Piše: Ivan Trajković
Ruski lider Vladimir Putin i danas neskriveno žali za “dobrim starim” vremenima SSSR-a. Putin je u svojim mnogobrojnim intervjuima vreme od kraja Drugog svetskog rata do pada Berlinskog zida često nazivao “jednim od najboljih perioda za Rusiju”, a SSSR često upoređuje i sa vremenom velike carske Rusije sa kraja 19. i početka 20. veka.
“To je tragedija, prava tragedija jedne zemlje i naroda”, tako je Putin još 2005. godine opisao svoje poimanje raspada SSSR-a.
Deceniju i po kasnije, početkom 2021, Putin je raspad SSSR-a nazvao i “velikom istorijskom greškom koja nije smela da se dogodi”.
Usamljeni agent u Dresdenu
Početkom maja 2017. godine, dan pre proslave pobede u Drugom svetskom ratu, kolona blindiranih vozila uz veliku policijsku pratnju kretala se kroz Žulebino, jedno od velikih predgrađa Moskve. Kolona vozila pod rotacijom je stala ispred bloka prosečnih stambenih zgrada, sa kraja ‘80-ih godina prošlog veka. Uz veliki broj pripadnika obezbeđenja, Putin se pojavio iz jednog od vozila, u običnoj odeći, noseći veliku kutiju upakovanu u šarenu hartiju, te buket cveća. Razlog za ovaj izuzetno neuobičajeni potez Putina je bio zaista poseban – devedeseti rođendan Lazara Matvejeva, nekadašnjeg Putinovog šefa, mentora i ličnog prijatelja iz sovjetske obaveštajne službe KGB.
Matvejev je bio visokopozicionirani funkcioner KGB-a u Istočnoj Nemačkoj od 1974. do 1979, a zatim u Rusiji od 1982. do raspada službe 1989. Putin je više puta nazivao Matvejeva “njegovim mentorom i čovekom na koga se ugleda” – naravno, kada je rad u obaveštajnoj zajednici u pitanju. Matvejev je bio jedan od glavnih sovjetskih oficira u Četvrtom spoljnom direktoratu KGB-a, koji je bio neka vrsta “obaveštajne diplomatske službe”, a glavni zadatak mu je bio širenje sovjetske propagande van granica samog SSSR-a, te, još važnije, pružanje podrške revolucionarnim i levo orijentisanim političkim grupama širom Evrope i Južne Amerike. Nakon pada Berlinskog zida, 1992. godine su otkriveni dokumenti koji su svedočili o ključnoj ulozi KGB-a, pod vođstvom samog Matvejeva, u formiranju i radu tajne službe u Istočnoj Nemačkoj, i njenoj celokupnoj ideologiji.
Vladimir Vladimirovič Putin je u Dresden stigao početkom 1985. godine. Zvanično zanimanje mu je bilo – prevodilac, ali je zapravo bio “dvostruki agent”. Pored rada za stanicu KGB-a, Putin je bio “dodeljen” i ogranku službe Štazi. Putin je za samo godinu dana od čina kapetana stigao do čina potpukovnika, a javno mu je bila dodeljena i Bronzana medalja DDR-a, najviše vojno priznanje Istočne Nemačke u to vreme.
Putin se među nekadašnjim kolegama i danas smatra jednim od agenata KGB-a sa “najblistavijom karijerom”. Takođe, ne postoje jasni podaci gde je Putin proveo četiri godine pre dolaska u Dresden. Nakon završenog školovanja u 401. obaveštajnoj školi u Okhti, blizu Lenjingrada (današnji Sankt Peterburg) od 1975. do 1976, Putin je prvo bio dodeljen Drugom direktoratu KGB-a za kontraobaveštajne poslove, da bi 1978. prešao u Prvi direktorat, čiji je zadatak bio nadziranje stranih ambasada i stranih diplomata u Moskvi. Nakon 1979, Putinu se “gubi svaki trag”.
Brojni disidenti i nekadašnji agenti i oficiri KGB-a, kao i vojne službe GRU, su nakon raspada Sovjetskog saveza navodili da je Putin četiri godine bio u “specijalnoj misiji” na Novom Zelandu, a da ga je za tu misiju predložio lično Lazar Matvejev.
Njemačka služba po ruskom receptu
Štazi, zvanično Ministarstvo državne sigurnosti DDR-a, bila je jedna od najozloglašenijih tajnih službi, kako za vreme Hladnog rata u Evropi, tako i u celokupnoj istoriji obaveštajne zajednice u svetu. Iako je formirana još 1950. godine, sa zadatkom “pronalaska zapadnih špijuna”, Štazi je postao daleko opasniji nakon 1965. godine i obuke prve generacije oficira u SSSR-u, upravo u onoj školi koju će deceniju kasnije pohađati i sam Putin.
Nakon pada Berlinskog zida, bile su potrebne čak tri godine da istraživači (sada ujedinjene Nemačke) pregledaju više miliona dosijea i dokumenata. Ono što su saznali je bilo zapanjuće: Štazi je imao dosijee o ukupno 5,3 miliona ljudi, od kojih bilo četiri miliona građana Istočne Nemačke, dok su ostali bili stranci. Zanimljivo je da je Štazi imao dosijee i za 300-ak državljana SFRJ koji su živeli širom Evrope i koji su bili zavedeni kao “Titoisti”.
Služba Štazi je imala čak 90.000 stalno zaposlenih, te još najmanje 170.000 “povremenih saradnika”, uz još najmanje 200.000 doušnika. Kasnije je otkriveno da su praćene i špijunirane čitave porodice – obično bi otac ili majka pravili dosijee o ostatku porodice, a dešavalo se i da je iz iste porodice bilo više doušnika, koji su pratili jedni druge. Procenjuje se da je oko osam odsto stanovništva Istočne Nemačke na neki način sarađivalo sa Štazijem, KGB-om ili najčešće – obe službe.
Ideologija Štazija je u najvećem delu bila i ideologija KGB-a, Lazara Matvejeva i njegovog “omiljenog operativca” Vladimira Vladimiroviča Putina. Pad Berlinskog zida 9. novembra 1989. je Putina zatekao na radnom mestu u Dresdenu. Dok je na prvom programu tadašnje televizije Deutscher Fernsehfunk gledao masu ljudi koja maljevima počinje da ruši Berlinski zid, Putinu je bilo jasno da je KGB stigao do svog kraja. Narednih dana će, po sopstvenom priznanju u biografiji, Putin uništiti dobar deo dokumenata KGB-a i Štazija, mada i danas nije jasno koje i kakve dokumente je uništio, a koje poneo sa sa sobom nazad u Moskvu. Trećeg decembra 1991. godine KGB je i zvanično prestao da postoji, a Putin i njegov nekadašnji šef Matvejev su preko noći postali – penzioneri. Ipak, proći će samo četiri godine do formiranja “nove-stare” obaveštajne službe FSB. Nekadašnji “drugovi” će se setiti talentovanog agenta Putina, kao savršenog “kadra” za vođenje službe. Ostalo je istorija – koja i danas traje.