Crnogorski istražitelji nijesu uspjeli da utvrde ko stoji iza dojava o bombama na teritoriji Crne Gore koje su u nekoliko navrata slate tokom posljednjih tridesetak dana, pa je vrh bezbjednosnog sektora donio odluku da će, ukoliko se uskoro ne dođe do počinioca i rasvijetle prijetnje koje izazivaju osjećaj velike uznemirenosti građana – neko od nadležnih iz policije morati da snosi odgovornost.
To je Pobjedi nezvanično saopštilo više izvora iz vrha bezbjednosnog sektora, koji je u očajničkim nastojanjima da se što prije dođe do nekog konkretnijeg saznanja, opipljivog dokaza ili traga o počiniocu ili počiniocima.
Odluka je uslijedila nakon što je u srijedu blokiran obrazovni sistem, a građani su u strahu od novih prijetnji.
Kako nam je nezvanično saopšteno, već se licitira na koga će „pasti“ odgovornost, ali se ne pominju imena osoba koje su u vrhu policije.
BEZ ADEKVATNE REAKCIJE
I u slučaju prijetnji sa potpisom ruskog ekstremiste Vladislava Pozdnjakova i u ovim slučajevima od srijede policija nema konkretne informacije o izvršiocima, kao ni saznanja o potencijalnim nalogodavcima, organizatorima, a nema ni onog što je najznačajnije za istragu – konkretnog motiva.
I laicima je jasno – cilj slanja prijetnji je postignut – strah, panika i neizvjesnost su prisutni. Još i gore: kako se ne zna ko je odgovoran za urušavanje bezbjednosti crnogorskih građana, niko sa sigurnošću ne može da utvrdi da li je počinilac (ili više njih) spreman da ide korak dalje.
Istražitelji za sada imaju informaciju da su poruke stigle sa ruskih IP adresa i ruskog servera.
Predstavnici policije i političkih partija građane „hrane“ umirujućim porukama da „nema mjesta panici“. Ipak, svima je jasno da se sve svodi na pretpostavke koje se koriste u dnevno-političkim komunikacijama.
Obavještajno-bezbjednosni sektor u Crnoj Gori nije adekvatno odgovorio na savremeni oblik sajber prijetnji, izazove i rizike, jer – očito – ne raspolaže organizacionim, kadrovskim, moguće i – tehničkim kapacitetima.
Pobjedin sagovornik iz bezbjednosnog sektora navodi da to najbolje potkrepljuju ,,istupi“ predstavnika Uprave policije i Ministarstva unutrašnjih poslova kojima se pokušava pokazati odgovornost, ali u javnosti se stiče potpuno drugačiji stav.
OPREČNE INFORMACIJE
Manje od 24 sata nakon posljednjih dojava o bombama u školama i državnim institucijama oglasila su se dva službenika policije i sekretar u Ministarstvu unutrašnjih
poslova sa različitim informacijama. Samo su se u jednom usaglasili – da su građani i đeca bezbjedni.
Prvu informaciju je u srijedu veče u Dnevniku RTCG saopštio pomoćnik direktora policije Dragan Gorović, zadužen za javni red i mir i bezbjednost u saobraćaju. On je naveo da je policija dobila više od 200 prijetećih poruka i poručio da su preduzeli sve mjere iz svoje nadležnosti i prekontrolisali sve objekte koji su bili predmet prijetnji i utvrdili da su bezbjedni.
Gorović je rekao da građani mogu da se osjećaju bezbjedno i lakonski dodao: ,,Ne isključujem mogućnost da ovakvih dojava bude i u narednom periodu“.
Sjutra, u emisiji „Boje jutra“ TV Vijesti, državni sekretar u Ministarstvu unutrašnjih poslova Zoran Miljanić kazao je da su prijeteće poruke stigle na adresu 178 obrazovnih institucija, 12 opština, komunalne policije, jednog Centra za bezbjednost i jedne Službe zaštite i spašavanja. On je otkrio da su prve prijetnje stigle iz Paname i Belgije.
Dok je Miljanić gostovao na jednoj televiziji, rukovodilac Grupe za suzbijanje krivičnih djela visokotehničkog kriminala u Upravi policije Jakša Backović je u emisiji ,,Dobro jutro, Crna Goro“ na RTCG kazao da prijetnje nijesu stigle sa iste adrese kao 1. aprila i da je policija odradila sve što je u njenoj moći.
– Da li to radi neko svjesno ili nesvjesno ne znamo, ali ako je neslana šala nekih tinejdžera moraju da budu svjesni posljedica – naveo je Backović.
Tek juče je zvanično saopšteno da su dojave o podmetnutim bombama u barskoj osnovnoj školi ,,Mrkojevići“ i ulcinjskoj osnovnoj školi ,,Maršal Tito“ poslala dvojica maloljetnika koja su identifikovana uz pomoć međunarodnih partnera.
Ostalo je, međutim, bez odgovora – ko je poslao ostale prijetnje.
Kao što je nejasno, koje su to specijalne antiterorističke ekipe i kako je policija za samo nekoliko sati, kako je to ustvrdio Miljanić, uspjela da detaljno provjeri prostorije ostalih 190 objekata koji su bili targetirani?
IZOSTALE OBAVJEŠTAJNE AKTIVNOSTI
Nije čudo da se Crna Gora teško snalazi u novonastaloj situaciji.
Sajber kriminal trenutno je najveći bezbjednosni izazov u svijetu i sa njim se teško nose mnogo veće zemlje, sa znatno brojnim ljudstvom i najsavremenijom opremom za detekciju.
Antiteroristički i kontradiverzioni pregledi su prioritetne i odlučujuće mjere za eliminisanje sumnji, odnosno za utvrđivanje da je određeni objekat bezbjedan i da je dojava o postavljenoj bombi bila lažna.
Međutim, postavlja se pitanje kako će kontradiverziona jedinica Uprave policije, koja ima u svom sastavu dva tima za pregled, završiti blagovremeno i efikasno mjere iz svoje nadležnosti – zbog činjenice da istovremeno mogu raditi u dva objekta.
Očigledno je da su izostale obavještajne aktivnosti Agencije za nacionalnu bezbjednost s ciljem odbrane nacionalnog prostora od sajber prijetnji sa elementima inostranosti i ustupanja konkretnih informacija policiji i tužilaštvu u cilju rasvjetljavanja i dokazivanja konkretnih krivičnih djela.
Izostale su i operativne i istražne aktivnosti kriminalističke policije, koja usljed nedostatka kadrovsko tehničkog potencijala nije u mogućnosti da se na efikasan način bavi i izbori sa aktuelnim bezbjednosnim izazovima.
Pobjedini sagovornici navode da je ovdje cilj onoga ko šalje poruke postignut. Radi se o konkretnim krivičnim djelima – izazivanje panike i nereda u produženom trajanju, koja su počinjena od nepoznatih izvršilaca.
DESTABILIZACIJA DRŽAVE
U zavisnosti sa kojih adresa ovakve prijetnje dolaze i sa kojim još ciljem, može se govoriti i o subverzivnim i terorističkim aktivnostima u cilju destabilizacije države i stvaranja uslova za konkretne akcije sa ozbiljnim posljedicama.
– Korišćenje elektronske pošte sa inostranih adresa, fiktivne-šifrovane elektronske komunikacije, korišćenje različitih oblika internet komunikacija, lažnih profila na društvenim mrežama, kriptovane i satelitske telefonske kumunikacije (npr. Skaj), postala je redovna komunikacija između članova kriminalnih i terorističkih organizacija u cilju vršenja najtežih krivičnih djela organizovanog kriminala, šverca narkotika, terorističkih akata… Praksa je i da se inostrane obavještajne službe u okvirima hibridnog djelovanja prema neprijateljskim državama koriste istim tim metodama – napominje naš sagovornik.
Koliko je široko, globalno, složeno i izazovno polje sajber kriminala najbolje govore posljednji slučajevi sa inostranim elementima (Skaj komunikacija kod kriminalnih grupa, Podznjakov i prijetnje imejlom).
Kapaciteti policije su takvi da bez pomoći međunarodnih partnerskih službi nema otkrivanja ove vrste kriminala u Crnoj Gori. To je bio i slučaj sa korišćenjem aplikacije Skaj (Europol).
Jedinica za borbu protiv sajber kriminala u Odsjeku za borbu protiv teškog kriminala u Upravi policije ima sistematizovanih – šest radnih mjesta: šef jedinice i pet inspektora, bez savremene tehnike i opreme za realizaciju složenijih operacija na državnom i međunarodnom nivou.
Inspektori rade, kako nam je objašnjeno, „pješke“, kao prije deceniju ili čak dvije, a oprema koja im je na raspolaganju neadekvatna je da bi se policija mogla suprotstaviti ovakvim udarima na bezbjednost.
Kako se razvijaju savremene tehnologije i njihova zloupotreba u kriminalne svrhe, tako bi trebalo da se sprovode procesi modernizacije istražnih jedinica kriminalističke policije. Upućeni kažu da iz svih operativnih struktura policije pa i u jedinici za sajber kriminal, inspektori od ličnih sredstava kupuju tonere za štampač, papir za štampanje i drugi potrošni materijal, a da je oprema i tehnika za istraživanje sajber kriminala samo pusta želja i mrtvo slovo na papiru u akcionim i budžetskim planovima za nabavku u policiji.
PRAKSA U EVROPI
Uporedna regionalna i evropska praksa po ovom pitanju je skroz drugačija. Službe za borbu protiv sajber kriminala i sajber prijetnji su organizovane na mnogo većem nivou, sa velikim brojem najiskusnijih policijskih istražitelja, telekomunikacionih inžinjera, opremljenih po standardima savremene tehnologije.
Tako ustrojene, organizaciono i kadrovski, i tehnički osposobljene službe bave se savremenim oblicima konkretnih sajber krivičnih djela, kao i u sprečavanju i rasvjetljavanju sajber prijetnji i zloupotrebe sajber metoda i tehnologija s ciljem izvršenja najtežih oblika krivičnih djela od strane međunarodnih kriminalnih organizacija, terorističkih akata i aktivnosti destabilizacije (likvidacije, terorizam, šverc droge i oružja, organizovano sajber širenje panike i nereda itd).
U Crnoj Gori je situacija sasvim drugačija pa je naša država, kako se pokazalo, laka meta za destabilizaciju. Zato su poruke predstavnika policije i Ministarstva unutrašnjih poslova – da je sve u redu i da nema mjesta panici – vrlo uznemirujuće.
Blokada sistema
Obrazovni sistem u srijedu je blokiran nakon što je, prema saznanjima Pobjede, na adrese 103 obrazovne ustanove u 17 crnogorskih opština elektronskom poštom stigla zastrašujuća prijetnja da su u njima postavljene bombe i da će gradovi krvariti.
U ranim jutarnjim časovima, prijeteća imejl poruka poslata preko ruskog internet giganta Yandexa sa adrese [email protected], rezultirala je evakuacijom, a potom i potpunom obustavom obrazovnog programa širom Crne Gore, pa je oko 95 hiljada učenika i 23 hiljade predškolaca ostalo bez nastave.
Osim brojnih obrazovnih ustanova, zbog prijetnji o podmetnutim bombama evakuisane su i zgrade opština Nikšić, Bar, Berane, Bijelo Polje, Pljevlja i Kotor.
Ovo je već drugo uznemiravanje javnosti tokom ovog mjeseca i nastavak je sijanja panike i straha od 1. aprila kada su brojne škole u Podgorici i jedna u Bijelom Polju evakuisane nakon prijetnji koje su stigle takođe elektronskom poštom na njihove, ali i na adrese Vlade, Ministarstva unutrašnjih poslova i Glavnog grada.
Ta poruka, za razliku od onih u srijedu, poslata je sa imejl servisa koji do jednog nivoa osigurava skrivanje identiteta pošiljaoca, a koju je potpisala organizacija „Muška država“, ruska grupa rasista koja mržnju prema svemu što je ,,nerusko“ pakuje u ekstremnu desničarsku ideologiju koju naziva nacional-patrijarhatom, a u poruci se zahtijevala promjena vlasti u Crnoj Gori i rukovodstva Agencije za nacionalnu bezbjednost Crne Gore.
EK očekuje da prijetnje istraže nadležni organi
Evropska komisija osudila je nedavne prijetnje bombama u školama i opštinskim prostorijama.
– Upoznati smo sa zvaničnim reakcijama crnogorskih vlasti koje pozivaju na smirenost. Očekujemo da prijetnje istraže nadležni organi – saopštila je portparolka EK Ana Pisonero Hernandez za RTCG.
Rasvijetljene prijetnje u školama u Ulcinju i Baru
Policija je sinoć saopštila da je identifikovala dvojicu maloljetnika koji su uputili prijetnje 21. i 27. aprila preko bloga i mejla.
Prema saznanjima Pobjede, policija je identifikovala četrnaestogodišnjaka iz Bara koji je 21. aprila objavio na jednom blog sajtu prijetnju po bezbjednost djece i zaposlenih u Osnovnoj školi „Maršal Tito“ u Ulcinju.
Kako se navodi u saopštenju policije, protiv njega je podnijeta krivična prijava državnom tužiocu u Specijalnom državnom tužilaštvu.
Dodaju da je policija prethodno obaviještena od NCB Interpol Vašington da je na Google blogu, sajtu nepoznata osoba navela da je neonacista i da planira da počini masovnu pucnjavu u osnovnoj školi, uz poziv za pridruživanje lokalnim nacistima.
– Po dobijenom obavještenju službenici Uprave policije obavijestili su specijalnog državnog tužioca i preduzeli su mjere i radnje u cilju provjere iznijetih prijetnji, izvršen je obilazak škole i o potencijalnim prijetnjama upoznata je uprava škole. Takođe, izvršen je i protivdiverzioni pregled prostorija škole, fiskulturne sale i dvorišta, kojom prilikom nije ustanovljeno prisustvo eksplozivnih i radioaktivnih materija, niti opasnih i zapaljivih predmeta – saopštili su iz policije.
Osim toga, policijski službenici su identifikovali i osobu koja je 27. aprila, putem elektronske komunikacije, uputila mejl prijeteće sadržine na službenu adresu Osnovne škole „Mrkojevići“ u Baru, a u kojem je navela da se u navedenom objektu nalazi bomba i podnijela krivičnu prijavu državnom tužiocu u Osnovnom državnom tužilaštvu u Baru.
Iz policije napominju da se u oba slučaja radi o maloljetnicima.
Abazovićeva ,,relaksirana“ obećanja
Nekoliko sati prije nego što je u četvrtak 28. aprila izabran za crnogorskog premijera, Dritan Abazović je, kao koordinator svih službi bezbjednosti, uz pratnju njegovog savjetnika za bezbjednost Filipa Adžića posjetio Srednju ekonomsku školu u Podgorici.
Namjera je, očito, bila da se tom posjetom i umirujućim riječima budućeg premijera nekako stišaju uzavrele emocije i tenzije, dan nakon dramatične dojave o podmetnutim bombama u više od 170 crnogorskih škola, kada je potpuno blokiran obrazovni sistem.
Sve u skladu sa tim dobrim namjerama, Abazović se – uz budnu pratnju medija kojima je posjeta najavljena dan ranije – obratio učenicima jednog razreda škole, pokušavajući da ,,relaksira atmosferu“.
– Ovo je sastavni dio života i nadam se da jučerašnji događaj neće uticati na vaše raspoloženje – kazao je tada još aktuelni potpredsjednik Vlade, uz napomenu da ,,ne treba nasijedati na provokacije“.
Mediji nijesu izvijestili kako je Abazovićeva izjava uticala na đačko raspoloženje, ali tadašnji mandatar i koordinator svih službi bezbjednosti a sadašnji premijer je bio dužan da se ponaša – prikladno svojoj funkciji. Tačnije: da ne širi optimizam bez pokrića i da ne ,,relaksira“ javnost lažnim obećanjima!
U času kada je ,,relaksirao đake i profesore“, Abazović je znao da policija nema podatke ko stoji iza dojava o bombama, imao je informaciju da policija nije mogla da obavi pregled sve 172 škole. I, što je najvažnije – nije imao pouzdanu procjenu bezbjednosnog sektora da je situacija pod kontrolom i da nema realne opasnosti.
U ovakvim situacijama od čovjeka koji je na čelu službi bezbjednosti očekuje se precizna informacija, ako takva postoji, a ne populističko-propagandna igra spinovanja. Koja je suštinski – potcjenjivanje opasnosti.
Ozbiljni političari ne smiju da podižu raspoloženje u ovakvim situacijama, već da djeluju u skladu sa ovlašćenjima koja imaju i odgovornošću koju su prihvatili.
Zato bi bolje bilo da se, sada sa pozicije premijera, Abazović pozabavi izgradnjom sistema zaštite i bezbjednosti, što mu je tokom posljednjih 16 mjeseci boravka u vrhu vlasti bio primaran zadatak.
Onda će i đaci, ali i svi građani, imati više razloga za dobro raspoloženje, umjesto da moramo u narednim sličnim opasnim situacijama da gledamo ovakve državne skečeve.