za aktuelno.me
piše Vlatko Sekulović
Građanke i građani Crne Gore su ove godine obeležili 13-tu godišnjicu obnove nezavisnosti. Ovaj čin ima i svoju drugu stranu, odlukom na crnogorskom referendumu i Srbija je stekla nezavisnost.
Ipak, 21. maj u Srbiji se ne obeležava, osim sa manje ili više negativnim predznakom, što je veoma interesantno imajući u vidu značaj ovog datuma sa stanovišta ideje o državi, čiji je osnovni atribut njena nezavisnost u odnosu na druge države.
U srpskocrnogorskom slučaju nije došlo do sporazuma poput čehoslovačkog, kada se ova državna zajednica dogovorno rasformirala u dve nezavisne države, Češku i Slovačku. Nedostatak političke volje za postizanjem sporazuma o razdruživanju, uslovilo je organizaciju referenduma u Crnoj Gori, koji je imao kao uslov postizanje najmanje 55% odgovora „da“ na pitanje „Želite li da Republika Crna Gora bude nezavisna država sa punim međunarodno-pravnim subjektivitetom? “.
Ovakav uslov je verovatno bio neophodan imajući u vidu tadašnju polarizaciju u crnogorskom društvu, ali se ipak radilo o nepravednom zahtevu međunarodne zajednice ako se ima u vidu da takav uslov, u smislu legitimiteta, nije bio postavljen prilikom npr. referenduma o izlasku Velike Britanije iz Evropske unije. Ipak, viši prag za izglasavanje nezavisnosti, verovatno je predupredio situaciju koja se mogla desiti, a spram koje bi drama i neizvesnost oko Bregzita izgledala kao manji politički potres.
Osnovni razlog zbog kojeg se nije mogao postići dogovor o razdruživanju između Srbije i Crne Gore, leži u činjenici zbog koje Srbija i dan danas ne može da zaokruži svoju teritorijalnu celovitost, čime direktno ugrožava i sopstvenu ideju o državnosti, a to je upravo opsesija vlašću nad teritorijom koja i dalje dominira srpskom politikom.
Naime, ideja o državi Srbiji, od svog modernog nastanka imala je za politički cilj oslobađanje i teritorijalno ujedinjenje srpskog naroda na prostoru dve carevine, austrougarske i turske.
Oslobođenje kao percipirana pretpostavka emancipacije srpskog, a i drugih južnoslovenskih naroda, u smislu promene društvenog uređenja gde su bili tretirani kao građani drugog reda usled svoje nacionalne pripadnosti, bio je definitivno ostvaren formiranjem Jugoslavije. Ako je emancipacija sporna u prvoj, to sigurno nije bio slučaj u tzv. drugoj Jugoslaviji kada su svi narodi doživeli period izuzetnog društvenog razvoja na svim poljima, demografskom, ekonomskom, zdravstvenom, obrazovnom, i drugim, što statistika jednostavno potvrđuje.
Drugi cilj, teritorijalno ujedinjenje, je takođe bio ostvaren formiranjem južnoslovenske državne zajednice, jer se ogromna većina Srba našla u okviru jedne države. Ipak cilj teritorijalnog ujedinjenja je imao smisla jedino ako je bio podređen cilju oslobođenja, odnosno emancipaciji pojedinca i principu ravnopravnosti svih građana bez obzira na njihovu nacionalnost.
Ako je veza između teritorijalnog ujedinjenja i oslobođenja bila nesporna tokom XIX veka, to sigurno nije u XXI veku. Danas postoji međunarodni poredak i poredak u Evropi koji garantuju osnovna ljudska prava, a pristupanje svake države takvim pravilima ponašanja su garancije te ravnopravnosti. Drugim rečima, postoje mehanizmi zaštite pojedinca koji nisu postojali pre 200 godina. Ipak, i danas kao i pre skoro 200 godina srpski nacionalizam s kraja XX veka i početka XXI i dalje promoviše jednačinu da je teritorija isto što i emancipacija, odnosno da je kontrola teritorije pretpostavka zaštite ljudskih prava, te ako Srbi nisu teritorijalno obuhvaćeni Srbijom, onda su im ta prava ugrožena i ne postoji drugi način nego da se ta prava zaštite izdvajanjem teritorije na kojoj oni žive.
I ako prihvatimo pretpostavku da je kolektivna ugroženost ljudskih prava po nacionalnoj osnovi bila verodostojna pretnja pred raspad SFRJ, ona to danas nije, niti je to ikada bila u slučaju Crne Gore. Dakle, na crnogorskom primeru se vidi da srpski nacionalisti nisu vođeni idejom o teritorijalnosti kao pretpostavci zaštite Srba, već da im je to samo izgovor i da se isključivo radi o jednoj iracionalnoj opsednutosti veličinom teritorije, odnosno idejom o stvaranju što je moguće veće države Srbije, eventualno na šešeljevskoj liniji Karlobag-Ogulin-Karlovac-Virovitica.
Drugim rečima, srpski nacionalisti su nezavisnost Crne Gore doživeli kao smanjenje sopstvene teritorije i otimanje nečeg što im pripada. Srpsko društvo bi učinilo značajan korak u shvatanju realnosti XXI veka ako bi 21. maj bio na neki način obeležen, makar i kao radni državni praznik, ne samo zato što je tada Srbija obnovila nezavisnost, već i zato što na taj način svoju sopstvenu ideju o državnosti distancira od teritorijalne mitomanije nacionalista.
Teritorija je nužna za postojanje jedne države, ali opsednutost njenom veličinom je skupo koštala srpski narod krajem XX veka i preti da dovede do kraha ideje o srpskoj državnosti u XXII veku, ako se nastave sadašnji dramatični trendovi smanjenja i starenja stanovništva uzrokovanih i nerešenim pitanjem granica države Srbije.