Piše: Ivan Krastev
„Postoji jedan čovjek – Viktor Orban – da li je neko uopšte čuo za njega?“ pitao je Donald Tramp na jednom od svojih nedavnih skupova, misleći na mađarskog premijera. „On je vjerovatno jedan od najjačih lidera u svijetu. On je lider Turske.“
Trampov lapsus izazvao je podsmijeh, ali je na čudan način bio u pravu. Ambicije mađarskog lidera sežu mnogo dalje od vladanja zemljom od 10 miliona ljudi. Orban želi da bude lider nove Evrope. Ta želja se jasno vidjela u Briselu.
Uoči posljednjeg samita lidera EU, rasla je zabrinutost da će Orban staviti veto na otvaranje pristupnih pregovora sa Ukrajinom, mada bi pristao da glasa za budžet EU, koji je obuhvatao paket pomoći Kijevu od 50 milijardi eura. Na kraju se desilo obrnuto.
Posle agresivnog ispada protiv Kijeva, Orban je napustio prostoriju u kojoj se odlučivalo o proširenju EU. To je omogućilo jednoglasnost Evropskog savjeta. Nekoliko sati kasnije, stavio je veto na usvajanje tražene budžetske podrške Ukrajini.
Iako je samit bio još jedna demonstracija izolacije mađarskog premijera, takođe je pokazao da, mada Orban povremeno poželi da napusti prostoriju, nema ambiciju da izađe iz EU. A ako EU ne može da riješi svoj problem Orbana, raste rizik od dalje fragmentacije i političke paralize. Krajnje je vrijeme da evropski lideri ponovo pročitaju istoriju raspada Habzburškog carstva i ključnu ulogu koju su u tome odigrali Mađari.
Evropski lideri sada pogrešno tumače Orbana kao što su pogrešno tumačili ruskog predsjednika Vladimira Putina 2022. Pretpostavili su da su Orbanove tvrdolinijaške pozicije u suštini strategija pregovaranja – način da se iz Brisela izvuče više novca. Međutim, ovog puta nije se prvenstveno radilo o novcu, već o budućem obliku EU.
Orban gleda na 2024. kao na revolucionarni trenutak kada bi kombinacija faktora mogla da promijeni putanju Evrope. Posle decenije kriza, Evropljani su demoralisani i nepovjerljivi prema svojim vladama. Krajnja desnica je u usponu. Migracije su ponovo na vrhu političke agende. Neuspijeh ukrajinske kontraofanzive podstakao je sumnje da će Kijev moći da povrati teritoriju koju je okupirala Rusija.
Mađarski premijer se nada da iskoristi krizu liderstva u EU. Njegov trik se čini racionalnim, jer se Ursula fon der Lajen približava kraju svog mandata kao predsjednica Evropske komisije, a Njemačka je paralisana rigidnošću svoje institucionalne kulture. U međuvremenu, francuski predsjednik Emanuel Makron pretrpio je veliki politički poraz kada je njegov zakon o migracijama odbijen u parlamentu. Što se tiče tradicionalno presudnih francusko-njemačkih odnosa, prerasli su u toksičan koktel nerviranja i depresije.
Uobičajeno je da političari ponavljaju odluke koje su im ranije donosile uspijeh. Orbanovo protivljenje potencijalnom članstvu Ukrajine u EU liči na njegovu konfrontaciju sa Briselom oko migracija 2015. Ali ovoga puta je strategija propala i on je sada u većoj izolaciji nego ranije. Pokazala se pogrešnom računica da će se istočnoevropski lideri uplašiti da će im zbog Ukrajine biti smanjeni fondovi, a da će oni iz zapadne Evrope odbiti da integrišu još jednu veliku zemlju sa istoka.
Ključno je razumjeti razloge Orbanovog poraza. Evropski lideri shvataju da bi blokiranje puta Ukrajine ka EU bila simbolična pobjeda za Putina. Samo bi jake bezbjednosne garancije i obećana evropska budućnost mogli da ubijede Ukrajince da u nekom trenutku prihvate teritorijalne ustupke.
Paradoksalno, činjenica da su neki od Orbanovih ideoloških saveznika na desnici sada u vladi oslabila je njegovu pozu da govori u ime naroda protiv elita. Lideri poput italijanske premijerke Đorđe Meloni nastoje da povećaju svoj uticaj unutar EU pokazujući spremnost da sarađuju sa blokom, umjesto da ga parališu.
Orbanove mahinacije poklopile su se i sa povratkom Donalda Tuska na mjesto premijera Poljske. To je još jedna loša vijest za Orbana. Tuskovo prisustvo znači da mađarski lider više ne može da tvrdi da nastupa u ime istočne Evrope, i podsjeća ga na vlastitu političku ranjivost. Mnogi analitičari su u porazu Orbanovih saveznika iz stranke Pravo i pravda na nedavnim poljskim izborima, vidjeli i poraz samog Orbana.
U nedavno objavljenoj knjizi o strateškim prioritetima mađarske vlade, prezimenjak i bliski savjetnik mađarskog premijera, Balaž Orban, omiljenu strategiju Budimpešte opisuje kao „husarski rez“. Istorijski, zadatak husara bio je da krenu u napad prvi, obično protiv mnogo jačeg neprijatelja. Njihov uspijeh, tvrdi Balaž Orban, zavisio je od idealne prilike za ovakvu taktiku. U suprotnom, brojčano nadmoćan protivnik bi ih na kraju samljeo. Upravo to se dogodilo u Briselu. Ali još je nejasno da li je neuspijeh Orbanovog „husarskog reza“ bio privremen ili trajan.
Prevela Milica Jovanović
Peščanik.net