DFC: Ponovo oživljeni narativi kojima se falsifikuje istorija i negira državnost Crne Gore i njen identitet

Saopštenje Digitalnog forenzičkog centra prenosimo integralno: 

Crna Gora se posebno tokom važnih društveno-političkih događaja suočava sa manipulisanjem informacijama i oblikovanjem narativa koji predstavljaju ozbiljne izazove. Ti procesi imaju cilj – podsticanje emotivne reakcije građana i dodatno produbljivanje društvene polarizacije, te podsticanje etničkih tenzija i potpirivanje nacionalizma.

Digitalni forenzički centar je u svojim studijama i analizama ukazivao na snažno djelovanje i sinergiju brojnih medija, udruženja, organizacija i pojedinaca posebno u osjetljivim društveno-političkim periodima poput učlanjenja u NATO, izbora, usvajanja određenih zakona, formiranja vlade, protesta, popisa stanovništva. Ti akteri, kroz organizovanje brojnih tribina, konferencija i događaja kulturnog karaktera, plasiraju obmanjujuće narative manipulišući takojavnim mnjenjem u Crnoj Gori. Kreatori tih sadržaja koriste razne tehnike i mehanizme kako bi došli do ciljne grupe. Najznačajniju ulogu u amplifikovanju sadržaja upitnog karaktera ka široj publici imaju pojedini mediji. Sve to ukazuje na elemente meke moćikoja kao sredstva za postizanje cilja koristi medije, kulturu, istoriju, simbole, književnost, film, televiziju i društvene mreže. O tome je DFC detaljno pisao u studiji Uloga Rusije na Balkanu: Slučaj Crne Gore. Generalno, cilj DFC analiza je da ukažu na plasiranje dezinformacija, delikatnih i sugestivnih narativa kojima se pokušava uticati na percepciju građana o važnim pitanjima.

Česte zloupotrebe u informacionom prostoru Crne Gore odnose se na crnogorsku istoriju, tradiciju, kulturu i identitet. Smisao tih veoma pažljivo osmišljenih obmana zasnovanih na istorijskom nasljeđu Crne Gore je da opravdaju srpski nacionalizam i konstrukt o potrebi povratka Crne Gore tradicionalnim vrijednostimau okviru šire pravoslavne, panslavističke zajednice.

U susret državnom prazniku kulture – Njegoševom danu i predstojećem popisu stanovništva ponovo su oživljeni narativi kojima se falsifikuje crnogorska istorija i negira državnost Crne Gore i crnogorski identitet. U medijima i na sve učestalijim događajima koji se organizuju u Crnoj Gori prisutni su akteri koji od Crne Gore žele da stvore drugu srpsku državu, negiraju temeljne vrijednosti crnogorskog antifašizma i ruše sekularni karakter države. Osmišljena kampanja negiranja identitetskih vrijednosti crnogorskog društva je vrlo intenzivna.

U decembru 2021. godine poslanici u Skupštini Crne Gore izglasali su da 13. novembar, dan Njegoševog rođenja, bude državni praznik kulture. Iako je intencija bila da se taj praznik posveti liku i djelu Njegoša kroz različite kulturne manifestacije, aktuelne su debate o vlasništvunad Njegoševim nasljeđem i manipulacije njegovim imenom u svrhu dnevne politike. Sve uočljivija je zloupotreba praznika Njegoševog rođenja kroz politički, nacionalni, ideološki, vjerski i kulturni kontekst.

Petar Drugi Petrović Njegoš obilježio je duhovno, državno i nacionalno biće Crne Gore. Svojim reformatorskim i vizionarskim duhom uspio je da uspostavi temelje moderne crnogorske države. On je bio duhovni i svjetovni vladar u periodu plemenske podijeljenosti i vodio je borbe za oslobođenje od Otomanske imperije. Pored toga, Njegoš je bio pristalica južnoslovenskog zajedništva i panslovenskog integralizma. Godinama unazad pojavljuju se različita tumačenja Njegoševog stvaralaštva, što generiše plodno tlo za manipulacije. Njegoš i njegova djela se politički instrumentalizuju, iako se ne mogu porediti sadašnje vrijeme i istorijski kontekst u kojem su ona nastala. O tome svjedoče i brojne izjave političkih subjekata, izvještavanje medija i djelovanje raznih organizacija i pojedinaca.

Velikosrpski ideolozi, političari, mediji i propagandisti koji imaju snažan anticrnogorski sentiment sve češće falsifikuju crnogorsku istoriju i svojataju Njegoša kao srpskog književnika, pokušavajući da jednog od najistaknutijih crnogorskih svjetovnih i vjerskih poglavara iskoriste kao instrument u negaciji crnogorskog identiteta, kulture i istorije. Isti akteri, uz pomoć Srpske pravoslavne crkve (SPC), zagovaraju ideju o vraćanju kapele na Lovćen koju je 1925. godine podigao srpski kralj Aleksandar Karađorđević. Sve te aktivnosti dio su šireg konteksta, koji se ogleda u ideji srpskog sveta. Tu temu jeDFC sveobuhvatno analizirao u studiji Srpski svet – originalno pozajmljen koncept.

U susret obilježavanju Njegoševog dana, ali i najavljenog popisa stanovništva u Crnoj Gori evidentni su brojni primjeri kako se lik i djelo Njegoša koriste za pojačavanje argumentacije u okviru dnevno-političkih dešavanja. Tako je srpski tabloid Alo plasirao narativ  da je u Crnoj Gori u toku nova prljava akcijakoja podrazumijeva da Milogorci, nakon što nisu uspjeli da otmu svetinje SPC, sad pokušavaju Srbima da otmu Njegoša. Povod za takvo pisanje pomenutog tabloida bilo je istraživanje javnog mnjenja pod nazivom Plenum o crnogorsko-srpskim odnosima,koje je pokazalo da većina građana Crne Gore smatra da je Njegoš dio crnogorske kulture. Portal Aloje na taj način zloupotrijebio činjenice, predstavljajući rezultate istraživanja javnog mnjenja izvan konteksta, da bi se stvorio lažni utisak ili da bi se manipulisalo tumačenjem informacija. Monitoring srpskih medija, koji je DFC sprovodio uzastopno tokom četiri godine, pokazao je da je portal Alobio jedan od najčitanijih srpskih medija u Crnoj Gori koji je istovremeno kontinuirano širio sadržaj spornog kvaliteta.

Tokom snažne kampanje za predstojeći popis, pored Njegoša, srpski propagandisti prisvajaju i druge istorijske ličnosti. Primjer za to je kampanja prosrpskog i proruskog portala IN4S pod nazivomPonosni na svoje srpsko.Taj medij je inače u domaćim i međunarodnim analizama prepoznat kao portal koji generiše i plasira dezinformacije. Tokom kampanje su i ugledne ličnosti iz hrvatske istorije, poput Ruđera Boškovića i Valtazara Bogišića, prikazane kao Srbi. Na taj način se obmanjivanjem javnosti pokušava nametnuti srpski identitet u Crnoj Gori. Zbog neprihvatljivog pripisivanja srpskoj kulturi istorijske baštine Republike Hrvatske i hrvatskog naroda, Ministarstvo vanjskih i evropskih poslova Hrvatske je uputilo protestnu notu crnogorskim vlastima. Međutim, izostala je reakcija sa crnogorske strane.

Program povodom obilježavanja Njegoševog dana upriličen je u Herceg Novom, Nikšiću i Podgorici. Javna ustanova Herceg Fest i Sekretarijat za kulturu i obrazovanje opštine Herceg Novi organizovali su tokom četiri dana događaje u čast Njegoša. Na posteru najave nalazili su se Njegošev lik i nekadašnja kapela, što predstavlja dio kampanje koja je na liniji višedecenijskih zahtjeva Srpske pravoslavne crkve i njenih političkih sljedbenika koji traže povratak kapele na Lovćen. Jedan od događaja u Herceg Novom bilo je predavanje pod nazivom Njegoš – naša tajna. Govornik je bio protojerej stavrofor Srpske pravoslavne crkve Gojko Perović koji za Gorski vijenac kaže da je pisani spomenik Kosovskog zavjetau Crnoj Gori. Vezivanje Kosovskog zavjeta za Njegoša uočava se i u stavovima srpske desničarske stranke Zavetnici. Predsjednica te stranke Milica Đurđević Stamenkovski je u emisiji Utisak nedelje5. novembra 2023. godine, na pitanje profesora sociologije na Filozofskom fakultetu u Beogradu Jova Bakića –koje je poreklo reči zavet – odgovorila da je Kosovski zavet u najboljem smislu definisao Petar Petrović Njegoš crpeći iz naše kosovske tragedije snagu za obnovu države i za oslobođenje našeg naroda.

U Nikšiću je 7. decembra 2023. godine održana tribina Svobodija dana kojoj je predstavljena nova knjiga dr Radmila Marojevića O Njegošu i njegošolozima, čiji je izdavač Institut za srpsku kulturu iz Nikšića. Dr Radmilo Marojević, nekadašnji dekan Filološkog fakulteta u Beogradu je 2020. godine, na tribini održanoj u Srpskoj kući, saopštio da su Srbi i Šiptari nacionalno opredijeljeni,a da Crnogorci u etničkom smislu niti su kad postojali niti danas postoje niti mogu postojati. Marojević plasira taj narativ koristeći mehanizme lažne informacije, falsifikovanja istorije i pristrasnosti kroz favorizovanje Srba i Šiptarasa jednei tendenciozno negiranje Crnogorca sa druge strane. Podsjećamo, DFC je 2020. godine u svojoj analizi Narativ o srpskom svetu negira crnogorski identitetukazivao na nastupe Marojevića i intenzivnu kampanju plasiranja tog koncepta u periodu nakon parlamentarnih izbora iz avgusta 2020. godine i u susret popisu prvobitno planiranom u2021. godini.

Srpski pokret Njegoš takođe je organizovao Njegoševe dane na Cetinju, u Nikšiću i Podgorici. Dani Njegoševi počeli su 10. novembra književnom večeri na Cetinju tokom koje je mitropolit Joanikije konstatovao da Njegoš otkriva svešteni smisao istorije, svjetske, ali naročito srpske istorije. Dan kasnije, na okruglom stolu u Narodnoj biblioteci Radosav Ljumoviću Podgorici, govorilo se o Njegošu i crnogorskim podjelama, dok je svečana akademija pod nazivom Velika Skupština uoči Njegoševog danaodržana 12. novembra u Parohijskom domu u Nikšiću. Tom prilikom govorili su mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije, predsjednik opštine Nikšić Marko Kovačević, predsjednik Srpskog pokreta Njegoš Branislav Baćović, predsjednik Književnog društva Njegoš i brat mitropolita Joanikija, Milutin Mićović i glumac Petar Božović. Očigledno je da su Njegošev dan obilježili negatori crnogorske nezavisnosti i posebnosti crnogorskog identiteta, o čemu svjedoče njihove brojne izjave i djela. Milutin Mićović u svom djelu Luča u tami Crne Gorenavodi da su Crnogorci bez srpstva nula ljudi, a poznata je i izjava mitropolita Joanikija iz marta 2022. godine tokom liturgije u Sabornom hramu Hristovog Vaskrsenja u Podgorici da je Crna Goraprojektovana da bude mala Ukrajina. Na događaju u Nikšiću, mitropolit Joanikije je nastavio snažnu kampanju SPC oko vraćanja kapele na Lovćen riječima da će tama nestati kada se na Lovćen vrati skupština, odnosno Njegoševa kapela, gdje će njegove svete mošti naći mir. Plasiranje narativa da u Crnoj Gori vlada tama, može doprinijeti dodatnim podjelama u društvu. Srpski pokret Njegoš, koji je organizovao Njegoševe dane, osnovan je 2019. godine s ciljem borbe za prava Srba i govornika srpskog jezika u Crnoj Gori. Prema podacima sa sajta, članovi Srpskog pokreta Njegoš,pored ostalih, su Vesna Bratić, bivša ministarka prosvjete, nauke, kulture i sporta, Bojan Strunjaš, profesor srpskog jezika i jedan od osnivača Srpskog kulturnog centra Patrijarh Varnavai Mara Šćepanović, profesorica na Univerzitetu Crne Gore i funkcionerka Saveza građana CIVIS.

Tribina Agora u organizaciji Javne ustanoveZahumljeu Nikšiću, koja je održana 14. novembra, takođe je bila posvećena Njegošu. Tema tribine bila je Atina i Jerusalim: Srpski vidici u srednjem i Njegoševom vijeku, a govorio je prof. dr Mikonja Knežević sa Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici. Knežević je posredstvom portala IN4S plasirao narativ da su litije bile epski, bezmalo biblijski događaji, a gostujući u emisiji Srpski sv(ij)etna NacionalnaTV, koja se emitovala iz Beograda naglasio je da su litije spriječile progon Srba iz Crne Gore.

Kada god se pokrenu teme istorije, preispitivanja crnogorskog suvereniteta, identiteta, jezika, kulture, međunacionalnih i međuvjerskih odnosa, čitanje Njegoševe uloge i djela dobija na značaju, a srpskim poslenicima i borcima za srpsku stvarse crnogorski vladika Rade iznova obrati iz dubine vjekova izvan konteksta vremena, ambijenta i prostora u kojem je živio i stvarao.

Očigledno je da se organizovanjem pomenutih događaja želi uticati na širu javnost i promovisati narativ da je crnogorski svjetovni i vjerski poglavar Petar II Petrović Njegoš,nesporno Srbinutemeljen u srpskoj,a ne crnogorskoj istorijskoj i kulturnoj vertikali. Zbog toga je, prema tumačenjima koja se mogu čuti iz srpskih nacionalističkih krugova koja najglasnije artikulišu zvaničnici Srpske pravoslavne crkve, neophodno na Lovćen vratiti kapelu koja predstavlja simbol pomirenja i ozdravljenja Crne Gore. Sa aspekta prisvajanja Njegoša, brojni domaći i regionalni propagandisti i ekstremisti zloupotrebljavaju lik i djelo crnogorskog vladara u kontekstu revizionističkih konfabulacija. Cilj im je da kroz falsifikovanje istorije izvrše uticaj na što je moguće širi krug građana Crne Gore. Kroz tu prizmu se mogu posmatrati i sve glasnija i agresivnija zalaganja sveštenstva SPC za uvođenje vjeronauke u crnogorski školski sistem.