NATO obilježava 75 godina od osnivanja

NATO danas obilježava 75 godišnjicu kolektivne odbrane širom Evrope i Sjeverne Amerike u vrijeme kada je ruski rat u Ukrajini ušao u treću godinu i predstavlja test za riješenost saveznika.

Na ceremoniji u Briselu državni sekretar SAD Entoni Blinken i njegove kolege će obilježiti godišnjicu potpisivanja osnivačkog ugovora Alijanse 4. aprila 1949. u Vašingtonu. Veća proslava je planirana kada se vođe NATO budu sastale u Vašingtonu od 9. do 11 jula.

Švedski ministar spoljnih poslova Tobijas Bilstrom učestvuje u prvom sastanku na ministarskom nivou od kada je njegova zemlja postala 32. članica NATO prošlog meseca. Ruska invazija na Ukrajinu u febraru 2022. godine naterala je Švedsku i njenog nordijskog suseda Finsku, dugogodišnje neutralne zemlje, da traže ulazak u Alijansu.

Broj članova Sjevernoatlantske alijanse se gotovo utrostručio u više od sedam decenija od njenih 12 zemalja osnivača. Finska i Švedska su u rekordnom vremenu ušle pod kolektivnu bezbejdnosnu garanciju NATO, poslije nekih kočenja oko njihovog prijema od populističkih vođa u Turskoj i Mađarskoj, koji su tražili nadoknade za odobrenje njihovog prijema.

Kolektivna bezbjednosna garancija, Član pet Vašingtonskog ugovora, koji je poslat u Brisel za današnju ceremoniju, kaže da napad na bilo kog člana Alijanse mora da ima jedinstven odgovor. Tom članu se pribjeglo samo jednom, poslije napada Al Kaide na Ameriku 2001. godine.

„NATO je osnovan sa jednim zvaničnim obećanjem – napad na jednog saveznika je napad na sve. Od te osnove izgradili smo najmoćniji i najuspješniji savez u istoriji „, rekao je generalni sekretar Alijanse Jens Stoltenberg uoči godišnjice.

Blinken je opisao NATO kao „defanzivni savez bez pretenzija na teritoriju bilo koje druge zemlje, ali sa odlučnošću da štiti teritoriju svakog od svojih članova i da to radi na način koji je bio jedinstven u ljudskoj istoriji“.

Kao skoriji uspjeh NATO-a, dok je rastao od hladnog rata i poslije pada Berlinskog zida, Alijansa računa svoju vazdušnu kampanju 1999. protiv bivše Jugoslavije da bi okončala „krvavi obračun s Albanaca“ i napor da spriječi gotovo siguran građanski rat u Makedoniji 2001. godine, piše agencija AP.

Sa druge strane spektra je operacija u Avganistanu. NATO je preuzeo komandu bezbjednosne operacije 2003. godine i ona je postala najduža, najskuplja operacija i sa najviše gubitaka u istoriji Alijanse. Ona je takođe obilježena haotičnim povlačenjem u avgustu 2021, kada su napušteni mnogi od ostvarenih uspjeha u gotovo dvije decenije.

Danas Ukrajina takođe hoće mjesto u NATO, ali Alijansa radi na bazi jednoglasnosti i nema konsezusa o tome da li treba da postane član. Većina saveznika je protiv toga da Ukrajina postane član dok rat traje. Za sada NATO obećava samo da su vrata otvorena za Ukrajinu u budućnosti.

Ruski predsjednik Vladimir Putin rekao je da je pokrenuo rat, bar jednim dijelom zbog toga što se NATO širio bliže ruskim granicama.

NATO saveznici takođe ne mogu da se slože oko toga da li da naoružavaju Ukrajinu. Kao organizacija, Alijansa samo pruža neubojitu pomoć, kao što su transportna vozila, gorivo, hrana za vojsku, medicinska oprema i oprema za deminiranje. Međutim mnoge članice šalju oružje i municiju bilateralno, ili u grupama.

Najveći dio NATO napora od kada su ruske trupe počele da se nagomilavaju za invaziju, usredsrijeđen je na jačanje sopstvenih granica blizu Rusije i Ukrajine da bi odvratio Putna od toga da mu sljedeća meta bude neko od saveznika.

Član pet je možda imao najteži test dok je Donald Tramp bio predsjednik SAD, zemlje koja je daleko najmoćniji član. Tramp je nagovestio mogućnost da SAD ne priskoče u pomoć nijednom NATO savezniku koji nije izdvojio za svoju odbranu najamnje dva odsto svog BDP-a, kao što je dogovoreno 2014. godine.

Tramp je ponovio tu prijetnju tokom izborne kampanje ove godine. NATO predviđa da 18 od njegova 32 člana dostigne taj cilj ove godine, što je značajan porast u odnosu na samo tri člana prije jedne decenije.

Vođe Mađarske i Turske takođe su potkopale jedinstvo Alijanse iznutra. Mađarska insistira da je vrijeme da se sklopi mir sa Rusijom i u prošlosti je ulagala veto na sastanke na visokom nivou sa Ukrajinom. Turska, uz podršku Mađarske, odlagala je švedsko članstvo u Alijansi.

Očekuje se da će te dvije zemlje testirati jedinstvo i sada kada Alijansa traži zamjenu za Stoltenberga, jednog od generalnih sekretara koji je bio najduže na tom položaju, a koji odlazi u oktobru. Holandski premijer Mark Rute daleko je najveći favorit za to mjesto, ali Mađarska i Turska opet imaju neke rezerve.