Piše: Dženana Karup Druško
“5. oktobar nije bio revolucija nego puč koji je izvelo Miloševićevo okruženje, pre svega vojska, policija i ratni profiteri. Puč je izvršen iz straha od moguće revolucije u kojoj bi svi oni bili počišćeni zajedno s Miloševićem. Budući da je uloga vojske i policije bila ključna, opozicija je morala da zadovolji dva uslova: prvo, da istakne na čelo čoveka kontinuiteta, Koštunicu, i drugo da obeća da Miloševića i pripadnike vojske i policije neće izručivati Haagu. Pod tim uslovima, vojska je bila spremna da ukloni Miloševića i dovede Koštunicu na vlast. General Pavković je to i učinio.“ Đinđić je imao političku i finansijsku podršku Evrope i SAD-a, ali je ona podrazumijevala i suradnju s Haagom i “to je ona točka zbog koje su patriotske snage smatrale da je Đinđić izneverio petooktobarske dogovore i da mora biti ubijen.“
TV Nova je počela emitiranje serije “Vreme smrti“ koja je snimljena po djelu Dobrice Ćosića. To će biti treća serija po Ćosićevim djelima koju emitira TV Nova, nakon “Korena“ i knjige “Vreme zla“. “Vreme smrti“ je producirala United Media, dok izvršnu produkciju potpisuje Eye to Eye Gorana Šušljaka koji je, povodom emitiranja, izjavio, kako piše Tomislav Marković (za Al Jazeeru): “Mi smo stalno suočeni sa tim velikim pitanjima – kako živeti u strašnim vremenima, tu mi je Dobrica Ćosić nekako jako dobar da analizira, iako ima dosta predrasuda šta on piše u tim romanima. Ljudi ga znaju kao pisca, ali ga nisu dobro čitali. (…) Nije Dobrica Ćosić nacionalista, šovinista koji je ovaj roman iskoristio samo u slavu te Srbije koja se često zloupotrebljava (…) Ovo nije u slavu rata ni pobeda, nego u slavu života“.
Referirajući se na Šušnjakove izjave Marković piše: “Ćosić je proveo životni vek izvodeći takve hirurške zahvate na živim organizmima, čitave nacije su mu služile kao pokusni kunići. Bio je to jedan veliki naučni eksperiment. Na primer, Ćosića je zanimalo šta će se dogoditi sa Jugoslavijom i njenim žiteljima ako se na njih primene ideje iz njegovih knjiga. Eksperiment se, kao što znamo, završio prolivanjem reke krvi…“
Ruska zabrinutost
U nastavku Marković citira Gorana Lazinčića s Instituta za slavistiku u Gratzu (tekst “Smrt autora i rađanje nacije: književna postmoderna i nacionalizam u Srbiji): “Već u prethodnoj deceniji – najuticajniji primer je romaneskna tetralogija Dobrice Ćosića Vreme smrti (1972-1979) – mogu se pratiti začeci ključnih stanovišta i stereotipa nacionalizma koji će se kasnije iskristalisati kao dominantna ideologija u društvu: izuzetnost srpskog naroda u istoriji, pre svega po pitanju žrtava i stradanja; večita opkoljenost neprijateljima i borba za opstanak; međunarodna politika kao ‘sveopšta antisrpska zavera’; jugoslovensko ujedinjenje kao fatalna greška, kao politički projekat od početka osuđen na propast; kristalisanje figure domaćih izdajnika kao stranih plaćenika; pripadnici drugih naroda i religija posmatraju se isključivo kao pretnja, što vodi u nacionalni autizam gde je Drugi uvek i samo Neprijatelj; svesno opredeljenje za rat i stradanje kao opredeljenje za carstvo nebesko”.
Prema pisanju N1 (Srbije) TV Nova je najgledanija kablovska televizija u Srbiji 2023. godine i druga najgledanija komercijalna televizija.
Markovićev tekst, odnosno serija po Ćosićevom djelu koju emitita TV Nova, poklapaju se s dva važna događaja za Srbiju – ubistvo Zorana Đinđića u Beogradu (12. marta 2003) i smrt Slobodana Miloševića u Haagu (11. mart 2006).
Povodom još jednog za Srbiju važnog martovskog događaja, 9. marta 1991, kada su u Beogradu održane “danas mitologizovane demonstracije opozicije“ koje su predvodili “radikalno pročetnički SPO i građansko-salonska, pretežno nacionalistička DS“, dok “demokratsko-liberalna proevropaska opozicija nije imala široku podršku nacionalizmom zatrovanog građanstva (naroda) – kao i danas – ali je pozvale svoje pristalice da prisustvuju demonstracijama“, Pavle Radić za Autonomiju piše: “Paranoja srpskih nacionalista, klerikala i pročetnika eskalirala je u Srbiji – i van Srbije, među Srbima u drugim republikama Jugoslavije – dolaskom Miloševića i njegove nacionalističko-staljinističke bande na vlast. Uz pomoć službi bezbednosti viđeniji i besprizorniji srpski nacionalisti hodočastili su i mešetarili po Jugoslaviji, trujući zlom u početku zbunjen tamošnji srpski narod. Posle je među njih posejano zlo hranilo samo sebe uz izdašpnu pomoć Beograda. Miloševićeva nacionalistiko-staljiinistička bagra bajagi je branila Jugoslaviju tako, što je otvorila sve brane za izlov ideološkog zla po Srbiji pripremajući je za ’ispravljanje nepravde’ prema Srbima. (…) Znamo kako je to završilo. Odnosno, još ne znamo. Agonija još traje i ne zna se kako će finalno biti završena…“
Dok se (opozicioni) mediji u Beogradu sjećaju Đinđića, ruski mediji naciju podsjećaju na “oca slobodne Srbije“ koji je “položio svoj život za svoju zemlju i svoj narod“. U Haagu gdje je bio optužen za najteže zločine koje poznaje međunarodno humanitarno pravo, zbog zločina kakve svijet nije vidio od Drugog svjetskog rata a koji su počinjeni u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu.
No, Vladimir Kršljanin (član Komiteta za odbranu Slobodana Miloševića koji je kako tvrdi aktivan i danas) za RT Balkan piše kako bi danas svima trebala biti jasna Miloševićeva borba protiv “naci-fašizma, protiv globalne tiranije odnarođene zapadne oligarhije, koju je srpski narod vodio i još vodi, a koja je sukobljavanjem Zapada po istom obrascu sa Rusijom, ušla u svoju završnu fazu. I ovu, posljednju i očajničku zapadnu najezdu Rusija će da slomi. Vreme je da se Srbija pridruži toj pobedi“. Lamentirajući dalje nadugo o veličini Miloševića i Srbije, navodeći i rezoluciju Ruske Dume od 28. februara 2002. jer su “duboko zabrinuti“ zbog rada Haškog tribunala, autor spominje i 5. oktobar 2000. godine i to kao prvu uspješnu izvedenu “obojenu revoluciju“.
Politička pozadina
Nakon, kako ga neki zovu, velikog petooktobarskog preokreta koji je uslijedio nakon protesta građana 2000. vlast u Srbiji su preuzele demokratske snage – kako je to percipirala većina zapadnog svijeta i Srbije, Vojislav Koštunica je pobijedio Miloševića (na izborima 23. decembra), a Zoran Đinđić je izabran za premijera. Podsjećajući da je “prvi demokratski premijer Srbije“ Đinđić ubijen na ulazu u Vladu, te da su za to osuđeni bivši pukovnik Državne bezbednosti, Milorad Ulemek, i bivši potpukovnik Državne bezbednosti, Zvezdan Jovanović, beogradski Danas piše i da “politička pozadina koja je obuhvatala krivične prijave i protiv političara, pre svih bivšeg premijera i lidera Demokratske stranke Srbije Vojislava Koštunice, potom Nebojše Čovića i Velimira Ilića, koje su podnele majka i sestra ubijenog premijera, nikada nije rasvetljena.“
Dešavanja koja su u Srbiji uslijedila od 5. oktobra do danas potvrdila su ono što je Srđa Popović govorio prije 20 godina (Monitor, 21. januar 2004): “5. oktobar nije bio revolucija nego puč koji je izvelo Miloševićevo okruženje, pre svega vojska, policija i ratni profiteri. Puč je izvršen iz straha od moguće revolucije u kojoj bi svi oni bili počišćeni zajedno s Miloševićem. Opozicija je trebalo da izvede ljude na ulicu, a vojska i policija da izda Miloševića i prinudi ga na predaju vlasti. Opoziciji je to odgovaralo, jer je tako izbegnuta krvava revolucija koja bi bila najopasnija za samu opoziciju, a i vojsci i policiji je to odgovaralo jer su tim delom bile amnestirane, ne samo za nasilje unutar Srbije, nego i za ratne zločine.“
Popović je tvrdio i se vojska bojala “da bi u slučaju revolucije moglo doći do intervencije međunarodne zajednice“: “Budući da je uloga vojske i policije bila ključna, opozicija je morala da zadovolji dva uslova: prvo, da istakne na čelo čoveka kontinuiteta, Koštunicu, i drugo da obeća da Miloševića i pripadnike vojske i policije neće izručivati Haagu. Pod tim uslovima, vojska je bila spremna da ukloni Miloševića i dovede Koštunicu na vlast. General Pavković je to i učinio. To je bio puč. I to puč izdašno finansiran iz inostranstva. Prisustvo naroda na ulici je bilo nužno, ali oni su tu bili uglavnom u ulozi statista.“
Dalje objašnjava da je pragmatični Đinđić pristao na sve to računajući da će Koštunicu postaviti na sporedni kolosjek u čemu je i uspjevao, a zazuzvrat je imao veliku finansijsku pomoć i opraštanje dugova Evrope i SAD-a. No, ta podrška i pomoć je podrazumijevala i suradnju s Haagom i “to je ona točka zbog koje su patriotske snage smatrale da je Đinđić izneverio petooktobarske dogovore i da mora biti ubijen.“
Tajni sastanak u Luganu
Dan prije nego što će Milošević priznati poraz, Koštunica je izjavio da se protivi njegovom izručenju u Haag, te da haški sud smatra tvorevinom SAD-a, a ne međunarodnom institucijom. Padom Miloševića Evropska unija je najavila ublažavanje (i povlačenje) sankcija Srbiji, ne uslovljavajući to, kako je tvrdila tadašnja glavna haška tužiteljica Carla del Ponte, hapšenjem Miloševića i izručivanjem Haagu kao ni ostalih optuženih. “Samo nekoliko sedmica poslije general Ratko Mladić osjećao se dovoljno sigurnim u postmiloševićevskoj Srbiji da može prisustvovati nekom vjenčanju u Beogradu i pozirati pred fotografima. (…) Francuska vlada obavijestila me da je Karadžić u Beogradu. Sjedinjene Države, Britanija i Francuska uspjele su identificirati stan u kojem se skrivao“, napisat će godinama poslije Del Ponteova navodeći i da joj je tadašnji ministar spoljnih poslova Francuske Huber Védrine u telefonskom razgovoru koji su vodili 11. oktobra 2000. rekao da “Koštunica želi da se Miloševiću za zločine počinjene u Srbiji sudi u Beogradu“.
Nakon decembarskih izbora 2000. i preuzimanja vlasti od Koštunice i Đinđića Del Ponteova je bila u prvoj zvaničnoj posjeti demokratskoj Srbiji gdje su 21. januara 2001. dočekali bilbordi s natpisima “Carla puttana“ (kurva). Na sastanku je Koštunica Del Ponteovu ubjeđivao da su sukobi u bivšoj Jugoslaviji “prekomplicirani za jedan ad hoc Tribunal“, te da to treba prepustiti komisiji za istinu i pomirenje koja bi se bavila izvještajima o ratnim zločinima.
Koštunica je optužio Del Ponteovu da Ured tužitelja u Haagu “primjenjuje mjerila kolektivne krivnje protiv bosanskih Srba, istaknuvši da je Tribunal podigao optužnice protiv gotovo svih vođa Republike Srpske“ zbog čega svi Srbi imaju negativno mišljenje o tom sudu. S druge strane Đinđić je tvrdio da će Milošević brzo biti u zatvoru i da će Srbija za dva-tri mjeseca uspostaviti suradnju s MKSJ. Tokom te prve posjete Beogradu Del Ponteova je u torbi nosila deset optužnica, među kojima i onu protiv Mladića, no svi njeni sugovornici su tvrdili da nema zakona o izručenju optuženih Haagu, odnosno za suradnju s MKSJ, iako se Srbija u Daytonu obavezala na to. Među onima koji su u to vrijeme “kinjili“ Del Ponteovu zbog pritisaka da se Milošević uhapsi i prebaci u Haag, a optuženi izruče Haagu bio je i Carl Bildt koji je tvrdio da bi to “destabiliziralo“ Jugoslaviju, iako, po njenom mišljenju: “Jugoslavija u kojoj su se masovni ubojice pritajili u vladi, vojsci i policiji ne može biti stabilna.“
Trećeg marta 2001. godine Đinđić i Del Ponteova su imali tajni sastanak u Luganu. On je tvrdio da Milošević još uvijek upravlja Socijalističkom partijom, da Koštunica odgađa suradnju s Haagom, te da mu je potrebna podrška SAD i njihova finansijska pomoć i to do kraja mjeseca. SAD su finansijsku pomoć Srbiji uslovljavale suradnjom s MKSJ. Đinđić je pokušavao nagovoriti neke bjegunce na predaju, dok im je Vlada nudila mjesečne naknade (500 DEM) za predaju. Tako se predao Blagoje Šimić (osuđen za zločine u Bosanskom Šamcu). Đinđić je najavio hapšenje Miloševića zbog upletenosti u korupciju, zloupotreba vlasti, izborne prevare, te pokušaja atentata na Vuka Draškovića. Priznao je da Mladić živi u Srbiji i prima plaću od jugoslovenske vojske, ali da ga je “sada nemoguće uhapsiti jer uživa zaštitu vojske“.
Sijanje mržnje
Nekoliko dana nakon toga glavni tajnik UN-a Kofi Annan uputio je pismo glavnoj haškoj tužiteljici u kome je, pored ostalog, naveo: “Zamoljen sam da obratim pažnju na stanovit broj izjava koje su se nekoliko posljednjih sedmica pojavile u novinama, a pripisuju se vama, u pogledu prebacivanja g. Miloševića u Haag gdje bi mu trebao suditi Međunarodni tribunal za bivšu Jugoslaviju. (…) S obzirom na vrlo osjetljivu situaciju u Saveznoj Republici Jugoslaviji, kao i na krajnje delikatan položaj u kojem se g. Koštunica našao kao šef višestranačke koalicijske vlade (…) želio bih vas potaknuti da svoje intervencije ubuduće ograničite na predmete koji su neposrednije povezani s vašim zakonitim poslom“.
Iz Ureda tužitelja u Haagu su nastavljeni pritisci na Đinđića da uhapsi Miloševića, čak mu je zauzvrat ponuđena dokumentacija o Miloševićevom novcu u Singapuru, radilo se o 14 miliona dolara. Đinđić je objašnjavao kako je situacija u Srbiji teška. Američki kongres je od Beograda zatražio da konkretnim potezima pokaže svoju spremnost na suradnju prije nego što im odobre finansijsku pomoć. Rok je bio 31. mart. U kasnim poslijepodnevnim satima 30. marta srbijanski policajci su okružili Miloševićevu vilu na Dedinju. U ranu zoru, 1. aprila 2001. Milošević je uhapšen. Francuski Le Mond je 20. maja 2001. objavio intervju s Del Ponteovom koja je tražila da se Milošević izruči u Haag. SAD su odbile sudjelovati na donatorskoj konferenciji (planiranoj za juni) dok Beograd ne počne surađivati s MKSJ.
Svi su bili svjesni da je prebacivanje Miloševića u Haag veliki presedan, koji može imati dalekosežne posljedice, ali radilo se o “čovjeku koji je tokom više od jednog desetljeća prolio toliko krvi i podmetnuo toliko požara u jugoistočnoj Evropi“, i zahvaljujući “čvrstom stavu SAD i ne tako čvrstom stavu Britanije, dok su vodeće zemlje Evropske unije, Njemačka i Francuska, nažalost, stajale po strani“. S druge strane Đinđiću, odnosno Srbiji je očajnički trebala finansijska pomoć. Milošević je 28. juna 2001. (na Vidovdan) izručen Haagu. Dan nakon toga, na donatorskoj konferenciji u Bruxelllesu, tadašnja Jugoslavija (SRJ) dobila je pomoć u iznosu od 1,3 milijarde dolara.
U predgovoru knjige Srđe Popovića, u maju 2010. godine Dubravka Stojanović će napisati da se lanac događaja o 5. oktobru 2000. “odmotava dalje u prošlost“: “Kontrolisani i organizovani prevrat izveden 5. oktobra bio je način da se žrtvuje jedan čovjek, da bi se sačuvao Projekat, kaže autor. Da bi se ta funkcija 5. oktobra mogla razumeti potrebno je otići još jedan korak unazad. Do ratova devedesetih. Do zločina iz toga vremena koji nisu, po Popoviću, bili posledica rata, već način da se zaseje mržnja, koja će dalje omogućiti da se sam rat obnavlja… Takav rat bilo je potrebno dobro organizovati i pripremiti, godinama pre nego što je započeo. (…) Promena vlasti 5. oktobra uklonila je nekoliko igrača, ali Projekat nije doveden u pitanje. Zbog toga ta promena vlasti nije donela katarzu, već je, naprotiv, obezbedila kontinuitet.“