Dok je rat u Ukrajini u toku, tenzije su eskalirale u drugom dijelu Evrope, piše CNBC, dodajući da su analitičari izrazili zabrinutost da bi odnosi između Srbije i Kosova mogli prerasti u oružani sukob.
Dvadeset mjeseci je od kada je Rusija započela invaziju na Ukrajini i to i dalje glavni fokus zapadnih sila koje žele da pomognu Kijevu da obnovi svoj teritorijalni integritet.
Međutim, istovremeno, tenzije su eskalirale u drugom dijelu Evrope koji je i dalje veoma nestabilan nakon brutalnog i složenog sukoba koji je izbio 1990-ih.
Analitičari su izrazili zabrinutost da su odnosi između Srbije i Kosova sve neprijateljskiji posljednjih mjeseci. Nasilje je izbilo na sjeveru Kosova u septembru, a Beograd je odgovorio jačanjem vojske na granici sa svojim susjedom.
Sada postoji zabrinutost da bi nestabilnost u ovom jugoistočnom regionu Evrope mogla da preraste u oružani sukob dok je svijet ometan ratom u Ukrajini.
Imajući u vidu trenutni politički i bezbjednosni kontekst, analitičari kažu da bi izbijanje nasilja na sjeveru Kosova „trebalo da izazove uzbunu“.
„Rješavanje spora između Kosova i Srbije više nije samo političko pitanje, već ozbiljno bezbjednosno pitanje za region i Evropu“, napisale su prošle nedjelje Enđeluše Morina i Majda Ruge, više naučne saradnice u Evropskom savjetu za spoljne odnose (ECFR).
”Za SAD i EU, izbor više nije samo između neuspjeha i uspjeha dijaloga, već između stabilnosti i dalje eskalacije nasilja naročito ako konačno ne priznaju ulogu Beograda u destabilizaciji Kosova i zauzmu snažniji pristup da se tome suprotstave.”
Otvoreno neprijateljstvo
Ključna nedavna prekretnica bili su lokalni izbori u proljeće na kojima su etnički Albanci izabrani u brojne opštine na severu Kosova. Rezultati su izazvali ogorčenje među etničkim Srbima u regionu koji su bojkotovali glasanje, rekavši da njihovi zahtjevi za većom autonomijom nijesu ispunjeni.
Tenzije su dodatno porasle tokom ljeta i izbile krajem septembra nakon pucnjave između teško naoružane grupe etničkih Srba i kosovskih specijalnih policijskih snaga u selu Banjska na severu Kosova u kojoj su ubijeni jedan policajac i tri naoružana napadača.
NATO ima mirovnu misiju na Kosovu od 1999. nakon krvavog sukoba između etničkih Albanaca suprotstavljenih etničkim Srbima i vlade Jugoslavije 1998. Vojna alijansa je reagovala na septembarski incident slanjem dodatnih mirovnih trupa u region, dok je Srbija pojačala svoje vojno prisustvo duž granice sa Kosovom.
Ovaj potez izazvao je uzbunu među američkim i evropskim zvaničnicima koji su izrazili duboku zabrinutost zbog nasilja i gomilanja vojnih snaga „bez presedasna“, kako je to opisala Bijela kuća.
Srbija je negirala vojno jačanje u blizini kosovske granice navodeći da nema namjeru da izvrši invaziju. Međutim, ranije ove nedjelje, visoki srpski vojni zvaničnici rekli su da je broj vojnika duž granice prepolovljen na oko 4.500, priznajući da su pojačali vojno prisustvo na otprilike duplo više od tog broja nakon nasilja u Banjskoj.
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je takođe nastojao da uvjeri Zapad, rekavši za Fajnenšel tajms prošlog vikenda da nema namjeru da naredi vojnim snagama da pređu granicu na Kosovo, navodeći da bi to bilo kontraproduktivno za težnje Beograda da se pridruži EU.
„Zašto bi ovo bilo od koristi za Beograd?“ upitao je Vučić. „Da uništimo svoju poziciju koju smo gradili godinu dana? Uništiti ovo za jedan dan? Srbija ne želi rat“, rekao je on, navodi list.
Uprkos ovim uvjeravanjima, bezbjednosni analitičari kažu da je situacija u regionu poput kutije sa šibicama, sa potencijalom da se zapali i od najmanjih varnica.
„Od nultih kopnenih ratova u Evropi, mogli bismo da vidimo dva vrlo brzo“, rekao je Jan Bremer, osnivač Grupe Evroazija.
On je tenzije uporedio sa septembarskim munjevitim sukobom između Jermenije i Azerbejdžana, koji je kulminirao kada je azerbejdžanska vojska zauzela sporni region Nagorno-Karabaha u brzoj ofanzivi sa malo spoljne intervencije.
Enđeluše Morina i Majda Ruge iz istraživačkog centra ECFR rekle su prošle nedjelje da su „nasilni incidenti na sjeveru potkopali ionako težak proces dijaloga između Srbije i Kosova tokom prošle godine“.
„Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić upotrebio je nasilje da ospori autoritet Kosova na sjeveru i založi se za autonomiju četiri sjeverne opštine, što bi omogućilo Srbiji da se miješa u unutrašnje stvari Kosova preko svojih zastupnika“.
Morina i Ruge su napomenule da je Vučić okarakterisao najnoviji nasilni incident na sjeveru Kosova kao legitiman čin otpora lokalnih Srba, ali da vrsta i količina oružja zaplijenjenog nakon incidenta „sugerišu da je ovo veća, koordinirana borbena operacija sa ciljem da se destabilizovati region“.
Nasuprot tome, Andrius Tursa, savjetnik za centralnu i istočnu Evropu u kompaniji Teneo smatra da „direktna vojna ofanziva srpske vojske na sjever Kosova je malo vjerovatna zbog prisustva mirovnih snaga NATO-a i rizika od kaznenih sankcija Zapada kao rezultat takve akcije“.
Iz političke perspektive, dodaje, „zveckanje sabljama u vrijeme kada se Beograd suočava sa neprijatnim pitanjima u vezi sa napadom na Banjsku povećalo je zapadnu percepciju Srbije kao destabilizujućeg aktera“.
Tursa smatra da pored hitne potrebe za deeskalacijom, izgledi za održivije rješenje dugogodišnjeg sukoba između dvije strane su slabi.
On je dodao da se sporazum ranije ove godine koji ima za cilj normalizaciju odnosa do sada pokazao neefikasnim i da nijedna strana ne izgleda spremna na kompromise o „fundamentalnim pitanjima kao što su suverenitet Kosova i prava etničkih manjina na sjeveru Kosova“.