Piše: Jeff Stein (SpyTalk)
Dok su sve oči bile uprte u televizijski zanos Takera Karlsona prema Viktoru Orbanu, mađarskom antidemokratskom, proruskom moćniku, ovog mjeseca je još jedan istaknuti saradnik Donalda Trampa slavio drugog potencijalnog diktatora, koji je sletio u orbitu Moskve — srpskog predsjednika Aleksandra Vučića.
Ričard Grenel, Trampov nekadašnji ambasador u Nemačkoj i nakratko vršilac dužnosti direktora Nacionalne obaveštajne službe, dugo je stajao na strani srpskog predsjednika u protivljenju mirovnom planu kojim bi priznao suverenitet Kosova. Grenelovo gerilsko djelovanje bilo je toliko očigledno da ga je 2020. godine, dok je bio Trampov specijalni izaslanik za Balkan, vršilac dužnosti kosovskog premijera Albin Kurti optužio za ,,direktno učešće” u padu njegove Vlade. Grenel je, kako je kazao Kurti, ,,izvršio pritisak” na mlađeg partnera u njegovoj Vladi da napusti koaliciju nakon što je odustao od potpisivanja mirovnog sporazuma, koji je pogodovao Srbiji u dogovoru o zamjeni teritorija.
,,Nisam svrgnut ni zbog čega drugog osim zbog toga što je ambasador Grenel žurio da potpiše sporazum sa Srbijom kako bi dobio političke poene uoči američkih predsedničkih izbora”, rekao je Kurti.
Ekspert za konflikte na Balkanu Edvard P. Džozef kaže da je Grenel „iskrivio pregovaračku dinamiku u korist nepopustljive strane — Beograda“.
Grenel je na Tviteru negirao Kurtijevu optužbu, rekavši: „Apsolutno nije bilo govora o zamjeni teritorija i niko drugi u mom prisustvu o tome nije razgovarao. To smo više puta kazali.”
I nakon osam mjeseci od kako nije na funkciji, Grenel (55) je i dalje blizak sa srpskim zvaničnicima što nameće pitanje šta on i Karlson zaista namjeravaju. Udvaraju li se Srbiji i Mađarskoj, zajedno sa drugim ekstremno desničarskim evropskim nacionalistima, u pokušaju stvaranja transatlantskog saveza ekstremista, koji bi pomogao da se Tramp vrati u Bijelu kuću kao šef novog autoritarnog svjetskog poretka?
Grenelov zagrljaj sa Srbima je očigledan. Ranije ovog mjeseca, samo nekoliko nedjelja nakon što je predsjednik Bajden najavio sankcije „osobama koje doprinose destabilizaciji Zapadnog Balkana“ (čitaj: Srbima), Grenel je snimljen u Beogradu u provodu sa najvišim Vučićevim zvaničnikom. Vučić se sve više distancirao od SAD-a i udružio se sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom. Osim četiri godine Trampove administracije, Vučić je u Vašingtonu već dugo na lošem glasu. Pet članova Kongresa je 2015. godine protestovalo zbog njegove posjete Vašingtonu, optužujući Vučićevog brata i njegove prijatelje zbog korupcije i veza sa Putinom. Tada su osudili srpsku vlast zbog preuzimanja srpskih nezavisnih medija.
,,Bogatstvo je što se Grenel uvlači Moskvi i antiameričkoj figuri kakva je Vučić”, kaže penzionisani visoki zvaničnik CIA za operacije Džon Sifer, bivši šef snaga u Srbiji.
,,Oduvijek smo znali da Grenel nikada nije zaista brinuo o principima ili interesima SAD-a, već bi umjesto toga rekao ili uradio najviše da podrži sebe ili Donalda Trampa.”
Grenel nije odgovorio na zahtjeve SpyTalk-a za komentar putem e-pošte i telefona.
Grenel je takođe povezan sa mađarskim nadobudnim diktatorom Orbanom. Prošle godine, istraživački centar Responsible Statecraft, koji se zalaže za slobodu, otkrio je da su 2016. godine Grennel’s Vashington DC, kompanija za odnose s javnošću, i Capitol Media Partners, uzeli preko 100.000 dolara od fondacije koju je finansirala i kojom je upravljala mađarska vlada. Grenel se nije registrovao kao strani agent kako to nalaže američki zakon, a veza je ostala tajna dok je bio vršilac dužnosti direktora Nacionalne obavještajne službe.
Osim toga, Istraživačka novinska organizacija ,,Propublica” izvijestila je prošle godine da je Grenel, takođe, radio konsultantske poslove u ime Vladimira Plahotniuca, moldavskog oligarha „koji je sada u bjekstvu i nedavno mu je zabranjen ulazak u SAD zbog sankcija koje je nametnuo Stejt department kako bi se borbi protiv korupcije.”
Grenel je 2016. godine napisao nekoliko članaka u desničarskim novinama, braneći Plahotniuca. Advokat Grenela rekao je Propublici da nije morao da se registruje prema Zakonu o registraciji stranih agenata „jer nije radio po uputstvu strane sile“.
Grenel nije bio dostupan za komentar na pitanja o njegovim posjetama Beogradu.
U to vrijeme nije bilo srpskih državnih praznika, ali je Grenel učestvovao u nacionalističkoj manifestaciji sa mahanjem zastavama u znak sjećanja na srpske partizane, koji su se slavno borili sa nacističkim osvajačima četiri duge, krvave godine. U videu, Grenel se može vidjeti kako radosno pjeva zajedno sa brojnom publikom italijansku narodnu pjesmu iz 19. vijeka Belle Ciao („Zbogom lepa“). Pjesma je usvojena kao antifašistička himna tokom Drugog svjetskog rata, ali je kasnije postala svjetski ljevičarska „himna slobodi“.
Najefikasniji ratni gerilski vođa Josip Tito bio je komunista, koji je ujedinio Balkan 1945. godine i vladao Jugoslavijom do svoje smrti, 1980.
Nedugo nakon njegove smrti, 1989. godine, došlo je do uspona desničarskog srpskog lidera Slobodana Miloševića, koji je podstakao preporod četnika koji su ratovali zajedno sa nacistima. Predvođeni Miloševićem, Srbi su rasplamsali vjekovna etnička rivalstva i mržnju i pokrenuli kampanje „etničkog čišćenja“ u Bosni, na Kosovu i u Hrvatskoj, i bacili Balkan u decenijski rat koji se završio tek nakon 78-dnevnog NATO bombardovanja predvođenog SAD-om. Milošević i njegova dva pomoćnika kasnije su u Hagu osuđeni za ratne zločine, ali sjeme njihovog pokreta izniklo je u Vučiću, koji je bio Miloševićev ministar propagande tokom bombardovanja. Srpski predsjednik nastavlja da slavi Miloševića. U govoru kosovskim Srbima 2018. godine, Vučić ga je pohvalio kao „velikog“ lidera, ponovo zapalivši ogorčenje i osudu Balkana. Očigledno, to je ono što Tramp i kompanija vole kod njega.
Srbi za Trampa
Trampova kampanja 2020. godine, a posebno Grenel, udvarali su se desničarskim srpsko-američkim glasačima, što nije beznačajno i čini se da ih ponovo privlače za sljedeći krug izbora. Oko 750 hiljada američkih Srba živi u brojnim ključnim državama na bojnom polju, uključujući Arizonu, Ohajo, Mičigen, Viskonsin, Floridu i Pensilvaniju. Prošle godine, organizacija ,,Srbi za Trampa”, koja je slavila Grenela i odmetnutog bivšeg generala Majkla Flina, najavila je svoj prelazak u odbor za političku akciju.
,,Grenel je bio aktivno uključen u Srbe za Trampa”, rekao je bivši balkanski diplomata koji je tražio da ostane anoniman zbog straha od odmazde Vučićevih agenata. ,,Držao je govore i dolazio na događaje. Prikupljao je sredstava i uspio je da organizuje značajan broj američkih Srba da glasaju za Trampa na posljednjim izborima.”
Nije da je američkim Srbima bilo potrebno ubjeđivanje. Mnogi od njih imaju poseban animozitet prema Bajdenu.
„Srbi nijesu zaboravili entuzijastičnu podršku gospodina Bajdena u kampanji za bombardovanje 1999. godine”, objavljeno je prošle godine u časopisu Vall Street International, u publikaciji Dov Jones.
,,U Vučićevom krugu postojao je „snažan entuzijazam“ za Trampa”, kaže balkanski stručnjak Edvard P. Džozef, bivši američki zvaničnik, koji je tamo proveo više od deset godina, uključujući i period tokom sukoba između NATO-a i Srbije.
„Nemam više uvida u Grenelovu posljednju posjetu, ali afinitet između Vučića i njegovih kolega sa Trampom/Grenelom i obrnuto bio je očigledan tokom njihovog boravka na funkciji”, rekao je Džozef za SpiTalk putem e-pošte. Vučić se „skoro slomio“ pred kamerom kada je konačno postalo jasno da je Tramp izgubio.
Nakon što je Tviter prošle sedmice suspendovao nekoliko srpskih glasila zbog pretvaranja da su nezavisni, ali su zapravo bili pod kontrolom Vlade, Vučić je eksplodirao. „Jedva čekam da mi (Tviter) zatvore račun tako da postanem još jedan Tramp!“ jecao je. (Trampu je u januaru Tviter isključio nalog zbog podsticanja na nasilje.)
Grenel se založio za Vučića, blateći Tviter zbog njegovog „licemerja“ u blokiranju srpskih sajtova.
Strane intrige
Izvan Trampove orbite, snažan Vučićev zaklon prema Rusiji i Kini zabrinjava Vašington, koji je hrabro pokušao da odvuče Srbiju od Moskve tokom Obamine administracije. Ali Vučić nije bio suptilan u pogledu svojih sklonosti. Nakon hapšenja lidera ruske opozicije Alekseja Navaljnog ranije ove godine, sve balkanske države osim Srbije pridružile su se evropskim sankcijama Rusiji.
Što je još gore, osumnjičen je da je pomagao pokušaj ruskog puča 2016. godine u susjednoj Crnoj Gori. Nakon što se zavjera raspala, tamošnje vlasti su pokupile jednog od zavjerenika, koji mu je ,,prosuo priču” o dvojici ruskih agenata, koji su planirali ,,da zauzmu crnogorsku Skupštinu prošlog mjeseca, ubiju premijera i postave novu Vladu neprijateljski nastrojenu prema NATO -u”, objavio je Njujork Tajms.
Vučić i dalje pokušava da potčini crnogorskog predsjednika svojoj volji putem klevetničke kampanje srpskih tabloida i političkog pritiska Srpske pravoslavne crkve i Demokratskog fronta — „instrumenta u Vučićevom pokušaju neprijateljskog preuzimanja vlasti u Crnoj Gori”, izvještava nezavisni BalkanInsajt.
Vučić ne samo da je negirao bilo kakvu umiješanost u puč već je tvrdio da ga je spriječio tako što je priveo nekoliko osumnjičenih za zavjeru, koje je odbio da imenuje. ,,Nismo mogli da nađemo dokaze o umešanosti srpskih ili crnogorskih političara”, dodao je on.
,,Obavještajne službe Kremlja su u međuvremenu, takođe, naišle na dobrodošlicu u Srbiji”, rekao je bivši balkanski diplomata. ,,Stotine, ako ne i hiljade, ruskih agenata sarađuju sa srpskom Vojnobezbednosnom agencijom VBA, koja je pandan ruskom GRU-u, kao i BIA, beogradska Agencija za prikupljanje stranih obaveštajnih podataka i tajne akcije, rekao je on.
„Rusko Ministarstvo odbrane otvorilo je stalnu kancelariju u srpskom Ministarstvu odbrane“, rekao je on za SpiTalk.
Portparol Ministarstva spoljnih poslova Srbije nije odgovorio na više puta poslate mejlove u kojima se traži komentar.
Vučić je bio u Moskvi, kupujući borbene avione MiG, tenkove i rakete zemlja-vazduh Pancir-S. On, takođe, ,,pregovara o kupovini S-400″, najnaprednijeg ruskog protivavionskog sistema (sposoban da obori F-16), rekao je bivši balkanski diplomata.
„Uz to dolaze savjetnici, tehničari i tako dalje“, kaže Stiven Blank, plodan autor knjiga i članaka o ruskoj spoljnoj, energetskoj i vojnoj politici. U međuvremenu, Air Serbia bi uskoro mogla biti prva evropska aviokompanija koja će upravljati ruskim putničkim avionom Sukhoi Superjet 100, ako uspiju pregovori koji su otvoreni u junu.
Sve to postavlja pitanja o Vučićevoj krajnjoj lojalnosti. Blank, viši saradnik na programu Evroazijskog instituta za spoljnopolitička istraživanja, naziva Vučića ,,najboljim političarem u regionu”, koji se mora boriti sa ,,ogromnim proruskim lobijem kod kuće” i samo ,,igra sve strane protiv sredine”. ,,Drugi bliski posmatrači rugaju se tome, govoreći da je Vučić pao u Putinovu orbitu, čiji je najvažniji cilj da spriječi konačnost, kako kaže Blank, Evropske unije i napredak NATO -a.
Balkanski stručnjak Džozef naziva Vučića „škrinjom za protivnike Zapada — Rusiju i Kinu, koji praktikuju i promovišu neliberalnu demokratiju njenog glavnog EU saveznika Mađarske“ i njihovi ekstremistički saveznici širom Evrope. Između 2017. i 2019. godine, „ključne političke ličnosti u Srbiji, uključujući predsjednika Vučića, njegovog brata i šefa policije“, razmijenile su više od 1.000 poziva „sa vođom nasilnog, krajnje desničarskog, pokreta, čiji je suosnivač ozloglašeni britanski nacionalista”, izvještava londonski The Times.
Kineske igre dame
Srbija se takođe približila Kini od kada je Vučić postao predsjednik 2017. godine.
„Otkad je Vučić stupio na dužnost, veze sa Kinom su ojačale, zahvaljujući značajnim ulaganjima u termoelektrane na ugalj i tešku industriju — kao što su vađenje i topljenje bakra i oživljavanje dotrajale čeličane“, izvijestio je u aprilu Diplomat magazin. „Ulaganja su bila praćena masovnim kineskim pozajmicama, političkim sastancima na visokom nivou i nabavkom kineskog naoružanja. Srbija je 2019. čak pozvala kineske snage bezbjednosti da učestvuju u zajedničkim vježbama.
Sve što unapređuje kinesku globalnu inicijativu „Pojas i put“, ali posebno u Evropi, izaziva nemir u Vašingtonu.
Nelegalan promet oružja
Vučić je takođe tražio trgovačke ugovore za oružje sa monarhom UAE Mohamedom Bin Zajedom, što je izazvalo optužbe za korupciju. Srbija i mnoge arapske države već dugo imaju prećutan odnos prema ovoj praksi, piše na veb stranici The Nev Arab.
„Vučić je veoma blizak Bin Zajedu“, rekao je bivši balkanski diplomata za SpiTalk.
Srbija je „prodavala oružje Saudijskoj Arabiji, koje je potom završilo u Jemenu“. I drugdje: U junu su libijske vlasi, koje podržava UN, otkrile minobacač maskiran koji su odbacili pobunjenici pri povlačili. Na uređaju su bili vezani djelovi bombi proizvedeni u Srbiji — „što je dokaz da Srbija nastavlja da krši embargo UN-a na izvoz naoružanja u Libiju“, izvjestio je BalkanInsight.
Sve to čini prijatelja bivšeg američkog diplomate, Aleksandra Vučića, lošim momkom. Taj diplomata je donedavno bio na vrhu američke obaveštajne službe i povjerenik bivšeg američkog predsjednika, koji je pokazao izrazitu sklonost ka autokratiji. S obzirom na to da su Taker Karlson i Grenel obasipali ,,pažnjom” dvojicu lidera sklonih fašističkom preporodu, pošteno je zapitati se da li tim Trump gaji savez koji miješa moć i novac američkih i evropskih, krajnje desničarskih, autokrata i nacionalista, proruskih Ukrajinaca i zalivske državne monarhije u novu vrstu ose zla, onu usidrenu u Beloj kući.
,,Iskreno se nadam da Bajdenova administracija drži na oku Grenelove balkanske avanture”, kaže Sipher, bivši šef CIA-e za Srbiju.
,,Želio bih da neko u Bajdenovoj administraciji pregleda sve Grenelove poslove dok je bio direktor Nacionalne obavještajne službe.” I dodaje: „Srećan sam što više nije na poziciji autoriteta.“
Za sad.