Nedosanjani san Crkve Srbije: Izgradnja Karađorđeve kapele na Lovćenu

Piše: Jelena Marković

Podśećanja radi, neke od partija koje su učesnici ovih izbora, a koje uporno najavljuju izgradnju Karađorđeve kapele na Lovćenu kako bi narušili Njegošev mauzolej odnosno Njegoševo počivalište, pod dirigentskom su palicom Crkve Srbije.

Lovćen i Njegoš su u svakom pogledu jedan od najuzvišenijih simbola crnogorskog naroda i države i zato ne čudi trud Crkve Srbije da upravo taj crnogorski simbol zloupotrijebi pokušajem da spomen-zadužbinu kralja Aleksandra Karađorđevića predstavi kao Njegoševu kapelu i ponovo zatraži njenu izgradnju. Kada bi u tome uspjeli, Lovćen bi poslužio stvaranju neke nove Crne Gore, srpske zemlje – to je njihova težnja i san, koji neće biti dosanjan jer to im nećemo nikad dozvoliti!

Ponovo je ovih dana aktuelizovana priča o obnovi Njegoševe kapele na Lovćenu. Takvu inicijativu već godinama podnose ali odgovor svih organa vlasti je bio negativan. Međutim izaslanici Crkve Srbije, i počivši i novi, nijesu odustali već sa pričom o obnovi kreću ponovo korak dalje i obećavaju izgradnju i obnovu Karađorđeve kapele na Lovćenu.

Organizovano sprovode ovu ideju napravivši nekoliko partija koje kao što svi vidimo iz ove kampanje obećavaju izgradnju kapele i to jakom propagandom koja nema istorijsko utemeljenje i zato im otvoreno poručujem da od toga nema ništa! Oni žele time narušiti mir i stabilnost Crne Gore ali im mi to nećemo dozvoliti! Poručujem EU i SAD da ne okreću glavu od ovog problema koji može izazvati velike probleme ne samo u Crnoj Gori već na Balkanu i šire.

Istorijska činjenica

Njegoševa kapela je podignuta 1845. godine, kao memorija na Svetog Petra Cetinjskog i ona je spomen zadužbina Njegoševa. Ta kapela devastirana je 1916. i nije obnavljana, već je porušena i na njenom mjestu je podignuta nova kapela 1925. godine. Podigao je kralj Aleksandar Karađorđević i time u ravni simbolike potvrdio odluke nelegitimne Podgoričke skupštine 1918. godine.

Nova crkva više nije bila spomen zadužbina Njegoševa nego kralja Aleksandra Karađorđevića. Otuda toliko interesovanje Crkve Srbije, posebno počivšeg mitropolita Amfilohija i sadašnjeg Jaonikija, da se izgradi kapela pod plaštom Njegoševe želje, jer bi se pod tim plaštom proturila i teza o Crnoj Gori kao jednoj od srpskih zemalja, od čega SPC ne odustaje. Kapela Karađorđevića se, inače, i arhitektonski razlikovala od prvobitne kapele, što je u svojim istraživanjima ubjedljivo pokazao naš poznati naučnik Pavle Mijović.

Za Crkvu Srbije nije dovoljno potpisani TU sa Dritanom Abazovićem i novi zakon o vjerskim zajednicama koji nije bio upućen na mišljenje Venecijanskoj komisiji već je samovoljom apostolske Vlade jednostavno nametnut taj zakon. Crkva Srbije nastoji da se pojavljuje ne samo kao vjerska već, prije svega, nacionalna i politička institucija i da bude arbitar u mnogim stvarima koje se tiču srpskog naroda i tekuće politike.

Takvo svoje djelovanje dokazala je na nizu primjera od formiranja 1920. godine do danas. Nije slučajno da se u gradovima po Crnoj Gori nameće SLAVA GRADA, hoće da Crnu Goru preobrate u vjersku svetosavsku državu, a Crna Gora je Ustavom definisana ko sekulana i antifašistička, ali to za njih ne važi i time nastoje urušiti ustavni poredak ove zemlje, zato smatram da mnoge institucije treba da reaguju!

Kako je osnovana Crkva Srbije

Interesantno je i kako je formirana Crkva Srbije. Prestolonasljedniku Aleksandru Karađorđeviću bilo je stalo da se ova institucija što prije formira, kako bi inkorporirala sve pravoslavno stanovništvo u srpski nacionalni korpus. Sami čin formiranja ima zanimljivu predistoriju – pregovori u Carigradu počeli su u avgustu 1919, a završeni u martu 1920. godine.

Trajali su neoubičajeno dugo jer je Carigradska patrijaršija tražila enormnu svotu novca za otpust eparhija u Makedoniji (istoričar dr Zvezdan Folić). Tada su državne vlasti u Kraljevini SHS, da bi što prije formirali SPC, isplatile milion i petsto hiljada franaka u zlatu (1,5 miliona francuskih franaka) Carigradskoj partijaršiji. Tek nakon tog moglo se pristupiti objedinjavanju svih eparhija u jedinstveni crkveni organizam. Za sve ovo postoje dokumenti.

Postavlja se pitanje da li su poštovana kanonska pravila prilikom osnivanja Crkve Srbije? Naravno da nijesu. Na drugoj strani, svjedoci smo osporavanja autokefalnosti i Makedonskoj pravoslavnoj crkvi, kao što to Crkva Srbije radi i u slučaju Crnogorske pravoslavne crkve. Sada vidimo da je Makedonska pravoslavna crkva priznata od Crkve Srbije, znači ispravila se istorijska nepravda, tako će se desiti i sa prznanjem i povraćajem autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve jer tomos Vaseljenske patrijaršije iz 1922. više nije validan, a u tom Tomosu se navodi na dva mjesta da je Crnogorska crkva autokefalna.

Prije dvadesetak godina, 1992, počelo je novo parcelisanje crnogorskog državnog prostora i ono je trajalo sve do 2000. godine. Današnja teritorija Crne Gore je pod jurisdikcijom četiri eparhije Crkve Srbije. Ovim SPC želi pokazati da ne uvažava teritorijalnu cjelovitost crnogorskog državnog prostora, odnosno stremi tome da se sadašnje stanje u Crnoj Gori proglasi kao provizorno, insistiranjem na ove četiri eparhije (Crnogorsko-primorska, Budimljansko-nikšićka, Mileševska-Prijepolje) i Zahumsko-hercegovačko-primorska, Trebinje). Nepoznato je da je jedan manji prostor bio isparcelisan na toliko eparhija kao što je to sada slučaj sa Crnom Gorom od strane jedne crkvene institucije čiji se centar nalazi van okvira naše zemlje.

Podsjećam da su se granice duhovne jurisdikcije Crnogorske pravoslavne crkve uvijek poklapale sa državnim granicama

Gradnja Mauzoleja na Lovćenu

Najtvrdokorniji protivnik ove ideje bila je Crkva Srbije, njen stav svodio se na tumačenje da izgradnja mauzoleja znači potiranje pravoslavne tradicije i srpskoga identiteta Crne Gore. Njen „Sveti arhijerejski sinod“ osudio je 1969. podizanje mauzoleja, a već 1970. Mitropolija crnogorsko-primorska SPC podnijela je Ustavnom sudu jugoslovenske države žalbu protiv SR CG zbog, kako su smatrali, nemanja prava vlasti na uklanjanje postojećega objekta.

Ustavni sud federacije donio je odluku da spor ne spada u nadležnost federalnoga suda već da je to posao za crnogorski Ustavni sud.

Ali zasluge za izgradnju Mauzoleja imaju mnogi ali najviše tadasnja dva značajna rukovodioca Veselin Đuranović i Veljko Milatović dva sjajna Crnogorca, pored njih stameno su branili od jurišnika predstavnici Cetinja koji su predalicrnogorskome Ustavnom sudu elaborat s velikim brojem argumenata, koji su između ostaloga osporavali i sam položaj Crkve Srbije u Crnoj Gori. Pišući o tome, češki balkanolog František Šistek navodi da je „jurisdikcija nad crnogorskom eparhijom od strane Crkve Srbije po njima bila nelegalna, jer je Crkva Srbije nelegalno prisvojila cjelokupnu pravoslavnu imovinu 1920. godine na osnovu jednostrane i nekanonske odluke o ukidanju domaće, autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, koje je uslijedilo nakon prisajedinjenja samostalne crnogorske države Kraljevini SHS 1918. godine.

Argument koji je negirao legitimnost Crkve Srbije na teritoriji SR CG bio je u tome obliku iznešen prvi put u Jugoslaviji. Ustavni sud Crne Gore donio je odluku o proglašavanju žalbe Mitropolije Crkve Srbije neligitimnom, a svi su federalni i republički organi stali na stranu pristalica izgradnje mauzoleja. Podršku Crnogorcima pružilo je političko rukovodstvo Srbije, dok je najveću davalo hrvatsko političko rukovodstvo.

Skupštna Opštine Cetinje odgovarajući na optužbe „Svetog arhijerejskog sinoda“ istakla je da je izgradnja mauzoleja izraz želje radnih ljudi Jugoslavije, optužujući pritom crkvu Srbije da je 1925. godine ćutala kad je kralj Aleksandar rušio Njegoševu kapelu i podizao novu. Komisija za vjerska pitanja Izvršnoga vijeća SR Crne Gore odgovorila je Sinodu da je odluka o podizanju mauzoleja suvereno pravo crnogorskoga naroda i njegovih političkih i samoupravnih organa i akata.

U njihovome odgovoru doslovno je iznešena konstrukcija o Njegošu kao jednom od najvećih pjesnika jugoslovenskih naroda, „poglavaru crnogorske države i crnogorske pravoslavne crkve“ (Pobjeda, 27. 3. 1969, str. 3) Odbrana crnogorskog, multetničkog, multikulturalnog, antifašističkog, sekulanog društva je naša moralna obaveza i uz pomoć međunarodne zajednice spriječimo kleronacionalizma i nadolazeći fašizam.

Onaj ko pokušava danas da izjednači velikosrpski nacionalizam sa navodno nekim velikocrnogorskim nacionalizmom je običan manipulant i prevarant, jer Crnogorci nikada nijesu imali pretenzije prema tuđim teritorijama i negiranjem drugih naroda. Naprotiv, uvijek su uvažavali druge ravno sebi, tako da ta zla namjera pogotovu od navodno građanskih parija je nedopustiva i ubuduće će biti svi takvi procesuirani ka tužilaštvu. Pokušaj od Belvedera naovamo da se od Crnogoraca svih vjera naprave nacionalisti samo zato što brane Crnu Goru i sopstvenu istoriju i kulturu obavezuje da više na takve stvarine smijemo ćutati već sve njihprocesuirati.