Ekstremizam činjenica

Piše: Živko Andrijašević

Vlada Crne Gore je Temeljnim ugovorom priznala SPC kontinuitet postojanja i djelovanja na prostoru Crne Gore – od osnivanja u XIII vijeku do danas, kao i pravo da se smatra nastavljačem vjerske misije prve institucije hrišćanske crkve na prostoru Crne Gore. Izjava o priznanju “dvostrukog“ kontinuiteta SPC na prostoru Crne Gore, navedena je u preambuli Ugovora, i ona glasi: “Polazeći od činjenice da je Hrišćanska Crkva na prostoru Crne Gore prisutna od apostolskih vremena i njenog kontinuiteta misije kroz istorijsko pravoslavno i crkveno ustrojstvo od osnivanja Zetske, Budimljanske i Humske episkopije Žičke Arhiepiskopije (1219-1220).“Što ovakvo određenje znači? Najprije, da je SPC, odnosno, Srpska (Žička) arhiepiskopija nastavljač vjerske misije prve institucije hrišćanske crkve na prostoru Crne Gore, koja je ustanovljena u 5. vijeku, a zatim da je SPC jedina pravoslavna vjerska institucija koja je djelovala na prostoru Crne Gore – od XIII vijeka do danas. Ovakva stanovišta su, naravno, bez ikakvog istorijskog i činjeničnog utemeljenja. Štoviše, ona predstavljaju tendenciozni istorijski falsifikat, koji je Vlada, usvajanjem Temeljnog ugovora, priznala za potpunu istorijsku istinu. U ovom tekstu ću ukratko objasniti neutemeljenost određenja da je SPC nastavljač vjerske misije prve institucije
hrišćanske crkve na prostoru Crne Gore.

Opštepoznata je činjenica da je prva institucija hrišćanske crkve na prostoru Crne Gore bila Dukljanska biskupija, koja je osnovana u 5. vijeku, a koja je u IX vijeku dobila nadbiskupski rang. Dukljanska nadbiskupija je kasnije preimenovana u Dukljansko-barsku, a zatim u Barsku nadbiskupiju, koja je u XI vijeku imala status državne crkve u Kraljevini Duklji, odnosno, u državi Vojislavljevića. Prema tome, isključivi baštinik kontinuiteta prve hrišćanske institucije na prostoru Crne Gore je današnja Barska nadbiskupija, čiji je istorijski zametak Dukljanska biskupija. A Barska (dukljanska) nadbiskupija imala u prvoj crnogorskoj državi Duklji status “državne crkve“.

Dukljanska država izgubila je nezavisnost krajem XII vijeka, kada je srpski vladar Stefan Nemanja okupirao Duklju. Nestankom nezavisne države Duklje i Barska nadbiskupija je ubrzo izgubila status državne institucije. Onda je na prostu nekadašnje države Duklje, koja je postala dio Srbije, formirana 1219/1220. institucija srpske crkve, odnosno, Srpska arhiepiskopija. Prema tome, Srpska arhiepiskopija je nova crkvena organizacija, koja neće biti ustanovljena kao nastavljač Barske nadbiskupije, već kao vjerska institucija države koja je okupirala Duklju i čije su preteče one crkvene ustanove koje su djelovale na prostoru Srbije. To su nepobitne istorijske činjenice, koje se nekome mogu sviđati ili ne. Takođe ne treba dokazivati činjenicu da je Barska nadbiskupija od XI vijeka, kada dolazi do podjele hrišćanske crkve na katoličku i pravoslavnu, pripadala katoličanstvu. I napokon, ne treba dokazivati činjenicu da je u državi gdje postoji samo jedna vjerska institucija, i to ona koja pripada katoličanstvu, cjelokupno stanovništvo katoličko. To ne spore ni najugledniji srpski istoričari. Primjera radi, u članku “Sveti Sava i avtokefalnost srpske i bugarske crkve”, koji je objavljen u časopisu Srpske kraljevske akademije (1938), navodi se: “Kada se Zeta oslobodila od vizantijske vlasti, ona je brzo po tome pokazala težnju da postigne i crkvenu samostalnost, najširu što je u krugu katoličke crkve, kojoj je većina stanovništva u njenim zapadnim stranama pripadala, bila moguća… Tako je kralj Bodin, pošto mu je otac Mihailo dobio kraljevsku krunu od pape Grgura VII, državnu vlast i čast dopunio s crkvenom. Izjednačio je, koliko je bilo moguće, crkvene granice s državnim i zatvorio svim strancima, osim pape, mešanje u crkvene poslove svoje zemlje.”

Dakle, Srpska arhiepiskopija je formirana kao vjerska institucija države koja je okupirala Duklju. Budući da su svi preci današnjeg stanovništva Crne Gore, koje je tada živjelo na ovom prostoru, bili katoličke vjeroispovijesti, jasno je da 1220. Srpsku arhiepiskopiju nijesu smatrali svojom crkvom, niti je vjerovatno da su se posebno radovali njenom osnivanju. Kakav su stav prema njoj imali kasnije, to je druga tema, ali je činjenica da prije XIII vijeka nema na prostoru Crne Gore pravoslavne vjerske institucije, niti stanovništva pravoslavne vjeroispovijesti. Zato je nemoguće uspostaviti kontinuitet između najranije institucije hrišćanske crkve na prostoru Crne Gore i Srpske arhiepiskopije, odnosno, SPC. Baštinik tog kontinuiteta isključivo je Barska nadbiskupija. Prema tome, Temeljni ugovor počiva na neistinitoj i tendencioznoj prezentaciji istorijskih činjenica i istorijskih okolnosti, a sve sa ciljem da se SPC omogući status koji ona nema i ne može imati. Za ovu raspravu je nevažno zbog čega je Vlada usvojila ugovor koji sadrži očigledne istorijske neistine, kao i zbog čega premijer Abazović svako pozivanje na istorijske činjenice kvalifikuje na isti način kao što ruska vlada kvalifikuje ukrajinski otpor agresiji – ekstremni nacionalizam.