 1865“, uredio ga je Jovan Sundečić, štampan je u kneževoj pečatnji na Cetinju, „poglavarstvo duhovno“ u Crnoj
Gori bilo je, odnosno, na čelu uprave Crnogorske mitropolije nalazili su se: mitropolit preosvešteni Ilarion Roganović, arhimandrit Cetinjski Nićifor Dučić; arhimandrit Morački Dimitrije Radojević, protoprezviter Njeguški Mihail Radonjić, protoprezviter Bjelopavlićki Đurađ Bošković, protoprezviter Vasojevićki Gavro Rajević („Orlić“, 1865, str. 24).
Godišnjak ,,Orlić“
U Crnoj Gori je između 14. oktobra 1863. i 14. oktobra 1864. godine izvršen popis stanovništva, koji je obuhvatao popis muških i ženskih stanovnika Crne Gore. Popis je izvršen po nahijama (Katunska, Riječka, Lješanska, Crmnička) u crnogorskim brdskim plemenima sa Moračom i Vasojevićima, te je obavljen popis rođenih i umrlih stanovnika.
Državni almanah „Orlić“ objavljuje statistički pregled tog popisa stanovništva. Popis nije tada vršen po etničkoj, nacionalnoj ili vjerskoj pripadnosti, ali je obuhvatao popis broja državnih i plemenskih glavara, popis vojnika, perjanika, garde, škola, itd…
Tada su popisani i pravoslavni hramovi u Crnoj Gori i crkveno poglavarstvo i administracija i navedeno je da na čelu crkve, odnosno duhovne uprave stoji „jedan mitropolit, kojega je stolica u Cetinjskom manastiru“. Manastira ima 11 i tri ćelije, a u svima žive samo dva arhimandrita i pet kaluđera. I to: u Cetinjskom manastiru jedan arhimandrit, u Morači takođe jedan arhimandrit, u Dugi jedan kaluđer, pod Malinsko jedan kaluđer, u Bijeloj jedan kaluđer i u Ćeliji Piperskoj dva kaluđera. Ostrog, Ždrebaonik i Brčelu donju drže tri mirska sveštenika; a manastiri: Orahovo, Brčela gornja, Ćelija Dobrska i ćelija na Riječkom gradu, sasvim su prazni.
Mirsko sveštenstvo, piše „Orlić“, broji tri protoprezvitera i oko 400 sveštenika, od kojih dakle dolazi po jedan na svako 500 duša. Ovo ne bi premnogo bilo, kad bi sveštenici svuda podjednako raspoređeni bili; jer doslen, osobito u Crmničkoj nahiji, ima mjesta đe dolazi po 1 sveštenik na 100 i na 50 kuća, a Cuce (oko 3.000 duša) imaju samo jednoga sveštenika („Orlić“, 1865, str.78-79).
NI POMENA OD SPC
„Orlić – Godišnjak crnogorski za 1866“, štampan na Cetinju u Kneževskoj pečatnji, uredio ga J. Sundečić, navodi da je „poglavarstvo duhovno“ te godine bilo isto kao i prethodne 1865 (str. 17-18). Isto „duhovno poglavarstvo“ bilo je i 1867. godine – „Orlić godišnjak Crnogorski za prostu 1867“, str. 18.
„Orlić godišnjak Crnogorski za prestupnu 1868“, štampan u knjaževskoj štampariji na Cetinju, urednik Jovan Sundečić, navodi da su „poglavarstvo duhovno tada sačinjavali: mitropolit Ilarion Roganović, arhimandrit morački
Visarion Ljubiša i protoprezviteri: Cetinjski Stefan Kapičić, Njeguški Mihail Radonjić, Bjelopavlićki Đurađ Bošković i Vasojevićki Gavro Rajević“ (str. 18).
„Orlić godišnjak Crnogorski stari i novi za prostu godinu 1869“, uredio Jovan Sundečić, štampan u državnoj pečatnji na Cetinju na strani 18 navodi da je isto poglavarstvo duhovno kao i prethodne godine 1868, s tim što tome poglavarstvu od 1869. godine pripada i protoprezviter Crmnički Vuko Plamenac. Ista situacija je bila i 1870. u pogledu sastava duhovnog starješinstva, odnosno, poglavarstva kao i ranije 1869 („Orlić“, 1870, str. 18).
Elem, tada u Crnoj Gori nije postojala Srpska pravoslavna crkva, već autokefalna Crnogorska crkva (Crnogorska mitropolija), koja je upravljala crkvenim objektima i imovinom u interesu crnogorske države i crnogorskog naroda i za svoje potrebe. Srpska pravoslavna crkva uvedena je nasilnim putem u Crnu Goru nakon njene okupacije i nasilne aneksije 1918. godine, odnosno nametnuta je 1920. godine crnogorskom narodu, pošto je bespravno prethodno ukinuta Crnogorska crkva.
DUHOVNA OKUPACIJA
Od 1920. traje učestala svojevrsna duhovna, odnosno vjerska okupacija i asimilacija, srbizacija crnogorskog naroda, koju sprovodi – nekad u manjoj, ali uglavnom u većoj mjeri – Srpska pravoslavna crkva (odnosno Crkva Srbije).
Od stvaranja Srpske pravoslavne crkve 1920. godine počinje i traje sve do danas proces otimanja kulturno-istorijskog nasljeđa Crne Gore i uzurpacija od strane nevlasnika sakralnih pravoslavnih objekata (manastira i crkava) i crkvene imovine, koji su do 1918, odnosno 1920. godine bili u vjerskoj ingerenciji samostalne Crnogorske crkve.
Odavno je poznato da je Crkva Srbije, naročito u Crnoj Gori, dominantno njena uprava, intenzivno politički i ideološki aktivna protiv državne nezavisnosti Crne Gore, njenog sekularnog uređenja, njenog članstva u NATO-u, te da je ona udarna pesnica u akcijama asimilacije crnogorske nacije i da ona od 2020. godine do danas ima najaktivniju ulogu u izbornim političkim procesima u Crnoj Gori za račun velikosrpskog projekta.