Reis Islamske zajednice u Crnoj Gori Rifat Fejzić i istoričar Šerbo Rastoder uputili su poslaničkim klubovima u crnogorskom parlamentu Prijedlog rezolucije o genocidu u Šahovićima 1924. godine nad muslimanskim stanovništvom.
Naselje Šahovići, danas Tomaševo, nalazi se između Bijelog Polja i Pljevalja, na sjeveru Crne Gore.
Rezolucijom se traži da Skupština osudi zločin, omogući obilježavanje stogodišnjice masakra i podizanje spomen-obilježja stradalima, kao i posebno pravoslavcima koji su tada spasili nekog od mještana.
“Ove godine obilježavamo stogodišnjicu zločina, a rezolucija je pitanje časti sojske i čojske Crne Gore, njenog građanskog karaktera i multinacionalne politike”, kaže Rastoder za Radio Slobodna Evropa.
Da bi rezolucija ušla u skupštinsku proceduru, neophodna je podrška najmanje četiri poslanika ili peticija od 6.000 potpisa.
Na pitanje da li će Bošnjačka stranka sa šest poslanika podržati da rezolucija uđe u skupštinsku proceduru, u toj stranci je Radiju Slobodna Evropa rečeno da će se o tome odrediti kada ona dođe na dnevni red.
Za usvajanje rezolucije u parlamentu je neophodna natpolovična većina, od 81 poslanika.
Većinu u Skupštini Crne Gore čine stranke prosrpske orijentacije, uključujuči stranke proruskog Demokratskog fronta koji je nedavno rasformiran.
Sa njihovim liderom Andrijom Mandićem koji je na čelu Skupštine, profesor Rastoder je razgovarao povodom rezolucije za koju kaže da je test pomirenja.
“Očekivao sam veću podršku od njega”, riječi su Rastodera.
Rastoder je na čelu Odbora za obilježavanje stogodišnjice od genocida u Šahovićima.
Masakr u Šahovićima 1924. godine
U rezoluciji se pojašnjava da je riječ o malo poznatom događaju iz vremena Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u kojem je u odmazdi, zbog ubijenog policijskog službenika Boška Boškovića, ubijeno između 100 i 1.200 muslimana.
Tačan broj ubijenih se ne zna jer istraga nikada nije sprovedena.
Tadašnji predstavnici bjelopoljske vlasti su ustvrdili da su ga ubili muslimanski komiti (pobunjenici) i pozvali na osvetu, odmah nakon sahrane, u trajanju od 24 sata koju žandarmerija neće sprječavati.
“Osvetnici, njih oko 2.000, uglavnom iz okoline… u dužini od 19 kilometara popalili su sve muslimanske kuće, popljačkali i pobili svakog koga su zatekli”, navode autori rezolucije.
Danas u Šahovićima ne živi nijedan potomak tadašnjeg muslimanskog stanovništva.
Profesor istorije Rastoder kaže da su naknadna svjedočenja pokazala da Boškovića nisu ubili muslimanski komiti, odnosno da je do masakra došlo na osnovu dezinformacije.
“Za zločin nije niko odgovarao niti je povedena bilo kakva istraga od tadašnjih vlasti. Prećutan je od strane nauke i potomaka. To je jedinstven primjer – da je počinjen u vrijeme mira, a da država nije reagovala na stihijsko ubijanje i protjerivanje nevinih ljudi”, ocjenjuje Rastoder.
On kaže da su potomci muslimana, kojih je do tada na tom području bilo oko 90 posto, otišli za Tursku, Sandžak, te Bosnu i Hercegovinu.
“U selima kod Brčkog živi 400 porodica. Oni žele da se, na području gdje su stradali njihovi preci, podigne spomen-obilježje”, navodi on.
Potomci žrtava inicirali obilježavanje zločina
U ime potomaka porodica iz Šahovića koji žive u Bosni i Hercegovini, pisani zahtjev Skupštini za obilježavanje stogodišnjice zločina poslao je Ćazim Suljević.
U pismu, proslijeđenom Radiju Slobodna Evropa, traže da vlasti 9. i 10. novembar, dane masakra u Šahovićima, uvrste u državni kalendar sjećanja na nevino ubijene, da im se omogući da podignu spomen-obilježje i obezbjede uslove za održavanje komemoracije.
“Duboko svjesni da mržnja i želja za osvetom nisu garancija boljoj budućnosti, trajno smo opredijeljeni ka oprostu i pomirenju”, navodi Suljević.
Profesor Rastoder ističe da potomci samo traže mogućnost da obiđu i urede groblja predaka kojih je 34 na tom području.
Za sada, navodi on, nijesu uspjeli od mještana da otkupe dio zemljišta na kome bi bio podignut spomenik.
“Prošlo je 100 godina i ne pada nam na pamet da bilo koga od potomaka okrivljujemo. Naglasili smo i da nikome ne pada napamet da traži nazad zemlju koja je uglavnom oteta i naseljena drugima ljudima”, kaže Rastoder.
Kakav bi mogao biti stav parlamentarne većine?
Budimir Aleksić, istoričar i bivši poslanik Mandićeve partije, za Radio Slobodna Evropa ocjenjuje da je predložena rezolucija problematična jer ima za cilj produkovanje tenzija i konfrontacija.
Smatra da su prije predlaganja rezolucije istoričari trebali da daju sud o tom događaju.
“U ovom slučaju se, na primjer, i vjerska zajednica bavi istorijskim događajem, pa ide prema političarima sa inicijativom. Put je istraživanje činjenica, dokumenata nakon čega treba donijeti naučni stav o određenom događaju”, stav je Aleksića.
O Šahovićima po ugledu na ranije rezolucije o genocidu
U crnogorskom parlamentu 2022. usvojena je Rezolucija o genocidu u Pivi i Velici, koja se odnosi na stradanje pravoslavnog stanovništva 1943. i 1944. godine, kada su pripadnici SS divizije “Princ Eugen”, uz podršku Handžar divizije, ubili više od hiljadu civila, od čega više od 200 djece.
Piva i Velika nalaze se na sjeveru Crne Gore.
Ta rezolucija usvojena je na inicijativu i podrškom dominantno prosrpske parlamentarne većine koja je osvojila vlast avgusta 2020., kada je smijenjena trodecenijska vladavina Demokratske partije socijalista.
Pozivajući se, upravo na tu rezoluciju o genocidu, Rastoder kaže da se isti pristup može primijeniti i na slučaj Šahovići.
“S tom razlikom što je genocid u Šahovićima počinjen u mirnodopsko vrijeme. Uz to, u Pivi i Velici dan-danas žive potomci žrtava, dok u Šahovićima nema potomaka ubijenih”, ističe Rastoder.
S obzirom da su Ujedinjene nacije tek 1948. usvojile Konvenciju o sprječavanju i kažnjavanju zločina genocida, profesor Šerbo Rastoder ocjenjuje da, sa aspekta međunarodnog prava, može biti problematično da se zločin iz ranijeg perioda retroaktivno imenuje genocidom.
Skupština Crne Gore usvojila je i jednu rezoluciju kojom se zabranjuje negiranje genocida.
Na prijedlog Bošnjačke stranke je 2021. usvojena Rezolucija o zabrani negiranja genocida u Srebrenici koji je počinjen 1995., kada je vojska bosanskih Srba likvidirala više od 8.000 Bošnjaka, mahom civila.
Poslanici parlamentarne većine iz Demokratskog fronta Andrije Mandića bili su protiv.