Lideri Evropske unije pozvali su na hitno uvođenje sankcija nakon što su bjeloruske vlasti prisilile avion kompanije Ryanair da sleti u Minsku i pritvorile novinara Ramana Protaseviča i njegovu djevojku koji su bili na tom letu, što je širom svijeta osuđeno kao otmica komercijalnog leta pod pokroviteljstvom države, piše Radio Slobodna Evropa na engleskom jeziku.
Uoči unaprijed planiranog samita lidera 24. maja, EU je pozvala na hitno puštanje novinara i osudila čin prinudnog preusmjeravanja i prizemljenja aviona.
“Izvršavajući ovaj prinudni čin, bjeloruske vlasti su ugrozile bezbjednost putnika i posade. Međunarodna istraga ovog incidenta mora se sprovesti kako bi se utvrdilo svako kršenje međunarodnih vazduhoplovnih pravila. EU će razmotriti posljedice ove akcije, uključujući preduzimanje mjera protiv odgovornih”, navodi se u saopštenju.
Šefica Evropske komisije Ursula fon der Lajen pozvala je na pooštravanje postojećih sankcija bloka protiv Belorusije.
„Nečuveno i nezakonito ponašanje režima u Belorusiji imaće posljedice. Odgovorni za otmicu #Ryanair moraju biti sankcionisani “, napisala je Fon der Lajen 23. maja u Tweetu kasno u noć.
The outrageous and illegal behaviour of the regime in Belarus will have consequences.
Those responsible for the #Ryanair hijacking must be sanctioned.
Journalist Roman Protasevich must be released immediately.
EUCO will discuss tomorrow action to take.
— Ursula von der Leyen (@vonderleyen) May 23, 2021
Raman Pratasevič, opozicioni aktivista i novinar koji se u Bjelorusiji suočava sa optužbama za koje bi mogao da dobije i do 15 godina zatvora, bio je na letu kompanije Ryanair iz Atine u Grčkoj do litvanske prijestonice Vilnjusa, kada je pilot promijenio kurs između dvije članice EU i krenuo ka Minsku.
Bjeloruska državna novinska agencija BelTA javila je da je aktuelni autoritarni predsjednik Aleksandar Lukašenko lično naredio borbenom avionu MiG-29 da prati avion Ryanair da sleti u Minsk, navodno zbog prijetnje bombom. Zvaničnici su kasnije rekli da u avionu nije pronađen eksploziv.
Ko još nije stigao u Vilnjus?
Prataseviča i njegovu devojku policija je odvela ubrzo nakon slijetanja leta Ryanair u bjelorusku prijestonicu. Kako javlja agencija Reuters, Sofia Sapega je bila na letu sa Protasevičem, a hapšenje je potvrdila njena porodica.
Sapega je studentkinja Bjeloruskog univerziteta u Vilnjusu.
Ministar spoljnih poslova Irske Simon Coveney je u ponedjeljak, 24. maja izjavio da vjeruje da je na letu bilo i nekoliko agenata tajne službe.
“Pet ili šest ljudi je napustilo avion. Samo jedan je uhapšen, što sugeriše da su ostali bili pripadnici tajne službe”, rekao je Coveney, prenosi agencija Reuters.
Ryanair je saopštio da je let sigurno stigao u Vilnjus 23. maja nakon višesatnog kašnjenja u Minsku.
Litvanski predsjednik Gitanas Nauseda napisao je da je hapšenje Prataseviča „događaj bez presedana“ i rekao da bjeloruski režim stoji „iza ove gnusne akcije“.
Unprecedented event! A civilian passenger plane flying to Vilnius was forcibly landed in #Minsk. Belarusian political activist & founder of @NEXTA_EN was on the plane. He is arrested. 🇧🇾 regime is behind the abhorrent action. I demand to free Roman Protasevič urgently!
— Gitanas Nausėda (@GitanasNauseda) May 23, 2021
Rekao je da će lideri EU na samitu u Briselu razgovarati o “terorističkom činu koji sponzoriše država”, a koji je izvela Bjelorusija, i o “ozbiljnim sankcijama režimu”.
Visoki zvaničnik EU, govoreći pod uslovom anonimnosti, rekao je za RSE da potencijalne mjere mogu uključivati obustavu preleta svih aviokompanija EU nad Bjelorusijom, zabranu bjeloruskog državnog avio-prevoznika Belavia da sleti na aerodrome EU i obustavu tranzita iz Belorusije u EU.
„Bjeloruski vazdušni prostor je potpuno nebezbjedan za bilo koji komercijalni let, i to bi trebalo da smatra ne samo EU, već i međunarodna zajednica. Jer sada bi ovaj instrument mogao da se koristi za bilo koji avion koji prelazi bjeloruski vazdušni prostor “, rekao je litvanski ministar spoljnih poslova Gabrielius Landsbergis.
Zbog preusmjeravanja aviona, letonijska kompanija AirBaltic je objavila da izbjegava bjeloruski vazdušni prostor dok ne budu jasne sve pojedinosti vezane za situaciju.
Brisel će tražiti istragu
Lideri EU takođe će zatražiti istragu Međunarodne organizacije civilnog vazduhoplovstva (ICAO), koja je ranije opisala incident kao moguće kršenje pravila međunarodnog vazdušnog putovanja prema Čikaškoj konvenciji.
EU je već pripremala četvrtu rundu sankcija prije događaja sa avionom Ryanaira, uključujući dalje zamrzavanje imovine i zabrane izdavanja viza pojedincima i entitetima zbog represije protiv opozicije i onoga što Zapad i opozicija smatraju neregularnim predsjedničkim izborima prošlog avgusta.
Preusmjeravanje leta između dvije članice EU i pritvaranje Prataseviča naišlo je na osudu zapadnih vlada.
Poljski premijer Mateusz Moraviecki zatražio je ranije od predsjednika Evropskog savjeta da razgovara o hitnim sankcijama Bjelorusiji, a francuski ministar spoljnih poslova Jean-Ives Le Drian rekao je da incident zahtjeva “snažan i jedinstven” odgovor Evropske unije.
Vlada u Irskoj, gdje je sedište kompanije Ryanair, opisala je incident kao „apsolutno neprihvatljiv“, dok ga je NATO nazvao „ozbiljnim i opasnim“ incidentom i zatražio međunarodnu istragu.
„Ovo je irska avio-kompanija sa državljanima EU, koja je bila prinuđena da sleti u Minsk, dok putuje između gradova EU … Bjelorusija će neaktivnost ili neodlučnost EU uzeti kao slabost“, rekao je irski ministar spoljnih poslova i ministar odbrane Simon Covenei na Tvitteru.
Njemačko i britansko ministarstvo spoljnih poslova takođe su izrazili zabrinutost i pozvali na posljedice, a predsjednik Evropskog savjeta Šarl Mišel rekao je da će istraga ICAO-a “biti od suštinske važnosti”.
SAD zahtijeva puštanje novinara
Američka ambasadorka u Bjelorusiji Džuli Fišer osudila je incident sa Ryanairom kao primjer Lukašenkovog „prezira“ prema međunarodnoj zajednici.
„Lažna prijetnja bombom i slanje MiG-a 29 da natjeraju Ryanair da sleti u Minsk kako bi uhapsili novinara zbog politički motivisanih optužbi je opasno i odvratno“, napisala je na Tvitteru.
Američki državni sekretar Antoni Blinken rekao je da Sjedinjene Države podržavaju istragu ICAO-a i da koordinira odgovor sa EU, Litvanijom i Grčkom.
“Sjedinjene Države najoštrije osuđuju prisilno preusmjeravanje leta između dvije države članice EU i naknadno skidanje sa leta i hapšenje novinara Ramana Prataseviča u Minsku. Zahtjevamo njegovo trenutno puštanje”, rekao je on u izjavi.
Pratasevič je bio ključni administrator telegramskog kanala NEKSTA Live, koji je pratio proteste koji su izbili u Bjelorusiji nakon spornih predsjedničkih izbora u zemlji prošlog avgusta.
Bjeloruske vlasti su u novembru 2020. godine pokrenule istrage protiv Prataseviča i njegovog kolege Stepana Putila, zbog sumnje u organizaciju masovnih nereda, narušavanje društvenog poretka i podsticanje na mržnju.
Kako je avion preusmjeren?
Let FR4978 bio je na putu iz Atine za litvanski glavni grad Viljnus u nedjelju, kada je skrenuo na istok ka bjeloruskom glavnom gradu Minsku, malo prije nego što je stigao do litvanske granice.
Kompanija Ryanair je u saopštenju navela da je posadu „Bjelorusija (kontrola vazdušnog saobraćaja) obavijestila o potencijalnoj bezbjednosnoj prijetnji i da im je naloženo da se preusmjere na najbliži aerodrom Minsk“.
Staza leta, vidljiva na veb lokaciji flightradar124, sugeriše da je avion u stvari bio bliži Viljniusu nego Minsku kada se okrenuo, prenosi BBC.
Ryanair je naveo da provjerama na zemlji nije utvrđeno “ništa loše” i da je avion oslobođen da poleti nakon otprilike pet sati. Kompanija u saopštenju nije pomenula Ramana Protaseviča.
Njega je policija odvela ubrzo nakon što je avion sletio u bjelorusku prijestonicu.
Štab bjeloruske liderke opozicije Svyatlane Tsikhanouskaya izvijestio je da je letačka posada kompanije Ryanair dobila poruku o bombi u avionu i da je vojni lovac MiG-29 poslat za pratnju putničkog aviona do aerodroma u Minsku.
U nizu tvitova, Tsikhanouskaya je optužila bjelorusku vladu da je prisilila avion da sleti kako bi se uhapsio Protasevič.
Bjeloruske snage bezbjednosti uhapsile su hiljade demonstranata na antivladinim protestima koji su počeli nakon spornih predsjedničkih izbora na kojima Lukašenko tvrdi da je pobijedio, a policijska premlaćivanja demonstanata široko su dokumentovana.
Lukašenko, koji Bjelorusijom vlada od 1994. godine, opire se međunarodnim pozivima da odstupi.
Evropska unija je nametnula sankcije Bjelorusiji kao odgovor na represiju nad demonstrantima, opoziciji i medijima.