Abu Bakr el Bagdadi, lider Islamske države (ID) i najtraženiji čovjek na svijetu, izvršio je samoubistvo tokom operacije američkih komandosa na sjeverozapadu Sirije, rekao je predsjednik Sjedinjenih Američih Država Donald Tramp.
SAD i saveznici su tragali za njim pet godina, od trenutka kada je Islamska država ojačala. Oni su za informacije o njemu nudili 25 miliona dolara.
Na vrhuncu moći, borci Islamske države su kontrolisali teritoriju od 88.000 kvadratnih kilometara koja se protezala od zapadne Sirije do istočnog Iraka. Nametnuli su okrutni sistem vladavine nad skoro osam miliona ljudi i zarađivali milijarde dolara od trgovine naftom, iznuda i otmica.
Nakon pada kalifata, Islamska država je ostala dobro disciplinovana sila spremna na borbu.
„Vjernik”
Bagdadi – čije je pravo ime Ibrahim Avad Ibrahim el Badri – rođen je 1971. u Samari u centralnom Iraku.
Njegova religiozna sunitsko-arapska porodica tvrdila je da potiče iz plemena Kurejš proroka Muhameda – ova veza je za mnoge sunitske učenjake bila ključni uslov da neko postane kalif (nasljednik proroka).
Dok je bio tinejdžer, rođaci su ga zvali „vjernik” jer je vrijeme provodio u lokalnoj džamiji učeći kako da izgovara djelove Kurana, ali i zato što je često kažnjavao one koji se ne pridržavaju islamskog zakona ili šerijata.
Nakon što je ranih 1990-ih završio školu, preselio se u Bagdad, prijestonicu Iraka. Stekao je zvanje mastera na islamskim studijama, a zatim je upisao doktorske studije na Islamskom univeritetu Bagdad, navodi se u biografiji koju su objavile pristalice.
Tokom studija je živeo blizu sunitske džamije u sjeverozapadnom dijelu grada. Navodi se da je bio miran čovjek koji se držao po strani, izuzev kada je recitovao djelove Kurana i igrao fudbal za džamijski klub. Vjeruje se da je u to vrijeme prihvatio salafizam i džihadizam.
„Džihadistički univerzitet”
Nakon američke invazije tokom koje je srušen režim predsjednika Sadama Huseina 2003. godine, Bagdadi je učestvovao u formiranju jedne islamske pobunjeničke grupe čiji pripadnici su napadali američke i savezničke trupe. U grupi je nosio zvanje šefa šerijatskog odbora.
Početkom 2004. godine, američke trupe su ga pritvorile i odvele u zatvor u kampu Buka.
Kamp Buka je postao „univerzitet” za buduće vođe ID-a – zatvorenici su radikalizovani, dolazili su do važnih kontakata i razvijali su mreže.
Bagdadi je držao propovijedi, vjerske časove i molitve dok je bio u pritvoru, navode mediji. U tom vrijeme, zvaničnici SAD-a u njemu nijesu vidjeli preveliku prijetnju, pa je on pušten na slobodu nakon deset mjeseci.
„Bio je ulični razbojnik kada smo ga uhapsili 2004. godine”, rekao je jedan zvaničnik Pentagona za Njujork Tajms 2014. „Teško je zamisliti da smo tada mogli da imamo kristalnu kuglu koja bi nam rekla da će postati šef ID-a.”
Ponovno osnivanje Al Kaide u Iraku
Nakon što je napustio kamp Buka, vjeruje se da je stupio u kontakt sa Al Kaidom u Iraku. Pod vođstvom Abu Musaba el Zarkavija, ta grupa je postala vodeća sila u iračkoj pobuni i postala je ozloglašena zbog brutalnog nasilja kom su pribjegavali pripadnici koji su zatvorenicima odrubljivali glave.
Početkom 2006. godine, ta grupa je osnovala džihadističku krovnu organizaciju Šura kojoj se pridružila Bagdadijeva grupa i obećala vjernost.
Kasnije te godine, poslije Zarkavijeve smrti u američkom vazdušnom udaru, organizacija je promijenila ime u Islamska država Irak (IDI). Bagdadi je nadgledao šerijatske odbore te grupe i pridružio se njihovom konsultativnom savjetu Šure.
Kada su vođa IDI-a i njegov zamjenik stradali 2010. godine u američkoj raciji, Abu Bakr el Bagdadi je proglašen njegovim nasljednikom.
Naslijedio je organizaciju za koju su američki komandanti vjerovali da je na rubu strateškog poraza. Ali uz pomoć nekoliko vojnih i obavještajnih oficira iz doba Sadama, među kojima su bili i njegovi bivši zatvorenici iz logora Buka, postepeno je obnavljao IDI.
„Kalif Ibrahim”
Početkom 2013. godine, ponovo je dolazilo do desetina napada u Iraku svakog mjeseca. Grupa se pridružila i pobuni protiv predsjednika Sirije Bašara al Asada.
U aprilu 2013. godine, Bagdadi je najavio spajanje snaga u Iraku i Siriji i stvaranje „Islamske države u Iraku i Levantu”. Vođe Al Nusre i Al Kaide odbacile su taj potez, ali su se borci odani Bagdadiju odvojili od Al Nusre i pomogli Islamskoj državi da ostane u Siriji.
Krajem godine, borci ISIS-a su se ponovo preusmjerili na Irak i iskoristili politički sukob između šiitske vlade i manjinske sunitske arapske zajednice. Uz pomoć plemena i bivših lojalista Sadama Huseina, oni su osvojili Faludžu.
U junu 2014, nekoliko stotina militanata ISIS-a je osvojilo Mosul, grad na sjeveru Iraka, potisnuvši iračku vojsku. Napredovali su prema jugu ka Bagdadu, masakrirajući protivnike i prijeteći da će iskorijeniti mnoge etničke i vjerske manjine u zemlji.
Krajem mjeseca, vođe Islamske države su proglasile stvaranje „kalifata” – država kojom upravlja Božji zamjenik na Zemlji ili kalifa u skladu sa šerijatom. Kalifat je nazvan Islamskom državom. Bagdadi se proglasio „kalifom Ibrahimom” i tražio vjernost muslimana širom svijeta.
Vojnici Sjedinjenih Država su ubrzo krenuli u niz vazdušnih napada protiv džihadista u Iraku. U septembru 2014. godine, počeli su i vazdušni napadi u Siriji, nakon što su pripadnici Islamske države odrubili glave nekolicini talaca sa Zapada.
Direktan sukob sa koalicijom koju predvode SAD, mnogi pripadnici Islamske države doživljavali su sukobom muslimana i njihovih neprijatelja koji je opisan u islamskim apokaliptičkim proročanstvima.
Poraz Islamske države
Ali tokom narednih pet godina džihadistička grupa polako je protjerana sa teritorije koju je kontrolisala vojska saveznika.
U junu 2017. godine, dok su se iračke snage bezbjednosti borile protiv posljednjih preostalih militanata Islamske države u Mosulu, ruski zvaničnici su rekli da postoji „velika vjerovatnoća” da je Bagdadi ubijen tokom ruskog vazdušnog napada na periferiji sirijskog grada Raka na sjeveru, de fakto glavnom uporištu Islamske države.
U septembru iste godine, Islamska država je objavila Bagdadijevu audio poruku u kojoj on poziva sljedbenike da pokažu „plamen rata neprijateljima”.
Pripadnici Sirijskih demokratskih snaga (SDF) osvojili su Raku, a njihove pristalice ušle su u slabo naseljena pustinjska područja.
Bagdadi je objavio sljedeću audio poruku tek u avgustu 2018. On je pozvao sljedbenike u Siriji da „istraju” bez obzira na poraze na bojnom polju.
Borci SDF-a su krenuli u ofanzivu narednog mjeseca. Cilj je bilo uklanjanje Islamske države iz istočne Sirije.
Nije bilo naznaka da je Bagdadi među njima, ali kasnije su se pojavili nepotvrđeni izvještaji da je bio primoran da bježi u pustinju na zapadu Iraka, nakon što ga je frakcija unutar Islamske države pokušala zbaciti.
U martu 2019. godine SDF je osvojio posljednji komad teritorije koji je držala Islamska država u Siriji, u blizini sela Baguz, čime je formalno okončan Bagdadijev “kalifat”.
Američki predsjednik Donald Tramp pohvalio je “oslobađanje” Sirije, ali je dodao: “Ostaćemo budni kada je riječ o Islamskoj državi.”
“Bitka za istrebljenje”
Smatralo se da Islamska država još uvek ima hiljade naoružanih pristalica u regionu, od kojih mnogi djeluju u uspavanim ćelijama. U Iraku su već izvodili napade kako bi podrili vlast i stvorili atmosferu bezakonja i sabotirali pomirenje i obnovu.
U aprilu 2019. Bagdadi se pojavio u spotu prvi put nakon gotovo pet godina. Ali umjesto da govori iz džamije u Mosulu, ovaj put je sedeo prekrštenih nogu na podu sa puškom pored sebe.
Priznao je gubitke svoje grupe i rekao da Islamska država sada vodi “bitku za uništenje”, pozivajući pristalice da pokrenu napade kako bi iscrpili ljudske, vojne, ekonomske i logističke resurse svojih neprijatelja.
“Moraju znati da se džihad nastavlja do Dana vaskrsenja i da nam je Bog Svemogući naredio da vodimo džihad i nije naredio da pobijedimo.”
Nije bilo jasno kada je i gdje snimljen video, ali čini se da je Bagdadi dobrog zdravlja. Viđen je kako sjedi sa najmanje tri muškarca čija su lica maskirana ili zamagljena i čita dokumenta o ograncima Islamske države u svijetu.
Analitičari su to smatrali pokušajem Bagdadija da potvrdi da je on još uvijek glavni.
O njemu se više nije čulo sve do septembra, kada je Islamska država objavila navodnu audio poruku u kojoj je on rekao da su u toku “svakodnevne operacije” na “različitim frontovima”.
Takođe je pozvao pristalice da oslobode hiljade osumnjičenih militanata Islamske države i desetine hiljada žena i djece koje su povezane sa ID-om koji su bili u zatvorima i kampovima u Siriji, poslije pada Baguza.
Sljedećeg mjeseca, turska vojna ofanziva protiv SDF-a na sjeveroistoku Sirije i odluka predsjednika Trampa da povuče američke trupe iz regiona uključili su alarm zbog toga što bi Islamska država mogla da iskoristi sigurnosni vakuum.
Tokom ofanzive izbjeglo je više od 100 zatvorenika, a uspavane ćelije ID-a izvele su nekoliko napada, ali je Tramp odbacio kritike zbog povlačenja SAD-a. “Turska, Sirija i drugi u regionu moraju raditi na tome da [Islamska država] ne povrati teritoriju,” insistirao je.
U jutarnjim satima 23. oktobra, američke specijalne snage izvršile su napad ispred sela Bariša, u sjeverozapadnoj sirijskoj provinciji Idlib – posljednjem opozicionom uporištu protiv predsjednika Asada. Meta racije bio je Bagdadi, uprkos tome što je područje udaljeno stotine kilometara od mjesta gdje se vjerovalo da se skriva.
Predsjednik Tramp kasnije je rekao novinarima da se tokom racije Bagdadi povukao u tunel i da je kada su poslati američki specijalci detonirao eksplozivnu prsluk i ubio svo četvoro. Tijelo Bagdadija osakaćeno je eksplozijom, ali rezultati su pokazali pozitivnu identifikaciju, rekao je.
“Brutalni ubica, onaj koji je prouzrokovao tolike teškoća i smrti je eliminisan – više nikada neće naneti štetu drugom nevinom muškarcu, ženi ili djetetu”, izjavio je Tramp.
“Umro je kao pas. Umro je kao kukavica. Svijet je sada mnogo sigurnije mejsto.”
Islamska država nije potvrdila Bagdadijevu smrt.