Uprkos svemu što se desilo, u Crnoj Gori je i dalje jak građanski sentiment, ali se on ne pokazuje na izborima jer je taj blok rascjepkan. Ipak, Crna Gora je i dalje najbliža EU. Njen prijem u EU bio bi upozorenje i drugim državama, na putu evropskih integracija, da Evropa nagrađuje sve one koji ispune ono što je postavljeno, kaže Aleksandar Popov, direktor Centra za regionalizam iz Novog Sada i nekadašnji kopredsjednik Igmanske inicijative u razgovoru za Pobjedu.
POBJEDA: Vlada je izgubila podršku u parlamentu, niko nema većinu da bi formirao novu vladu, stranke ne predlažu rješenje nego se međusobno optužuju ko je šurovao sa kojim kriminalnom klanom… Dvije godine nakon izbora – da li je bolje raspisati prijevremene ili formirati bilo kakvu vladu sa nategnutom parlamentarnom podrškom da bi se riješila politička nestabilnost?
POPOV: Čudi me to što je uradila Vlada uprkos upozorenjima međunarodne zajednice koja je očekivala da kao prioritet stavi evropsku agendu: to je prije svega reforma pravosuđa jer je Crna Gora najbliža EU i najdalje je otišla na tom putu. Mislim da je imala, pa čak i sad ima, dobre šanse da se razvije evroskepticizam i razvije strah da Evropa nema namjeru više nikoga da primi.
Ako bi Crna Gora kroz ispunjavanje reformi ispunila uslove da bude sljedeća članica EU, to bi EU malo koštalo jer se radi o maloj zemlji i Evropa bi mogla da kaže: evo vidite da mi nagrađujemo one koji su spremni da izvrše reforme i ispune one zadatke koji su postavljeni na putu ka EU. Crna Gora je najbliža EU i njen prijem bi bilo upozorenje i drugim zemljama, koje su na putu ka EU, da slijede taj put. Znači da dosljedno ispunjavaju ono što je postavljeno, a ne da fingiraju reforme – jer ako se dosljedno ispunjavaju zadate stvari, onda nemate alibi pred građanima: nas Evropa neće. Preciznije: ako ispunite ono što se od vas traži, i vi ćete kao i Crna Gora, biti primljeni u EU. Tu šansu je ova vlada
Dritana Abazovića propustila, a neke druge stvari stavila kao prioritet uprkos upozorenjima Zapada.
Šta bi bio izlaz iz ove situacije, možda je najrealnije da se napravi privremena tehnička vlada u kojoj bi bile zastupljene sve stranke i koja bi imala zadatak da pripremi naredne izbore u što kraćem roku – u tom slučaju nijedna stranka ne bi bila u prednosti.
POBJEDA: S obzirom na to da je Vlada pala zbog Temeljnog ugovora, kako sada vidite ulogu SPC u Crnoj Gori, da li je ona pojačana ili je smanjena, da li možemo da očekujemo neke reakcije od SPC poput novih litija?
POPOV: Ne mogu da prognoziram šta će crkva da uradi, ali mislim da se stvari polako vraćaju na pravu mjeru u normalni pravni sistem i sve treba da bude potpuno transparentno. Teško je biti prorok i reći ko će iz narednih izbora izaći kao ojačana, a ko kao oslabljena snaga. Ali, znajući i aktere u Crnoj Gori i političku situaciju i dalje je jak građanski blok, odnosno građanski sentiment u Crnoj Gori. Međutim, to se ne pokazuje na izborima zato što se taj blok rascjepka. Ako bi se taj blok ujedinio, mislim da bi građanske snage imale daleko veću šansu i da bi se onda stvari postavljale na svoje mjesto. Onda ne bi bilo razloga da bilo koje pitanje izazove neke velike društvene probleme, nego da se sve rješava kako i treba, u normalnoj i demokratskoj proceduri.
POBJEDA: Američke trupe u okviru NATO raspoređene su duž glavnih puteva na sjeveru Kosova poslije neuspjeha pregovora u Briselu između Beograda i Prištine. Da li je SAD uzela u svoje ruke da riješi kosovsko pitanje i konačno stavi tačku na taj problem?
POPOV: Tačka na pitanje Kosova se sada ne može staviti, može se samo staviti tačka na jednu od brojnih kriza koje smo imali. Niz stvari čeka da budu riješene, ali sada je važno da se trenutna situacija riješi – podsjećam ona je je nastala odlukom Kurtijeve vlade oko zamjene tablica i dokumenata i izazvala je velike turbulencije. Posebno je uznemirila Srbe na sjeveru Kosova, ali tu je i Beograd dosta digao tenzije, čak u dobroj mjeri nepotrebno…
Ponoviću: važno je da se sada ova situacija razriješi na miran način i nađe neko kompromisno rješenje. Međutim, nevolja je u tome što se međunarodna zajednica (EU i SAD) i kada je riječ o Kosovu, i kada je riječ o BiH ponaša komotno. Dakle, problemi se ne rješavaju kada nema neke ozbiljnije situacije, odnosno kada je stanje stabilnije.
Imali smo čajanke kod Federike Mogerini gdje se ništa faktički nije rješavalo, a prošlo je skoro deset godina od Briselskog sporazuma koji nije u potpunosti realizovan i sve to doliva ulje na vatru i proizvodi tinjajući sukob. SAD i EU sprečavaju da plane taj tinjajući žar, ali treba raditi na tome da se stabilnije prilike iskoriste i da se riješi jedno po jedno pitanje – da ne bude više da se svakih godinu dana zaoštri situacija dotle da počinje da se pominje riječ rat.
Ovo treba da bude ozbiljno upozorenje Zapadu da treba da djeluju proaktivno, a ne kao vatrogasci koji sprečavaju da ne plane tinjajući žar koji inače postoji.
POBJEDA: Kosovsko pitanje opterećuje i region zato što je Srbija u lošim odnosima sa zemljama regiona koje su priznale Kosovo. Srbija je u lošim odnosima sa zemljama regiona i zbog zločina iz prošlosti, koji su, po njenim tumačenjima, počinjeni samo nad Srbima. U više navrata govorili ste za Pobjedu kako moramo da se suočimo sa prošlošću… Što je prvi korak koji treba učiniti da malo splasne napeta atmosfera?
POPOV: Ovdje je nevolja što se sve to dešava u jednoj ozbiljnoj globalnoj krizi jer globalne krize idu jedna iza druge: pandemija, klimatske promjene koje još traju, rat u Ukrajini i pažnja svjetske javnosti je na toj strani. Naravno, to sve generiše i daje mogućnost da se razigraju plemenske vođe u regionu i počnu da igraju svoje igre homogenizujući svoje biračko tijelo, a zavađajući se sa susjedima.
Dakle, ovdje se ne nalazi rješenje nego se samo gleda da ne izbije ratni požar – zato Zapad političkim akterima treba da stavi do znanja da neće tolerisati ponašanje koje može da izazove sukobe.
Zapad mora drugačije sa političkim elitama na Balkanu
“Zapad ima mehanizme da političkim akterima na Balkanu stavi do znanja da će neprimjereno ponašanje biti sankcionisano tamo gdje najviše boli kroz ekonomiju. Ne mislim na sankcije nego da kažu: nećeš imati pristup evropskim fondovima, (postoji evropski investicioni plan od devet milijardi eura) ako se ne ponašate u skladu sa proevropskim principima. Nećete imati povlašćen položaj kao trgovinski partner itd.
Mislim da bi to moglo da utiče i na birače da stanu u kraj takvim plemenskim vođama koji ih vode zapravo u sukobe, bijedu i lošu ekonomsku situaciju. Oni ne idu u pravcu koji bi vodio boljitku zato što samo gledaju svoje sebične interese ubirajući poene radi opstanka na vlasti i bogaćenja. Mi ovdje imamo
problem jer nemamo političke elite. Mi imamo politikante koji u regionu ubiraju jednokratne poene, idu od jedne do druge krize i na tome plivaju”, kaže Popov.