Do prvog decembra ove godine 107 stanovnika Crne Gore izvršilo je samoubistvo. Prošle godine samoubistvo je izvršilo 126 osoba, a godinu ranije 124, podaci su koje je Uprava policije dostavila Portalu RTCG. Psihološkinja i porodična psihoterapeutkinja Anđela Novaković u razgovoru za Portal RTCG upozorava da pomenuti podaci potvrđuju neophodnost ozbiljnosti i hitnosti u rješavanju ovog problema. Kako navodi, podaci ne oslikavaju isključivo problem pojedinca koji počini suicid i njegove porodice, već poziva na odgovornost cjelokupno društvo.
Istraživanja pokazuju da se 79 odsto suicida na globalnom nivou dešava u nisko i srednje razvijenim zemljama, a u tradicionalnim društvima, tranzicija je više povezana sa suicidom muškaraca, pojašnjava psihološkinja.
“Primijećene su značajne rodne razlike među osobama koje su pokušale i izvršile suicid. Tako, istraživanja pokazuju da muškarci češće izvrše suicid od žena, a ova razlika raste sa starošću muškaraca. Žene češće od muškaraca imaju suicidne misli i pokušaje suicida”, navodi Novakovićeva.
Pojašnjava da društvena očekivanja od muškarca mogu biti rizični faktori za suicidno ponašanje.
“Muška rodna uloga od muškarca zahtijeva snagu, hladnoću, trezvenost, nepovrijedivost, uspjeh, a kada se u životu desi nešto što to naruši od tog istog muškarca se očekuje da suzbije emocije, da riješi problem. Ponovljeni neuspjesi pri rješavanju problema mogu dovesti do toga da odluka da se izvrši suicid izgleda kao jedino rješenje. Posebno ako postoje crte ličnosti, koje se smatraju dominantno muškima, a odnose se na impulsivnost i agresivnost. Takođe, bitno je pomenuti i način izvršenja suicida, koji je kod muškaraca najčešće upotrebom vatrenog oružja, kao i visok stepen povezanosti zloupotrebe alkohola”, navodi psihološkinja.
Govorenje o samoubistvu apel za pomoć
Kako dodaje, u našem društvu će se često čuti uvriježeno mišljenje da onaj ko govori o samobistvu privlači pažnju, te da se sigurno neće ubiti.
“Govorenje o samoubistvu predstavlja apel i nikako ga ne treba zanemariti. Treba uzeti u obzir faktore rizika, prethodnu porodičnu i ličnu istoriju, razgovarati sa osobom, pomoći joj/mu da nađe bar jednu osobu i/ili okolnost zbog koje treba živjeti, ali nikako ne ostati sam u svemu tome, tj. jako je važno da osoba potraži stručnu pomoć”, ističe psihološkinja.
Podaci UP o broju samoubistava
Dodaje da ukoliko se desi da osoba ne verbalizuje ideje ili namjeru da počini suicide, pored navedenih faktora rizika, značajno je obratiti pažnju na promjene u ponašanju, u kontinuiranom trajanju, koje se mogu manifestovati kroz visok stepen nezadovoljstva, nisku frustracionu tolenciju, smanjene socijalne kontakte, povlačenje, promjene u ritmu spavanja, ishrane, zloupotrebu alkohola i PSA.
Ukazuje da u našoj zemlji postoji jako mali broj istraživanja na ovu temu, a podaci koje možemo naći se isključivo oslanjaju na brojke o počinjenim samoubistvima.
“Važno je doći do faktora rizika u Crnoj Gori, a nakon toga sistemski djelovati, a kroz stvaranje institucionalnih prilika u kojima će se na adekvatan način pružati podrška licima sa suicidalnim idejama, namjerama i pokušajima”, naglašava psihološkinja.
Prema njenoj ocjeni, stigma vezana za brigu o mentalnom zdravlju u Crnoj Gori se smanjila. Građani, a posebno mlađa populacija, vide značaj pravovremene brige o mentalnom zdravlju.
“S druge strane ograničeni kapaciteti na nivou države im u tome ne pomažu. Poseban akcenat stavljam na primarnu zdravstvenu zaštitu, tj. nepostojanje Centara za mentalno zdravlje u svim opštinama, nerijetko i rad Centara za mentalno zdravlje koji ne ispunjavaju postavljene standarde, mali broj stručnih lica i sl. Jako je značajno da pored lične odgovornosti osobe koja osjeća određene promjene u svom funkcionisanju istaći i odgovornost cjelokupnog sistema, a kako bi se naši građani osjećali podržanim i sigurnim”, apeluje Novakovićeva.
Svakih 40 sekundi po jedan suicid u svijetu, fokus staviti na faktore rizika
U svijetu se, kako navodi, u prosjeku desi jedan sucid na svakih 40 sekundi, kao i jedan pokušaj suicida svake 3 sekunde.
“Procjenjuje se i da na svaku odraslu osobu koja je počinila samoubistvo postoji još 20 osoba koje su pokušale samoubistvo, te da je 1.4 odsto svih smrtnih slučajeva na svijetu uzrokovano suicidom. Navedeno ukazuje da je samoubistvo jedan od vodećih uzroka smrti i da je posljedica većeg broja žrtava u odnosu na ubistva i rat”, ističe psihološkinja.
Ona je istakla se u odnosu na ove podatke mora govoriti više o faktorima rizika nego o motivima za počinjeni suicid.
“Dodatno što motivi često budu neotkriveni, osim ako osoba jasno prije počinjenog djela nije verbalizovala razloge, ili ostavila poruku… S druge strane faktori rizika nas mogu usmjeriti na viši stepen senzibilnosti u prepoznavanju eventualnih okidača”, poručuje Novakovićeva.
Kako kaže, u novijim psihijatrijskim i psihološkim studijama ističe se povezanost problema mentalnog zdravlja sa povećanim rizikom od suicida.
“Tako osobe koje imaju problem sa depresijom, zavisnici od alkohola, stari i usamljeni, oni koji najavljuju suicid i oni koji su već pokušali suicid. Prema nalazima iz SAD i zapadnoevropskih zemalja, osobe oboljele od depresije su u 12 do 20 puta većem riziku da počine suicide. Taj rizik se povećava sa godima starosti, a shodno životnim promjenama (zdravlje, društvena uloga, posao (penzionisanje), finansije, bliski ljudi, društvena podrške)”, istakla je psihološkinja.
Ukazuje da su osobe sa bipolarnim afektivnim poremećajem takođe su u riziku za suicid.
“Smatra se da jedna petina izvrši suicid, dok ga više od polovine pokuša bar jednom u toku života. Prema jednom istraživanju, pokušaji suicida među pacijentima sa dijagnozom depresije kreću se od 9 do 30 odsto, a kod bipolarnog afektivnog poremećaja do 61 odsto”, navodi Novakovićeva.
Poremećaji ličnosti su takođe nose visok rizik za suicidno ponašanje.
“Navodi se da čak 50 odsto osoba sa ovom dijagnozom pokuša suicid, a izvrši 25%. Najčešće su to osobe sa graničnim poremećajem ličnosti. Određene somatske bolesti takođe su važan faktor rizika za suicid. Prema procjenama, od 25 odsto do 75 odsto pacijenata koji imaju karcinom, multiplu sklerozu, epilepsiju, demenciju izvrši suicid”, istakla je psihološkinja.
Posebno ukazuje da ne smijemo zanemariti ni genetski faktor, koji povećava rizik od javljanja suicidalnih ideacija, kao i suicidalnih pokušaja, te ranije postojanje suicida u porodici, koje se uzima kao potencijalno naučeno ponašanje pri rješavanju problema.
“Takođe i određene crte ličnosti, kao sto su agresivnost i impulsivnost”, navodi Novakovićeva.
Sve navedeno, kako pojašnjava, predstavlja rizike za razvoj suicidalnih ideja, ali je vrlo važno istaći da se iste ne moraju realizovati ukoliko se reaguje na vrijeme.
“Na osnovu iskustva rada sa osobama koje su razmišljale o suicidu, ili su pokušale suicid sticem utisak da u tom momentu oni samo nisu uspjeli da pronađu adekvatan način da riješe problem sa kojim su se suočili, a da podrškom, kako stručnom, tako i okruženja najčešće nađu razloge da nastave da žive, te na suicid vise ne gledaju kao način da riješe sopstvene probleme”, navodi psihološkinja.