Crna Gora, večeras na Cetinju, obilježava 110 godina od proglašenja Kraljevinom. Predsjednik Milo Đukanović poručio je da taj jubilej obilježavamo s poštovanjem prema “našoj dugoj državnoj tradiciji, prema crnogorskoj dinastiji Petrović i crnogorskom kralju Nikoli I Petroviću.
“Podsjetimo se danas: Crnogorska narodna skupština je jednoglasno zatražila od knjaza Nikole da Crnoj Gori vrati državni status koji je imala u vrijeme Vojislavljevića, podnijevši predlog za obnovu “starog kraljevstva”, a Knjaz je 15. avgusta 1910. godine po starom kalendaru, potpisao i obznanio Zakon o proglašenju Knjaževine Crne Gore za Kraljevinu. “Nije to bila samo nagrada za hrabrost i požrtvovanje pred očima predaka i potomaka, taj istorijski čin potvrdio je samosvijest crnogorskog naroda o svekolikom državnom preobražaju koji je Crna Gora ostvarila u toku mirnodopskog vremena”, rekao je Đukanović.
“Duboki su temelji ovoj obnovljenoj kraljevini našoj. Oni silaze do nekadašnjih zetskih kraljeva Vojislava, Mihaila i Bodina… Na tome dubokom temelju počeli smo i mi zidati, i danas evo staroga kraljevstva našeg opet da blista pod suncem nebeskim…istakao je kralj Nikola I Petrović u istorijskom obraćanju”, naveo je Đukanović.
Današnja Crna Gora, kako dodaje, ponosno stoji pred nepobitnom istorijskom istinom hiljadugodišnjeg državnog identiteta.
“Postoji utemeljena na istorijskom pravu jedne od prvih priznatih kraljevina na Balkanu, od januara 1078. godine, kada papa Grgur VII tituliše crnogorskog vladara Mihaila – kraljem Slovena, što je svjedočanstvo da je Duklja u drugoj polovini XI vijeka bila kraljevina; i da je njen status bio međunarodno priznat”, naveo je predsjednik.
A od Mihaila, podsjeća, još sedam vladara iz dinastije Vojislavljević, nosilili su tu titulu.
“Imati državni status u XI vijeku, u vrijeme kada mnogi evropski i balkanski narodi tek snivaju državna utočišta, svjedoči o našoj ranoj političkoj i identitetskoj samosvijesti i homogenosti, o državi koja je odraz kolektivne težnje naroda da uredi zajednički život. Zato, veličinu crnogorske državne tradicije ne umanjuju istorijski fakti o povremenom gubljenju državne nezavisnosti – naprotiv, ti su nam fakti i dan danas krvava istorijska opomena o unutrašnjim i spoljnim otporima našem opstanku i o odbrani slobode i časti ovog našeg malobrojnog naroda na ovovremenoj političkoj vjetrometini balkanske raskrsnice. Nezavisna država, uprkos otporima i osporavanjima, konstanta je našeg istorijskog identiteta”, ocijenio je Đukanović.
To je, kako navodi, na dan proglašenja Crne Gore za kraljevinu slikovito objasnio slavni crnogorski vladar Nikola I Petrović:
“Vrijeme je rušilo samo ono što je nad zemljom bilo, ali što je izidano bilo u njoj i što je usađeno bilo u srcima slobodnih gorštaka ovih planina, to nijedan silnik, koji je na našu otadžbinu nasrtao, nije mogao porušiti.”
“Koliko je proglašenje Crne Gore za kraljevinu 1910. godine potvrda da se velika istorijska tradicija ipak ne može zatrijeti, reći će još slikovitije događaj koji se na Cetinju i danas čini živim: to je svetkovina proglašenja kraljevine, koja će obilježiti i crnogorsku i evropsku povijest. Cetinje nije samo okupilo ondašnje evropske dinaste i dinastičke porodice orođene sa crnogorskom dinastijom Petrović – iz Italije, Bugarske, Rusije, Austrougarske, Srbije i Grčke; na Cetinje su stigle riječi podrške i priznanja kraljevini Crnoj Gori od britanskog kralja Džordža, ruskog cara Nikolaja II, njemačkog kralja Vilhema, austrougarskog cara Franja Josifa, od predsjednika Francuske Falijera, predsjednika SAD Tafta…Te međunarodne reakcije svjedočile su o događaju koji je svojim značenjem prevazilazio granice Crne Gore i jasno potvrđivale visoki ugled koji Crna Gora i njen vladar tada uživao. Zašto je, pak, jedino u Srbiji, proglašenje kraljevine predstavljano kao izlišna predstava vladarske sujete, i čak ismijavano, politički fakti daće nam odgovor kroz dalju istoriju srpsko – crnogorskih odnosa. Aspiracijama Srbije, tada politički i vojno moćne balkanske države, nije bila po volji ni knjaževina Crna Gora, 58 godina prije ovog događaja, pa ni tada proglašena kraljevina Crna Gora – sve je to ostalo zapisano da nas neumoljivo opominje”, rekao je Đukanović.
Proglašenjem kraljevine prije 110 godina, događajem kojeg se danas sa zasluženim pijetetom sjećamo, jedan ciklus u istoriji državnosti Crne Gore je okončan, kaže predsjednik.
“Između dva istorijska državna biljega – Vojislavljevića i Petrovića Njegoša – sagledavamo naše državno nasljeđe kroz četiri dinastije, tokom deset vjekova. Tokom potonjeg stoljeća, u kojem se Crna Gora našla državno obespravljena, nikada nije presahnjivao duh identitetske samosvijesti, ni svijest o državnom crnogorskom biću. No, Crna Gora ne smije da zaboravi da je borbu za slobodu i nezavisnost pratila i borba za institucionalno uređenje države i njeno međunarodno priznanje. Na Berlinskom kongresu 1878, na kom je i zvanično potvrđena državna nezavisnost Crne Gore, okončano je njeno takozvano “herojsko doba” i nastupilo je novo – doba unutrašnjeg preobražaja i radikalnih reformi državne uprave, ubrzane izgradnje i razvoja u kojem su nastala njena gradska središta, unaprijeđena trgovina i utemeljena industrija, poboljšane prosvjetne i zdravstvene prilike”, podsjetio je Đukanović.
To je Crna Gora koja je 1905. godine donijela Ustav, kako kaže, ograničavajući apsolutnu vlast i uvodeći parlamentarni sistem.
“Bio je to početak stvaranja građanske Crne Gore, budući da su njeni državljani poslije dvostrukog teritorijalnog proširenja postali i pripadnici islamske i katoličke vjeroispovijesti. Njihova građanska i vjerska prava potpuno su uvažena i poštovana. Sloga, međusobno uvažavanje i ravnopravnost bile su temeljne odrednice vjerske politike crnogorske države, čiji je nosilac bio kralj Nikola. Istinski zaštitnik svih crnogorskih državljana, bez obzira na vjeroispovijest, i svih vjerskih institucija koje su djelovale na prostoru Crne Gore. Njegovim staranjem formirana je Islamska zajednica Crne Gore, obnovljena Barska nadbiskupija, organizaciono uređena Crnogorska crkva, i zakonski definisan odnos države i vjerskih zajednica. U potvrdu ove kvalifikacije, vrijedan je pažnje podatak – kuriozitet: da su za pola vijeka upravljanja državom, uglavnom zahvaljujući novcu iz kraljevske vladarske kase, podignute 163 crkve i dva manstira, a obnovljeno 112 crkava i i dvanaest manastira”, rekao je Đukanović.
U vrijeme proglašenja za kraljevinu, institucionalni napredak Crne Gore i ostvareni ekonomski prosperitet bio je očigledan, navodi predsjednik, ali ne i dovoljan da riješi najvažnije socijalne probleme i dovede do željenog značajnog društvenog preobražaja.
“Promijenile su se i prilike u regionu i u širem okruženju. Crna Gora je imala petogodišnje iskustvo parlamentarnog života. Formirane su dvije političke stranke, koje su zastupale oprečne koncepte postojanja crnogorske države. Jedan je bilo da Crna Gora mora imati državni subjektivitet, da su interesi Crne Gore iznad svih drugih interesa. Pristalice drugog koncepta zastupale su stanovište da je smisao i svrha crnogorske države služenje opštesrpskim interesima i da Crna Gora mora predati predvodništvo drugoj državi. Pristalice interesa dinastije Karađorđević predstavljale su se politički najuzvišenijim iskazom nacionalne svijesti i činom patriotizma, dok su pobornici političkog koncepta kojima je interes Crne Gore i dinastije Petrović – Njegoš bio na prvom mjestu, žigosani kao separatisti i izdajnici “nacionalne stvari”. I u vrijeme proglašenja Crne Gore za kraljevinu, iskazala su se oba politička stanovišta: prvi su uzdizanje u rang kraljevine doživjeli kao još jedan čin afirmacije njenog istorijskog i državnog značenja, a drugi kao vladarsku megalomaniju i ugrožavanje prestiža Kraljevine Srbije”, rekao je Đukanović.
Neminovno je bilo, kako dodaje, da od uspostavljanja parlamentarizma ta dva pola crnogorske političke scene dovedu do tenzija i sukoba, posebno u predizbornom periodu.
“Beograd je na sve načine podržavao protivnike crnogorskog vladara i crnogorske državne ideje.Ova podrška tzv. “patriotskim snagama” u Crnoj Gori započela je kampanjom u beogradskoj štampi protiv knjaza Nikole, a zatim i organizovanjem terorističke akcije za njegovo nasilno svrgavanje. Događaj koji je u istoriografiji poznat kao “Bombaška afera”, odigrao se u vrijeme oktobarskih izbora 1907. godine, kada je crnogorska emigracija iz Beograda organizovala donošenje bombi na Cetinje, s ciljem da ubiju knjaza i njegovu porodicu. Ubrzo nakon ovog neuspješnog pokušaja, u Podgorici je formirana tajna teroristička organizacija sa više od hiljadu članova, koja je počela da radi na podizanju ustanka u Crnoj Gori. Avgusta 1909. zavjerenici su osujećeni i izvedeni pred vojni sud. Ali, ono što nijesu uspjeli ni 1907. ni 1909, završili su 1918. Tada je postalo bjelodano da je to produžena ruka vlade Kraljevine Srbije”, saopštio je predsjednik.