Mora postojati Fakultet za crnogorski jezik i književnost

Piše: Jadranka Selhanović  

Već neko vrijeme, čemu smo svjedoci, vodi se žustra borba za očuvanje FCJK. Potpisuju se peticije podrške, održan je i protest na Cetinju. I skupštinki Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu i sport, održa sjednicu na kojoj se raspravljalo o problemu izostanka finansiranja ovog fakulteta. Bilo je malo čudno da su na Odboru   izaslanici onih koji su fakultetu pripremali „ključ u bravu“, osporavali  postojanje takve namjere.  I na kraju zasijedanja, kako se moglo zaključiti, FCJK neće biti ukinut.

No, dobro je da je tako. U protivnom  mogle bi  neke „nove“  analize o crnogorskoj kulturi, da nas vrate u sedamdesete godine prošlog vijeka.

Naime,  u toku priprema za održavanje Sedmog kongresa SK Crne Gore (1978), Centralni komitet je ocijenio potrebnim da se izradi analiza koja bi pokazala koliko je zastupljeno crnogorsko kulturno stvaralaštvo u univerzitetskim programima i izdavačkoj djelatnosti u nekim jugoslovenskim republikama. Kada je ovaj posao završen, rezultati analize bili su poražavajući, jer se pokazalo da je crnogorsko kulturno stvaralaštvo izučavano samo kao dio srpske kulture.

Ovakav tretman crnogorske kulture ukazivao je i na odnos prema crnogorskoj naciji. Aktuelizovanjem već poznate teorije o dvije nacije i jednoj kulturi, negiralo se postojanje crnogorske nacije. O ovom problemu crnogorski komunisti su raspravljali na 43. Sjednici Predsjedništva Centralnog komitata SK Crne Gore, održanoj marta 1977. godine.

Na ovoj sjednici osuđena je nacionalistička teza o postojanju dvije nacije, srpske i crnogorske, i zajedničkoj srpskoj kulturi.  Prisvajanje crnogorskog kulturnog stvaralaštva i njegovo stapanje u srpsko kulturno nasljeđe, smatralo se oblikom negacije crnogorske nacionalne individualnosti. Saopšteno je da se u takvim velikosrpskim aspiracijama prema crnogorskoj naciji i kulturi, ispoljavaju težnje četničke ideologije. Nacionalistička  svojatanja crnogorske kulture dovođena su u vezu i sa predstojećim radom na novim naučnim i kulturnim projektima.

Dokument:

TRETMAN CRNOGORSKOG KNJIŽEVNOG I LIKOVNOG     STVARALAŠTVA U JEDNOM BROJU UNIVERZITETSKIH  NASTAVNIH PROGRAMA, ČITANKI I PRIRUČNIKA ZA SREDNJE ŠKOLE I ANTOLOGIJA, ZBORNIKA I DRUGIH PUBLIKACIJA.

Titograd, januar 1977. godine

Ovaj materijal ima informativno-dokumentacioni karakter. Njegova je svrha da pruži podatke o zastupljenosti i tretmanu crnogorskog književnog stvaralaštva u nastavnim programima Akademije u Nikšiću i Univerziteta u Beogradu i Zagrebu, jednom broju čitanki i udžbenika za gimnazije i druge srednje škole, kao i zastupljenosti i tretmanu crnogorskog književnog i likovnog stvaralaštva u jednom broju antologija, zbornika i drugih publikacija i o nekim aktuelnim pitanjima iz oblasti saradnje Crnogorske akademije nauka i umjetnosti sa drugim akademijama. Zbog okolnosti  nekih izvora i zbog drugih nekih teškoća materijal nema pretenziju da daje kompletnu sliku stanja, njime se željelo ukazati na samo neke karakteristične primjere.

CRNOGORSKO KNJIŽEVNO STVARALAŠTVO U JEDNOM BROJU NASTAVNIH PROGRAMA NA UNIVERZITETIMA I U NEKIM ČITANKAMA I PRIRUČNICIMA ZA SREDNJE ŠKOLE

1.    Akademija u Nikšiću

Nastavni program za književnost na Akademiji u Nikšiću sadrži stariju književnost (narodna, feudalna, renesansna, i barokna), racionalizam romantizam, književnost 20. vijeka i književnost za djecu.

U okviru književnosti obuhvaćeno je stvaralaštvo koje je nastalo u Crnoj Gori ili je na neki drugi način vezano za ličnost i događaje na ovom području. U tezama za obradu ove tematike, čija širina komentara i cjelovitost predstava o karakteristikama ovog književnog perioda zavisi, uglavnom, od nastavnikovog pristupa, akcenat je stavljen na „Dvojnost repertoara u crnogorskoj narodnoj epici i odnos zajedničkih motiva i motiva koji izrastaju iz specifične crnogorske boračke stvarnosti u crnogorskim narodnim epskim pjesmama“.

Pobrojani su i pjevači koji obrađuju tematiku iz crnogorske istorijske stvarnosti: Starac Milija, T. Piper, Đ. Srdanović i Đ. Crnogorac. Teze u ovom Programu upućuju na obradu i sagledavanje pitanja „Uticaja primorja na narodne lirske pjesme sa crnogorskog primorja i, kako je rečeno, uticaj orijentalnih motiva na crnogorske narodne pjesme iz crnogorskog Sandžaka“. Obraćena je pažnja i na neke specifičnosti crnogorskih anegdota kao i na specifičnosti i značaj Ljetopisa Popa Dukljanina i njegovo mjesto u crnogorskoj književnosti.

Kada je riječ o renesansnoj književnosti, treba napomenuti da je Programom predviđena obrada, sagledavanje i upoznavanje sa karakteristikama ove književnosti u Kotoru i drugim crnogorskim gradovima u primorju.

U okviru racionalizma, pomenuti su najtipičniji primjeri i zapadnoevropske i naše književnosti, a u vezi sa tim tezirana je i prosvetiteljska funkcija pojedinih književnih spomenika u Crnoj Gori i istaknut značaj istorije Crne Gore od V. Petrovića.

Romantizam kao književni pravac u svjetskoj i našoj književnosti dosta je opširno obuhvaćen programom Akademije. Programirana je i obrada najpoznatijih i najznačajnijih predstavnika ovog pravca. Od crnogorskih pisaca u ovom dijelu Programa zastupljeni su Njegoš, Stevan Perović-Cuca, Marko Miljanov i djelimično Petra I Petrović (književni značaj poslanica).

Međutim, Njegoš se tretira kao predstavnik „romantizma kod jugoslovenskih naroda i narodnosti“, a ne kao predstavnik romantizma u Crnoj Gori ili crnogorske književnosti u ovom periodu.  Ostali jugoslovenski pisci su u uvodnim temama vezani za područja u kojima su stvarali i iz kojih su crpjeli građu za književna djela. Tako se u poglavlju „Romantizam kod Srba“ najavljuju Radičević, Zmaj, Jakšić i drugi srpski pisci, u poglavlju „Hrvatski preporod Preradović, Mažuranić i drugi., u Sloveniji Prešern i Levstik, u Makedoniji braća Miladinović itd. Iz ovakvog pristupa i tretmana ne može se zaključiti da je ovaj pravac postojao i u Crnoj Gori i da je na ovom području imao sljedbenika i predstavnika. Uočljivo je da se Njegoš ne tretira kao crnogorski pisac.

U dijelu programa koji se odnosi na realizam kao književni pravac predviđa se obrada književnog djela Stefana Mitrova Ljubiše.  Zanimljivo je da je i ovdje prisutna nedosljednost kada se radi o označavanju nacionalne pripadnosti pojedinih pisaca i formulisanju uvodnih tema. Izdvojene su, na primjer, tematske oblasti: „Realizam kod Srba“, „Realizam kod Hrvata“, „Realizam kod Slovenaca“ (poslije toga slijede pisci), a poglavlje za crnogorsku književnost iz ovog perioda je neprecizno formulisano („Elementi realističkog metoda u crnogorskoj književnosti“). U tezama za obradu Ljubišinog književnog djela nema odrednice koja ga vezuje za Crnu Goru.

U Programu književnosti 20. vijeka predviđena je obrada crnogorskih pisaca Đonovića, Ratkovića, M. Banjevića, N. Lopičića i drugih (nije rečeno kojih drugih). Ovo poglavlje je nazvano „Tokovima u crnogorskoj književnosti i kulturi između dva rata“, dok poglavlja koja obuhvataju, na primjer, hrvatsku i slovenačku književnost iz ovog doba formulisana su kao „Hrvatska moderna“ i „Slovenačka moderna“, „Zapadni duh u Srpskoj književnosti“ i „Stvaranje moderne srpske književne kritike“, (za srpsku književnost i književnu kritiku).

Programom se predviđa proučavanje opštih odlika književnosti narodnooslobodilačke borbe. U tom dijelu se posebno predviđa obrada književnog djela Ivana Gorana Kovačića i Jovana Popovića. Nema, međutim, pisaca kao što su Skender Kulenović, Branko Ćopić, Oton Župančić, Nazor i nekih drugih čije je stvaralaštvo uglavnom nastalo u periodu narodnooslobodilačke borbe.

Mihailo Lalić, Dušan Kostić i Čedo Vuković se vezuju za „Kretanja u savremenoj književnosti jugoslovenskih naroda“, gdje su svrstani još i Dobrica Ćosić, Branko Ćopić, Oskar Davičo, Vladan Desnica, Ranko Marinković, Mišo Kranjac, Slavko Janevski, Miodrag Pavlović, Vasko Popa, Meša Selimović i Stevan Raičković. Ostali crnogorki pisci, koji nijesu pomenuti u ovoj informaciji, nijesu zastupljeni u Programu Akademije u Nikšiću.

Treba dodati i to da je na Akademiji u Nikšiću diskutovano o Programu za proučavanje književnosti, o zastupljenosti i tretmanu crnogorskih pisaca u ovom programu kao i drugim pitanjima o kojima je bilo riječi u ovoj informaciji. Dogovoreno je da se od početka naredne školske godine uvede poseban i nov predmet „Crnogorska književnost“, čime bi se stvorile pretpostavke u pogledu proučavanja književnog stvaralaštva u našoj Republici.

Kompletan dokument.