za aktuelno.me
Piše: Andrej Nikolaidis
U „Priči o ratniku i zatočenici“ Borges, pozivajući se na Croceovu „La poesia“, a ovaj opet na zapis istoričara Pavla Đakona, piše o Droctulftu, „lombardijskom ratniku koji je tokom opsade Ravene napustio vlastite redove i poginuo braneći grad koji je prethodno napao“.
Borgesov literarni Droctulft koji, zapanjen civilizacijom Rima, svoje oružje stavlja u njegovu službu, ponešto je različit od istorijskog. Nije sve u Borgesovoj priči istorijski tačno: no, sve je istina.
Argentinac je znao ono što je znao i Walter Benjamin: svaki spomenik kulture ujedno je i spomenik barbarstva. Zato njegova priča, umjesto da istrajava na dihotomiji civilizovani/barbari, završava Engleskinjom koja odbacuje svoju kulturu i bira da živi sa Indijancima u argentinskoj pustari.
Priče o Droctulftu i Engleskinji za Borgesa čine jedan novčić. „Glava i pismo tog novčića Bogu su isti“, piše on.
Takav novčić je i Crna Gora.
Nacionalna istorija kaže da je to zemlja hrabrog naroda koji se, jedini u okruženju, uspio oduprijeti Otomanskoj imperiji. Jedna strana novčića su ratne pobjede i odbranjena sloboda. Druga strana je cijena koja je plaćena za to.
Đurađ Crnojević, nasljednik Ivana Crnojevića, osnivača Cetinja, u Veneciji je kupio štampariju i prenio je u mjesto Obod, iznad Rijeke Crnojevića. Bila je to, Crnogorci vole reći, prva štamparija u Južnih Slovena.
Već sam transport štamparije u nepristupačne crnogorske planine bio je podvig. Puštanje štamparije u rad bilo je malo čudo. A čuda, znamo, kratko traju.
Iz te je štamparije izašlo svega pet naslova. Prva knjiga je dovršena 4. januara 1494. Posljednja – 1496, kada se štampariji u Kotoru gubi svaki trag.
Upravo u Kotoru će se ponovo pojaviti štamparija – tipografija Franćeska Andreole. Ali već je 19. vijek. Stoljeća su prošla od rođenja i nestanka Đurađeve štamparije, a doba je jednako mračno kao i onda.
Vladika Petar II Petrović, godina je bila 1834., iz Rusije doprema štampariju. Godine 1852, tokom napada Omer-paše Latasa na Crnu Goru, knjaz Danilo je, u nedostatku municije, naredio da se slova Njegoševe štamparije pretope i od njih naprave meci.
Crnogorci su na Turke tada pucali slovima i praktično dokazali da riječ može ubiti. Crna Gora je odbila napad. Plaćena je, međutim, užasna cijena za slobodu. Da bi sloboda bila odbranjena, bilo je potrebno uništiti najvažniji pogon vlastite kulture. Klasična Crna Gora, hoću reći, bila je snažan vojni logor i ni izbliza tako impresivna civilizacija. Zajednice koje, iz ovog ili onog razloga, više vjeruju oružju nego kulturi, jednom, kada njihovo oružje bude poraženo, trajno su poražene. Crna Gora kao država nestaje 1918. a Crnogorci na mučan način saznaju da jedina odbrana od asimilacije nije oružje, nego kultura.
Godine 2006. Crna Gora obnavlja državnost. Njeno političko vođstvo, inteligencija i ubjedljiva većina građana žele Crnu Goru koja nije tek dio EU, nego je, još važnije, dio evropske civilizacije. To ne prolazi bez unutrašnjeg otpora: da bi država ostala na prozapadnom kursu i postala članica NATO, 2016. je morao biti osujećen pokušaj državnog udara koji su planirale proruske stranke. Da bi uspjela u svome naumu, Crnoj Gori treba još 5 ili 10 godina: malo za istoriju, golemo za ljudski život.
Crna Gora se ne suočava samo sa unutrašnjim slabostima i konfliktima, nego i sa takozvanim „evropskim zamorom od proširenja“. Što je eufemizam za pomanjkanje vjere u projekat ujedinjene Evrope.
Crnogorci na EU gledaju sa nadom i optimizmom. Građani Evrope, sa druge strane, prema EU gaje sve dublju skepsu. Crnogorci ulazak u EU vide kao happy end svoje istorije. Mnogi Evropljani, opet, na EU gledaju tek kao na muzej napuštenih evropskih vrijednosti.
Oni koji u Crnoj Gori i ostalim zemljama sa istoka što vjeruju u EU vide tek barbare, trebali bi se prisjetiti… Kažu da su, onda kada je carstvo bilo odveć umorno, a Rimljani odveć dekadentni da bi ga mogli odbraniti, barbari bili posljednji koji su vjerovali u veličinu Rima. Na izvjestan način, to ih je činilo posljednjim Rimljanima.