Zajedno sa devet istočnih članica zapadne vojne alijanse, američki predsjednik stoji iza obaveza da svi brane napadnutu članicu. Nije bilo konkretnih obećanja o povećanju broja vojnika. Ipak, jedna članica se izdvaja.
Na samitu sa šefovima država i vlada devet istočnih članica Severnoatlanskog pakta u Varšavi, američki predsjednik Džozef Bajden ponovio je suštinu svoje poruke sa putovanja u Poljsku i Ukrajinu: „Obaveza Sjedinjenih Američkih Država spram NATO je apsolutno nedvosmislena. Često sam to govorio i reći ću još jednom – član pet je svijeta dužnost na koju su se SAD obavezale. Branićemo svaki pedalj teritorije NATO.“
Član pet ugovora o članstvu u Severnoatlanskom paktu određuje uzajamnu pomoć u slučaju napada. „Ruski napad na Ukrajinu uticao je na bezbjednosnu situaciju u čitavom svijetu“, rekao je poljski domaćin, predsjednik Andžej Duda. Dodao je da se godinu dana od početka ruske agresije žele iznaći načini da se Ukrajini još bolje pomogne, dokle god je neophodno.
Iza zatvorenih vrata vjerovatno se razgovaralo i o isporuci aviona F-15 ili dalekometne artiljerije. Konkretne odluke, međutim, nisu objavljene. Ispred hotela u kojem je bio smješten američki predsjednik proukrajinski demonstranti su zahtijevali: „Dajte sada F-15 Ukrajincima!“
U Kijevu je ovaj hitan zahtev američki predsjednik Bajden čuo iz usta ukrajinskog predsjednika Volodimira Zelenskog. Ukrajinski političari i eksperti tvrde i posle Bajdenovog govora u Varšavi, da se bez tog oružja ne može pobijediti u ratu.
Generalni sekretar NATO Jens Stoltenberg, koji je učestvovao na samitu u Varšavi, rekao je da Zapad mora da proširi svoju podršku Ukrajini.
„Godinu dana nakon invazije, Putin ne priprema mir. Naprotiv, on priprema više rata“. Stoltenberg je dodao da se Ukrajini zato mora dati ono što joj je potrebno da bi pobijedila.
B9 zastupa interese istočnog krila
Posle napada Rusije na Ukrajinu i aneksije Krima 2014, na inicijativu Rumunije i Poljske oformila se grupa od devet država – Grupa devetorice (B9). U njoj su bivše sovjetske republike Estonija, Litvanija i Letonija, kao i bivše članice Varšavskog pakta Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska, Rumunija i Bugarska. Osim Češke i Bugarske, sve te zemlje graniče se s Belorusijom, Ukrajinom ili Rusijom.
One se osjećaju ugrožene ruskom agresijom. Namjeravaju da tijesno sarađuju u odbrani istočnog krila zapadne vojne alijanse, a podržavaju ih ostale članice NATO.
Osam borbenih grupa na istoku
Posle napada Rusije na cijelu Ukrajinu prošle godine, NATO je formirao četiri nove borbene grupe u Slovačkoj, Mađarskoj, Bugarskoj i Rumuniji. One su već postojale u baltičkim državama i u Poljskoj – formirane su 2017. zbog napada proruskih grupa na istoku Ukrajine.
Multinacionalne jedinice s vojnicima iz više država NATO imaju oko hiljadu ljudi, što je snaga jednog bataljona. Borbena sposobnost ili moć odvraćanja tih trupa nije posebno velika. One više simbolizuju obavezu država zapadne vojne alijanse da zajednički brane savezničke teritorije u slučaju da Rusija ili Bjelorusija napadnu.
Osim toga NATO organizuje nadzor vazdušnog prostora na istočnoj granici: 30 savezničkih aviona stalno patroliraju nebom. U slučaju opasnosti oni mogu da presretnu protivničke avione.
NATO je donio odluku da ojača protivraketnu zaštitu na svom istočnom krilu. Vojni stručnjaci u Briselu kažu da je trenutna odbrana manjkava. Potrebni su dodatni sistemi kao što je Patriot. Osim toga, NATO je premjestio dodatne vojne brodove u Crno more, kako bi zaštitio obale Rumunije i Bugarske.
Predsjednik Poljske Andžej Duda ocijenio je da je susret devet država istočnog krila sa američkim predsjednikom i generalnim sekretarom NATO Jensom Stoltenbergom „ekstremno simboličan i veoma važan za sve nas, za čitav region“. Duda je dodao da Bajden nije posjetio samo Poljsku.
„Samit B9 posmatra se i prezentuje kao susret s ukupnom istočnom falangom. Poljska tu deluje samo kao prva među jednakima, ali ne i kao lider grupe“, kaže politikolog Marek Madej s Varšavskog univerziteta. Poljska je najveća zemlja u grupi i ima izrazito nacionalno orijentisanu vladu.
Više američkih vojnika za Evropu?
Najviše je američkih vojnika u Poljskoj, tamo je stacionirano 10.000 ljudi. Međutim, to nije stalna, već rotirajuća postava, koja se mijenja na svakih nekoliko mjeseci. SAD su na čelu borbene grupe u Poljskoj, oko 3.500 vojnika stalno je stacionirano u toj zemlji. Pripremni glavni štab bi mogao u slučaju potrebe da obezbijedi brzo premještanje većih borbenih jedinica na istok.
„Poljska je zamislila, a to su predložile i druge članice alijanse, da se u svakoj članici NATO na istoku stacioniraju dodatne trupe koje bi onda imale snagu brigade“, kaže Mihal Baranovski iz američke fondacije Nemački Maršalov fond. Vašington je još na samitu u Madridu ljeta 2022. pokazao spremnost da u slučaju potreba pošalje dodatne trupe. O tome će se odlučivati na sledećem samitu lidera alijanse jula ove godine u Vilnjusu.
Pored rukovodećih zadataka u borbenoj grupi u Poljskoj, američke trupe prisutne su u manjem broju u ukupno sedam od osam borbenih grupa. Amerikanci imaju u Evropi 100.000 vojnika. Najveći kontigenti su u Njemačkoj, Velikoj Britaniji, Italiji i Španiji. U kriznim hladnoratovskim periodima bilo ih je četiri puta više.
Mađarska se izdvaja
Mađarska nije uskladila korak s drugima. Najmanja borbena grupa NATO u Mađarskoj nema američkih vojnika. Premijer Mađarske Viktor Orban oklijevao je prilikom formiranja borbene grupe. On je u zemlju pustio samo vojnike iz Hrvatske.
Mađarska vlada jedina je među vladama članica NATO koja održava relativno dobre odnose s režimom Vladimira Putina. Mađarska dobija jeftin gas iz Rusije. Ruske firme u Mađarskoj grade jednu nuklearnu elektranu.
Prošle nedelje je ekstremni nacionalista Viktor Orban u obraćanju naciji rekao da njegova zemlja neće isporučiti oružje Ukrajini i ne osjeća se ugroženom od Rusije. „Moramo da se držimo po strani“, rekao je Orban i dodao da Mađarska ne smije dozvoliti da je uvuku u rat. Mađarski premijer je rekao da su u Evropi Mađarska i Vatikan jedini koji imaju takav stav i dodao da je za to kriva Njemačka koja je zauzela konfrontacioni kurs i za sobom povukla ostale članice Evropske unije.
Iz diplomatskih izvora se saznaje da će mađarski premijer ovih dana još jednom pokušati da blokira novi paket sankcija Evropske unije protiv ruskog agresora. Osim toga, Mađarska je, pored Turske, jedina članica NATO koja još nije ratifikovala pristupanje Švedske i Finske alijansi. Portal „Politiko“ Orbana je nazvao „Putinovim saboterom“ u Evropi.