Danas je u Crnoj Gori prisutna četnička ideologija koja se ponekad eksplicitno manifestuje, a nekad u celofanu, odnosno prikriveno i podmuklo iskazuje koja najveće uporište ima u Crkvi Srbije. Njen cilj podrazumijeva nepriznavanje postojanja crnogorske nacije i shvatanje da je nezavisna Crna Gora privremena i prolazna država. Oni stoje na stanovištu da je Crna Gora greškom obnovila svoju nezavisnost, i da treba da se integriše u Srpski svet, što je drugo ime za malu-veliku Srbiju, ocijenio je doktorand istorije i potpredsjednik DANU mr Novak Adžić, za Gradski portal.
Da li je neočetništvo kontinuirano prisutno u Crnoj Gori ili se desilo vaskrsavanje zločinačkog pokreta tokom devedesetih godina prošlog vijeka?
Adžić: Suština četničke ili ravnogorske ideologije počivala je na obnovi Kraljevine Jugoslavije, na velikosrpskim četničkim osnovama i sa granicama znatno uvećane Srbije. Četnički pokret je nastao nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije 1941. godine u Srbiji i proširio se na Bosnu i Hercegovinu, a krajem 1941. nastao je i na teritoriji Crne Gore i djelovao sve dok nije vojno poražen krajem Drugog svjetskog rata. Osnova te ideologije je, kako piše u programu “Homogena Srbija” iz 1941. čiji je autor dr Stevan Moljević, predratni potpredsjednik srpskog kulturnog kruga i član četničkog centralnog komiteta, stvaranje etnički čiste Velike Srbije i Jugoslavije sa srpskom dominacijom.
Ta Velika Srbija obuhvatala bi Srbiju, Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu, Makedoniju i najveći dio Hrvatske, te, kako se kaže u tom dokumentu, bila bi oslobođena i očišćena od nacionalnih manjina i anacionalnih elemenata. To govori da je u suštini četničke ideologije šovinizam i genocid, odnosno stvaranje jednonacionalne države gdje bi bili istrijebljeni i protjerani oni koji ne pripadaju srpskoj naciji i pravoslavlju. Ta četnička ideologija je u Crnoj Gori provela tokom Drugog svjetskog rata genocid nad bošnjačkim narodom, odnosno nad muslimanima u Crnoj Gori, počinivši masovne zločine naročito na sjeveru, ne samo u pljevaljskom, bjelopoljskom i beranskom srezu, već i na teritoriji Foče, Čajniča itd , o čemu postoji mnoštvo dokumenata.
Četnička ideologija i politika podrazumijevala je brisanje, tj. uništenje elemenata crnogorske državnosti, nacionalnu asimilaciju Crnogoraca, nije priznavala Crnu Goru kao državu, niti je predviđala mogućnost da ona bude federalna jedinica u jugoslovenskoj državi. Ta ideologija bila je centralistićka, monarhistička, unitaristička, kolaborantska u odnosu na nacističkog okupatora i u Crnoj Gori i u Srbiji (njen centar je bio u Srbiji). Djelovala je pod patronatom jugoslovenske vlade u Londonu, sve dok se jugoslovenska vlada nije odrekla tog projekta pod pritiskom Engleza i saveznika 1944…
Upravo ta i takva četnička ideologija isključivala je postojanje Crne Gore i crnogorskog naroda kao zasebnog, etničkog, nacionalnog i državnopravnog identiteta. Ona je bila istovremeno i kleronacionalistička, i najznačajniji dio klirika i episkopa SPC tokom Drugog svjetskog rata pripadao je četničkom pokretu, ili drugim nacifašističkim pokretima kao što je pokret Milana Nedića, pokret Dimitrija Ljotića…
Bio je jedan, nažalost manjinski dio, tokom Drugog svjetskog rata, episkopskog i drugog kadra SPC, koji se nije slagao sa nacifašističkom okupacijom Jugoslovenskog prostora i kolaboracijom, već je bio protiv. Između ostalog, bio je protiv i patrijarh Gavrilo Dožić, koji je inače imao negativan stav prema crnogorskoj državnosti i crnogorskoj naciji. On je bio poslanik Podgoričke skupštine 1918. koja je ukinula Crnu Goru i glasao je 1919. da se ukine autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva i prisajedini crkvi u Kraljevini Srbiji, odnosno SPC, koja je nastala 1920. godine u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca političkim aktom odnosno državnim dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića.
Četnička ideologija je bia poražena završetkom Drugog svjetskog rata, a njen vaskrs desio se, nažalost, tokom devedesetih godina dvadesetog vijeka, što se naročito osvjedočilo u procesu krvavog i brutalnog raspada, razaranja i ubijanja SFRJ, ratovima koji su iza sebe ostavili užasne posljedice. Naravno, ta četnička ideologija je, pored Crkve Srbije kod koje ima najviše uporišta, zastupljena i u određenim političkim partijama koje djeluju na teritoriji Crne Gore. Tu prevashodno mislim na Demokratski front, koga su nekada nazivali i Dražin front u Crnoj Gori i suštinski se nije pogriješilo u definiciji.
Može li se povući paralela između posljednjih petnaestak godina vladavine Knjaza, odnosno Kralja Nikole i perioda od referenduma 2006. godine do danas?
Adžić: Ima sličnosti ali postoje i razlike. I tada i danas su postojale subverzivne aktivnosti protiv nezavizne Crne Gore, ondašnje Knjaževine i Kraljevine, a današnje sekularne države, i permanentne težnje od strane Srbije da potčini i apsorbuje, odnosno proguta Crnu Goru, da se teritorijalno proširi, izvrši asimilaciju crnogorskog naroda, otme njihovu istoriju, teritoriju i prirodne resurse, i da izađe na more.
Takva politika od strane Srbije se manifestovala ne samo u dvadesetom vijeku, nego i znatno ranije, kako u vrijeme kada su Srbijom upravljali Obrenovići, tako i naročito od kad je na srpski prijesto krvavim majskim prevratom 1903. godine došao Petar Karađorđević, kojega je na vlast dovela zlikovačka i teroristička organizacija Crna ruka, predvođena Dragutinom Dimitrijevićem Apisom i ostalim oficirima.
Naravno, Srbija je i preko Crne ruke i na razne načine pokušala nekoliko atentata na Knjaza i Kralja Nikolu, međutim nijedan nije uspio. Pokušala je da svrgne legalnu i legitimnu vlast u Crnoj Gori (dovoljno se podsjetiti na bombašku aferu 1908. i kolšinski proces 1909.) i uvijek je Srbija, pa i tada, imala one političke snage koje su bile ekspoziture njene politke i ideologije.
Nekada je to bila Klubaška stranka odnosno Narodna stranka, čiju su politiku na brutalan način od Podgoričke skupštine pa nadalje sprovodili bjelaši, i mnoge filijale beogradskih poltičkih partija u doba Kraljevine SHS i doba Jugoslavije , dominanantno Narodna radikalna stranka Nikole Pašića, Demokratska stranka Ljubomira Davidovića, Zemljoradnički savez Joce Jovanovića Pižona itd.
I tada su postojale zavjere protiv Crne Gore s ciljem njenog obezdržavljenja i prisajedinjenja Srbiji, što se, nažalost, i dogodilo 1918. isto kao što, pogotovo u nekoliko zadnjih godina, srpska državna politika pokazuje teritorijalne pretenzije prema Crnoj Gori, sa ciljem poništavanja crnogorskog nacionalnog identiteta i sa ciljem promovisanja ideologije Srpskoga sveta.
Postoje značajne sličnosti u odnosu na zadnji period vladavine Kralja Nikole i od referenduma do danas, s tim što postoje razllike u sredstvima, modalitetima i td , ali suštinski, namjere se, u doktrinarnom ideološkom smislu od strane srpske imperijalističke politike čiji je centar u Beogradu, nijesu promijenile. Slličnosti postoje i u smislu što je od 1903. do 1917. u akcijama protiv Crne Gore protektor srpske politike bila ondašnja Rusija, isto kao što je danas mentor srpskih imperijalnih planova na Balkanu Putinova agresorska Rusija.
I onda je postojala osovina Moskva-Beograd protiv nezavisne Crne Gore, kao što je danas osovina Moskva-Beograd, gdje je Beograd u podređenom položaju, odnosno, ta ekspanzionistička, velikosrpska, suštinski antievropska politika, koja je u dubini anticrnogorska, je samo izvršilac naloga iz Kremlja i njihovih obavještajnih struktura.
Postoji li rizik da nam se ponovi 1918. godina?
Adžić: Mislim da ne postoji na takav način, ali u jednom modifikovanom obliku postoji. Činjenica da je Crna Gora danas članica NATO pakta, i nije u ratu i egzilu kao što je bila tada, ali postoji namjera permanentno emitovana, što je u biti velikosrpskog nacionalizma, da se Crna Gora učini drugom srpskom državom. Da se zauzme na kleronacionalistički način i nastavi sa procesom srbizacije Crnogoraca, da se učini disfunkcionalnom državom, da joj se uruše institucije, derogira ustavni poredak, i to bi u mnogo čemu sličilo onome što se Crnoj Gori dogodilo na brutalan način 1918. i u međuratnom periodu.
Nadam se, i vjerujem, da se teško može dogoditi kriminalna repriza, kada je Crna Gora bla pretvorena u krv i pepeo, zgarišta i groblja. Za samo dvije godine, do 1921. bilo je popaljeno preko 6000 crnogorskih domova, do 1929. stradalo je , ubijeno više od 4000 Crnogoraca a nekoliko hiljada je otišlo u polizički egzil, zatvori su bili puni patriota i građana Crne Gore, dominirala je glad, sistem brutalog terora i mislim da se to teško može ponoviti.
Danas se Srbija koristi drugačijim sredstvima i metodama, koristi nestabilnu međunarodnu situaciju da bi promovisala svoj koncept, da Crnu Goru obesmisli da postoji kao država u građanskom smislu, sa svojom agresivnom politikom srbizacije crnogorskog prostora i klerikalizacije crnogorskog društva. Ona se nikada nije odrekla svojih megalomanskih pretenzija prema Crnoj Gori i to rade njene političke klerikalne i druge ispostave ovdje. Dakle, opasnost postoji i u državnom smislu, a posebna opasnost postoji od intenzivnog sistematskog procesa asimilacije, odnosno pokušaja depersonalizacije i nihilizacije crnogorske nacije.
Da li u prilog tome govori i nedavno usvojena izmjena Zakona o predsjedniku Crne Gore?
Adžić: Apsolutno, to je ustavni puč, odnosno vrsta državnog udara bez upotrebe fizičke sile, kada neustavno jedan od ustavnih organa vlasti pokušava da preuzme ingerencije i kompetencije drugog državnog organa, odnosno vlasti. Ovdje je potpuno jasno da je parlamentarna, jedva sklepana većina u Skupštini Crne Gore od 41. poslanika (a više se i ne zna kada je većina, a kada nije većina, jer očigledno se udruže kada treba raditi protiv Crne Gore uprkos svojim razlikama) grubo povrijedila Ustav time što je pokušala da Skupštini Crne Gore da one ingerencije i ovlaštenja koje po Ustavu ona nema, i da oduzme predsjedniku države, kao instituciji-ustavnom organu javne vlasti, one kompetencije i prerogative koji su mu priznati Ustavom, da bi sprovodila svoju politiku na krajnje nedemokratski antiustavni način.
Već je objašnjeno u javnosti da se nižim pravnim aktom ne može mijenjati akt veće pravne snage, da se aktom koji je inferioran u odnosu na Ustav ne mogu mijenjati Ustavne norme i ovlaštenja predsjedniku države, kao organu kome su propisane, a to je učinjeno upravo ovim ništavnim aktom. Mislim da je dobra vijest što su značajni predstavnici međunarodne zajednce iskazali jaku zabrinutost zbog tog čina, iz čega se jasno vidi poruka da oni ne odobravaju ustavni puč od strane one političke strukture koja želi da parališe funkcionisanje ustavnog uređenja i političkog sistema u Crnoj Gori.
Kuda ide Crna Gora?
Adžić: Nijesam sklon malodušnosti niti optimizmu, već političkom pragmatizmu i djelovanju u skladu sa realnim činjenicama. A one su takve da su neophodne određene reforme unutar partija suverenstičkog crnogorskog bloka, i nikad više nego sada, nije nam potrebnije jedinstvo crnogorskog bloka, odnosno jedinstvo političkih partija koje su zagovornici evroatlanske Crne Gore.
Mišljenja sam da zbog ovog ustavnog puča treba organizovati mirne građanske demonstracije, koje bi poprimile masovni karakter, a da suverenističke političke partije i svi kojima je na srcu Crna Gora, treba da organizuju i učestvuju u masovnim građanskim protestima, kojima će se tražiti poništenje ovog antiustavnog zakona i kojima će se izdejstvovati organizacija vanrednih parlamentarnih izbora, te definisati ono što je neophodno da Crna Gora ponovo postane funkcionalan sistem.
Ne treba sitnopartijski kalkulisati, već je potrebno napraviti sinergiju svih subjekata koji vole Crnu Goru i braniti je na ustavni i legitimni način od pošasti i talasa razdržavljenja.