Nevladina organizacija “Koračajte sa nama – Phiren Amenca” je danas na Fakultetu političkih nauka Univerziteta Crne Gore, organizovala panel diskusiju pod nazivom“Holokaust Roma i njihov položaj u savremenom društvu”.
Predavači panel diskusije dr sc. Danijel Vojak i mr Serđan Baftijari su studentima, predstavnicima romskih organizacija i ostalim učesnicima približili nepobitnu istorijsku činjenicu Holokausta nad Romima izvršenog za vrijeme Drugog svjetskog rata, korijeninima progona Roma na tlu Zapadne Evrope i Balkana, ali se osvrnuli na položaj Roma u Crnoj Gori danas.
Panel diskusijom, kako je saopšteno, je moderirao Elvis Beriša, izvšni direktor NVO Phiren Amenca.
Iz te NVO naveli su da se Vojak u svom obraćanju osvrnuo na činjenicu da je tema Holokausta nad Romima nedovoljno istražena i nepoznata ne samo javnosti već i akademskoj zajednici. Kako je tokom svog predavanja saopštio, Njemačka je bila predvodnik genocidne politike ali su je na tom putu slijedile zemlje saveznice poput Italije i Hrvatske.
“U tadašnjoj Hrvatskoj od strane ustaškog pokreta proglašeni su setovi zakona koji su posebno targetirali Jevreje, Rome i Srbe. Jedan od tih rasnih zakona se odnosio na progon u radne logore sa ciljem takozvanog ,,civiliziranja” Roma, ali su predviđali i oduzimanje državljanstava. Nad Romima radnicima cirkusa koji su se povlačili, iz Jasenovca 15. aprila je počinjen jezivi masakr. O destruktivnoj sili usmjerenoj ka Romima najbolje govore podaci popisa stanovništva predratne Hrvatske, gdje je popisano 15.000 Roma, a na prvom popisu u tadašnjoj SFRJ je popisano svega 400 Roma”, objasnio je Vojak.
Dodao je da u ratnoj Srbiji, pod kolaboranističkom palicom Milana Nedića, Romi su bili takozvane “žrtve-taoci”, gdje se za svakog ubijenog njemačkog vojnika vršila razmjena 50. članova lokalnog stanovništva, a u toj razmjeni Romi su predstavljali najveći dio razmijenjenih.
“Zaboravljamo na činjenicu da su Romi bili članovi partizanskog pokreta, ali i činjenicu da je Milica Katić mučena i stradala u Banjici bila Romkinja. Pomagala je partizanima, pa čak je dva maloljetna sina priključila ovom pokretu. Zaboravljamo na činjenicu da je Sava Đorđević, jedini Rom proglašen narodnim herojem”, istakao je Vojak tokom svog izlaganja.
On je kazao da su u Sloveniji Romi stradali od partizana, često nepravedno optuživani za kolaboraciju sa okupatorom, pa je tako 500. Roma otpremljeno za Aušvic iz ove zemlje.
Kada je u pitanju Crna Gora, Romi nastanjuju njenu teritoriju u kasnom srednjem vijeku i bili su dobro etnički integrisani, naglasio je dr sc. Vojak.
“A kako je ova zemlja bila pod uticajem okupatorske Italije gdje je slato stanovništvo u različite logore na njenoj teritoriji, nemamo podatke za Rome, ali to ne znači da Roma u tim logorima nije bilo, samo ništa o tome ne znamo”, kazao je.
Naveo je da Kosovo i Makedonija su bili pod uticajem različitih okupatorskih zemalja, pa su Romi, sa područja ove dvije zemlje slati u radne logore na prisilan rad i prisilne izgradnje mostova, cesti, pruga u različite zemlje okupatora.
Iz NVO navode da Rome Muslimane ili kako su ih zvali Romi bijele puti “Bijeli cigani” je muslimanska zajednica “spasavala, ali opet nijesu izbjegli da postanu žrtve stradanja i progona”.
“U Aušvicu su zli ljudi bili na pravom mjestu u vrlo pogrešno vrijeme i bavili su se eugenikom koja se temeljila na rasnoj higijeni čiji je glavni cilj bio da se iskorijeni negativni dio društva sprovodeći mjere raseljavanja i sterilizacije i taj ,,negativni” dio tadašnjeg nacističkog društva su bili Romi. Glavni istraživač je govorio da neće biti sterilisan samo onaj ko dokaže da se nije ,,miješao” sa Romima unazad dvije generacije. U tom pohodu odstranjivanja, ubijeno je 90. odsto Roma”, objasnio je Vojak.
Kultura sjećanja na Holokaust Roma
Iz te NVO su naveli da Vojak je ukazao na nedostatak kulture sjećanja o Romima u okviru školskog sistema i predmeta istorije.
“Tek sedamdesetih godina prošlog vijeka imamo podizanje ploče romskim žrtvama kada na tlu Evrope, dobijaju dobijaju status nacionalne manjine sa pravima”, rekao je Vojak.
Ovaj naučnik ističe da među akademskom zajednicom još vlada polarizovani stav kada je u pitanju upotreba izraza genocida nad Romima. Termin ,,Holokaust” je više usmjeren ka zajednici stradalih Jevreja, a Romi za to imaju svoju odrednicu ,,Samudaripe”- “iskreno više bih želio da se koristi upravo ova odrednica Samudaripe”, zaključuje Vojak.
Navodi se da Serđan Baftijari je paneliste podsjetio da su Romi sve do druge polovine 19. vijeka imali “robovski položaj”, što je još jedna činjenica da je ovaj narod konstantno bio mučen, “tlačen, proganjan”.
“A danas nijesam siguran da Romi imaju sva prava, jer prema citatu Hane Arent, da bi neko imao pravo, mora imati pravo da ima parvo” istakao je Baftijari i dodao da Romi nemaju svoj lobi.
Baftijari navodi da ne vidi značajnog pomaka u ostvarivanju ljudskih prava iako su im Ustavom zagarantovana, jer su “Romi pravno nevidljivi i nemaju zvaničnog predstavnika u najvećem zakonodavnom domu u Crnoj Gori”, kazao je on.
Politička participacija Roma
Neuključivanje Roma u političke tokove nije samo problem Roma već cijelog društva, smatra Baftijari i dodaje da su postojale inicijative prema različitim poslaničkim klubovima koje nijesu dale rezultat da se smanji prag nevidljivosti političke participacije, što je urađeno za ostale nacionalne manjine. Poručio je i koje bi rješenje moglo pomoći romskoj zajednici.
“Vidim da bi se napravili neki pomaci ako bi se desila sinergija između akademske zajednice i političke scene kako bi se ova situacija problematizovala”.
Baftijari je poručio da je srž svih problema sa kojima se Romi suočavaju, anticiganizam i objasnio da se o ovom terminu različito pristupa u akademskoj zajednici.
“Neki predstavnici akademske zajednice koriste termin ,,anticiganizam” a neki ,,antiromazim”. Ipak moram vas podsjetiti da termin ,,anticiganizam” koristi zvanična EU zajednica, upravo kao krovni termin, jer taj pojam pokriva ne samo Rome i Sinte, već druge zajednice i grupe Roma poput Egipćana, Manuša, Kale itd., zato je taj termin podesan”, zaključuje Baftijari.
Na panelu su se, dodaju, mogla čuti zanimljava pitanja prisutnih.
Navodi se da pitanja su postavili studenti i studentkinje: Marko Vulević, Sofija Krisanov, Đurković Tamara, antropološkinja dr Vesna Delić koji se tiču položaja Roma današnjice i metodoloških istraživanja usmjerenih ka izučavanju tematike zločina počinjenih nad Romima u periodu Drugog svjetskog rata.
Crna Gora da uvrsti u zvaničan kalendar obilježavanje Genocida nad Romima
Moderator panela, Elvis Beriša je saopštio da pripremaju inicijativu za Vladu Crne Gore o uvođenju 2. avgusta kao Dana genocida nad Romima jer je to u skladu sa preporukama Evropske komisije i Savjeta evrope.
Iz te NVO naveli su da Vojak i Baftijari su prisutne studente pozvali da temu zločina počinjenih nad Romima obrađuju u okviru seminarskih, diplomskih, master radova i doktorskih disertacija jer se na taj način daje doprinos u istraživanju ove nedovoljno istražene teme.
Iz NVO “Koračajte sa nama Phiren Amenca” su istakli da će zainteresovanim studentima i naučnim radnicima obezbijediti neophodan i njima dostupan materijal i građu.