Ilija i Vinka Danković došli su prije 42 godine u selo Ba, smješteno kod Ljiga u centralnoj Srbiji. Kupili su imanje nadomak kamenoloma “Rujevac” kojim je upravljala tada državna građevinska firma “Granit-peščar”. Ipak, odlučuju da tu sagrade kuću.
“Taj kop je bio udaljen od ovog mjesta preko 300 metara”, prisjeća se Ilija Danković dok sjedi u dvorištu porodične kuće u selu Ba.
Nekadašnja državna firma privatizovana je 2011. godine, a 2015. godine ponovo dolazi do promjene vlasnika. Četvrtinu “Granit-peščara” kupila je firma čiji je vlasnik tada bila Dušica Maksimović, sestra Zvonka Veselinovića.
Sa dolaskom novih vlasnika u selo, počinju i problemi Dankovića sa kamenolomom.
“Kada su 2015. godine kupili Granit-peščar, počinje pakao ovdje u selu. Ruše. Krenuli su odmah, valjda su računali – ovdje su nepismeni ljudi, seljaci, pa mogu kako hoće”, priča za RSE Vinka Danković.
Dankovići tvrde da su se njihov porodični dom i imanje našli “u sred minskog polja”. Prema njihovim riječima, novi vlasnici su “bez ičijeg znanja prisvojili” 99 parcela oko kamenoloma i “proglasili ih eksploatacionim poljem” – među njima i parcelu Dankovića.
Po riječima Ilije i Vinke Danković, prije pet godina počinju i prekomerna miniranja u kamenolomu “Rujevac”. Tvrde da su se upotrebljavale količine eksploziva koje su veće od dozvoljenih, na šta su upozoravali i policiju.
A kako se navodi u dokumentima koje je analizirao RSE, upravo je u “Rujevcu” proizveden kamen koji je završio na dionici Ljig-Lajkovac Koridora 11.
Kamenolom “Rujevac” je, prema izjavama zaposlenih koje su zabilježene u inspekcijskom izvještaju, tokom 2018. godine proizvodio oko 1.500 tona materijala dnevno, dok je prethodnih godina proizvodnja bila gotovo dvostruko veća – između 2.500 i 3.000 tona dnevno. U jednom od izvještaja se navodi da se proizvodnja po danima kretala i do 4.600 tona materijala. Država, međutim, nije dobijala ni dinara za eksploataciju mineralnih sirovina koje su prirodno bogatstvo Srbije.
Rad uprkos zabranama
Istraživanje RSE pokazuje da kamenolom u selu Ba nije prestao sa radom, iako su inspekcije u više navrata izdale zabrane. Zabranu eksploatacije, jer kamenolom radi bez neophodne dozvole, izdao je republički rudarski inspektor još u oktobru 2013. godine.
Dvije godine kasnije, u oktobru 2015. godine, nakon što su došli novi vlasnici a kamenolom nastavio sa radom, rudarski inspektor je još jednom potvrdio zabranu radova. Ipak, u martu naredne 2016. godine, “Granit-peščar” dobija obavještenje inspekcije da može nastaviti sa eksploatacijom u kamenolomu, iako prethodno traženi papir nije pribavio.
Zabranu rada kamenolomu “Rujevac” je izdalo i Ministarstvo zaštite životne sredine, u junu 2018. godine. U jednom od izvještaja republičke ekološke inspekcije, gdje se konstatuje da kamenolom nema saglasnost ministarstva, vidi se i prigovor “Granit-peščara”.
Oni sami objašnjavaju da su nastavili eksploataciju bez saglasnosti Ministarstva za zaštitu životne sredine, između ostalog, “zbog ugovorenih poslova na završetku dionice auto-puta Ljig-Lajkovac koji treba da bude gotov do kraja 2018. godine”, te da se “nadaju” da će njihovi prigovori biti uzeti u obzir i da će im inspekcija “omogućiti dalji rad”.
Rukovodstvo “Granit-peščara” nije bilo dostupno RSE za komentar o poslovanju preduzeća. Budući da u “Granit-peščaru” četvrtinu vlasništva ima Veselinovićeva i Radoičićeva firma “Inkop” iz Ćuprije, pokušali smo i sa njima da stupimo u kontakt. Poslije više pokušaja da u “Inkopu” dobijemo izjavu ili broj telefona vlasnika, rečeno nam je da to nije moguće, uz obrazloženja da su “svi na sastanku”, te da je “direktor na putu”.
Ko su Veselinović i Radoičić?
Kosovsko specijalno tužilaštvo je protiv Milana Radoičića i Zvonka Veselinovića u decembru 2019. godine podiglo optužnicu zbog organizovanja kriminalne grupe koja je učestvovala u ubistvu političara sa sjevera Kosova Olivera Ivanovića. S obzirom na to da nisu dostupni kosovskim institucijama, izdat je međunarodni nalog za njihovo hapšenje.
Veselinović je u žižu javnosti dospio tokom barikada na sjeveru Kosova, organizovanih tokom 2011. i 2012. godine. Tada ga je KFOR označio kao jednog od organizatora nereda na sjeveru Kosova i napada na pripadnika te misije, tokom kojih je jedan vojnik poginuo.
Svi biznisi Zvonka Veselinovića
Prema pisanju Mreže za istraživanje kriminala i korupcije KRIK, Veselinović je u izvještajima srpske policije i bezbjednosne službe, označavan kao vođa grupe koja se bavi švercom droge, oružja i nafte, zelenašenjem i pranjem novca.
U Srbiji je 2011. godine hapšen pod sumnjom za nedozvoljenu proizvodnju i stavljanje u promet oružja i eksplozivnih materija, ali je od tih optužbi tužilac odustao.
Veselinović i članovi njegove porodice u Srbiji su vlasnici nekoliko građevinskih firmi, kao i firme “Dolly Bell” koja upravlja hotelom “Grey” na Kopaoniku. Firma “Dolly Bell” poslovala je na državnoj adresi, iako državi nije plaćala zakup prostora, pokazalo je ranije istraživanje RSE.
Firma Veselinovića i Radoičića na državnoj adresi
U aprilu 2019. godine, Balkanska istraživačka mreža (BIRN) i KRIK objavili su dvije fotografije na kojima se vidi Veselinović u društvu Andreja Vučića, brata predsjednika Srbije Aleksandra Vučića.
Veselinovićev kum i poslovni partner Milan Radoičić je pravosudnim organima u Srbiji poznat od 2011. godine. Tada je protiv njega i Zvonka Veselinovića podignuta optužnica kojom su obojica bili optuženi za prisvajanje 32 kamiona Hipo Alpe Adria Lizinga. Optužnica je podignuta pred Specijalnim sudom u Beogradu. Obojica su pravosnažno oslobođeni optužbi 2016. godine.
Protiv njih dvojice se u Srbiji vodio još jedan sudski postupak. U januaru 2019. godine, na ponovljenom suđenju pred Višim sudom u Pirotu, Zvonko Veselinović je osuđen na dve godine zatvora zbog nelegalnog iskopavanja šljunka, dok je Milan Radoičić oslobođen krivične odgovornosti. Apelacioni sud u Nišu je šest meseci kasnije oslobodio Veselinovića, a Radoičiću potvrdio oslobađajuću presudu.
Ko je Milan Radoičić koga traži kosovska policija oko Ivanovićevog ubistva?
Milan Radoičić je potpredsjednik Srpske liste, partije kosovskih Srba koja je, uz podršku Beograda, na lokalnim izborima na Kosovu 2017. godine osvojila vlast u svim opštinama sa srpskom većinom. Od raspisivanja potjernice za njim, Radoičić je viđen u Srbiji, gdje se kao jedan od lidera Srpske liste pojavljuje i na visokim političkim sastancima. Da Radoičić “ni na koji način nije učestvovao u likvidaciji Olivera Ivanovića”, tvrdio je sam predsednik Srbije Aleksandar Vučić.
Suvlasnici ‘Granit-peščara’
Podaci državnog Centralnog registra, koji vodi statistiku vlasništva akcionarskih društava, pokazuju da je četvrtina firme “Granit-peščar” od maja 2015. godine u vlasništvu firme “Inkop” iz Ćuprije.
“Inkop” je tada bio u vlasništvu Dušice Maksimović, sestre Zvonka Veselinovića, iako se u javnosti spekulisalo da je upravo Veselinović stvarni vlasnik preduzeća. U aprilu 2018. godine, Dušica Maksimović prebacuje vlasništvo nad “Inkopom” braći Zvonku i Žarku Veselinoviću i Milanu Radoičiću. Tokom 2018. godine, “Inkop” je imao prihode od skoro šest miliona eura, pri čemu je ostvario dobit od više od 500 hiljada eura.
Pored Radoičićevog i Veselinovićevog “Inkopa”, četvrtinu vlasništva u firmi “Granit-peščar” ima i firma “Nukleus” iz Lazarevca. Vlasnik “Nukleusa” je biznismen Vladimir Jevtić, inače bivši član opštinskog vijeća u Lazarevcu i funkcioner stranke “Nova Srbija”, koju vodi nekadašnji ministar za kapitalna ulaganja Velimir Ilić. “Nukleus” je kraj 2018. godine dočekao sa dobitkom od više od 200 hiljada eura.
Inače, “Inkop” i “Nukleus” su poslovni partneri – dio su konzorcijuma “NCI”, koji je angažovan kao podizvođač radova na izgradnji dvije dionice na Koridoru 11, Ub-Lajkovac i Lajkovac-Ljig.
Među akcionarima “Granit-peščara” nalaze se i imena Milana Beslaća, koji ima 17 odsto udjela u firmi, i Slobodana Radosavljevića, koji ima nešto više od 16 odsto udjela. Njihove biografije i poslovi nisu poznati RSE.
Firma “Granit-peščar” ima i ćerku firmu – stopostotni je vlasnik preduzeća “Kamenolom Slovac doo” koje rukovodi kamenolomom u Slovcu, selu nadomak Lajkovca u centralnoj Srbiji, udaljenom oko 70 kilometara od Beograda. Dokumenti pokazuju da i to preduzeće duguje državi novac za, poreze, rudnu rentu i struju.
Bez odgovora o dugovanjima
Kako država dozvoljava rad preduzeća uprkos prestupima – to pitanje ostalo je bez odgovora. Naime, RSE je od Ministarstva rudarstva i energetike, u čijoj je nadležnosti kontrola nad radom kamenoloma, tražio sve dozvole za rad koje posjeduju “Granit-peščar” i “Slovac”, inspekcijske izvještaje, eventualne izrečene kazne, kao i podatke o iznosima uplata za rudnu rentu.
Odgovor nismo dobili, pa je zbog toga protiv Ministarstva u avgustu prošle godine pokrenut postupak pred Povjerenikom za informacije od javnog značaja. Povjerenik je 26. decembra 2019. godine naložio da Ministarstvo dostavi tražena dokumenta u roku od sedam dana. Međutim, do objave teksta RSE nije dobio tražene informacije. Podatke o dugovanjima “Granit-peščara” odbila je da dostavi i Poreska uprava .
Ipak, da ta firma duguje za porez pokazao je izvještaj koji je Poreska uprava objavila u decembru 2019. godine. Sa poreskim dugom od više od 5 miliona i 200 hiljada eura, “Granit-peščar” se našao na šestom mjestu najvećih poreskih dužnika u Srbiji.
Poređenja radi, dugovanja “Granit-peščara” za porez, veća su za više od milion eura od cjelokupnog godišnjeg budžeta opštine Ljig, koji iznosi nešto više od 3 miliona i 800 hiljada eura za 2020. godinu.
“Granit-peščar” bio je i na prethodnom spisku najvećih poreskih dužnika sa dugom od preko 3 miliona i 750 hiljada eura na kraju 2017. godine. To pokazuje da je dug “Granit-peščara” porastao za više od milion i po eura.
Na spisku poreskih dužnika iz 2019. godine stoji da je “Granit-peščaru” određena “prinudna naplata iz novčanih sredstava i zaloga na imovini”.
To se vidi i u dodatku finansijskog izvještaja “Granit -peščara” za 2018.godinu. Ali, RSE iz tih podataka nije mogao da utvrdi da li Poreska uprava od “Granit-peščara” može da naplati čitav svoj dug.
U izvještaju “Granit-peščara” za 2018. godinu navodi se da vrijednost opreme koja je pod zalogom Poreske uprave iznosi preko 580 hiljada eura, kao i da od 2015. godine postoji hipoteka nad zemljištem i građevinskim objektima zbog poreskog duga većeg od 360 hiljada eura.
U istom tom izvještaju vidi se i da je 2017. godine “Granit-peščar” tražio od Poreske uprave odlaganje plaćanja poreskog duga u visini od dva miliona i 400 hiljada eura.
Tajni podaci
RSE je od Poreske uprave tražio da dostavi detalje o dugovanju “Granit-peščara” – između ostalog, koliko je novca ta firma uplatila za porez u prethodne tri godine.
Međutim, Poreska uprava je odbila da odgovori na pitanja, pozivajući se na Zakon o poreskom postupku i “tajnost podataka” o poreskim obveznicima.
“Službena i sva druga lica koja učestvuju u poreskom postupku dužna su da kao tajni podatak čuvaju svaki dokument, informaciju, podatak ili drugu činjenicu o poreskom obvezniku”, navodi se u odgovoru Poreske uprave i dodaje da objavljivanje tajnog podatka “ugrožava interes poreskog obveznika i javni interes Republike koji pretežu nad interesom za pristup informacijama od javnog značaja”.
RSE je podnio žalbu Povjereniku zbog odbijanja Poreske uprave, a taj postupak je još u toku.
Zalog i hipoteka
Ćerke firme “Slovac” nema na spisku najvećih poreskih dužnika, ali u napomenama uz finansijski izveštaj za 2018. godinu stoji podatak da ta firma ima zalog na opremi u iznosu od gotovo 200 hiljada eura zbog duga Poreskoj upravi.
Iznos dugovanja “Granit-peščara” i “Kamenoloma Slovac” odbila je da dostavi i državna Elektroprivreda Srbije (EPS). U finansijskim izvještajima dva preduzeća, koji su dostupni na sajtu Agencije za privredne registre, vidi se da postoje uplate EPS-u na osnovu duga za električnu energiju, ali u tim izvještajima nije precizirano koliki je dug, niti kada je nastao.
Podatke o tome koliko “Granit-peščar” i “Kamenolom Slovac” duguju za struju, da li imaju ugovor o reprogramu, kao i da li je pokretan postupak prinudne naplate zbog duga, EPS je odbio da dostavi uz obrazloženje da “dokumenti koji sadrže te informacije predstavljaju poslovnu tajnu”.
Nad djelom imovine “Granit-peščara” je 2015. godine upisana hipoteka i zbog duga javnom preduzeću “Srbijašume”, pokazuje finansijski izvještaj.
Ne plaća se rudna renta
Za eksploataciju krečnjaka, mineralne sirovine koja je prirodno bogatstvo, kamenolomi su obavezni da plaćaju naknadu za korišćenje mineralnih sirovina – rudnu rentu. Ona se u slučaju kamenoloma naplaćuje po toni eksploatisanog materijala, a visinu naknade uredbom utvrđuje Vlada Srbije.
Iako Ministarstvo rudarstva i energetike nije odgovorilo ni na pitanje koliki je dug kamenoloma za rudnu rentu, RSE je utvrdio da dug postoji. Finansijski izvještaj “Granit-peščara” pokazuje da je dug za rudnu rentu 31. decembra 2018. godine iznosio preko 530 hiljada eura.
“Granit-peščar” je sa Ministarstvom rudarstva i energetike 2017. godine potpisao i sporazum o reprogramu duga od 430 hiljada eura. Prema tom sporazumu, dug je trebalo otplatiti u mjesečnim ratama u roku od dvije godine, ali u finansijskom izvještaju piše da nijedna rata nije plaćena do kraja 2018. godine.
U finansijskom izvještaju ćerke firme “Kamenolom Slovac” za 2018. godinu zabilježeno je više od 580 hiljada eura dospjelih na naplatu po osnovu naknade za korišćenje i eksploataciju mineralnih sirovina.
To znači da ni ova preduzeća, ali ni Ministarstvo ne ispunjuju svoje zakonske obaveze, jer Zakon o rudarstvu i geološkim istraživanjima nalaže da ministarstvo treba da ukine dozvolu za rad ako se naknada za korišćenje mineralnih resursa ne plaća.
Dužnici u poslu sa državom
Dok firme suvlasnici “Granit-peščara” ostvaruju dobit, “Granit-peščar” i ćerka firma “Kamenolom Slovac” dočekali su kraj 2018. godine sa milionskim gubicima. Ukupni gubitak “Granit-peščara” iznosio je više od tri miliona eura, dok je gubitak “Slovca” bio više od dva miliona eura.
Ovi “gubitaši”, međutim, posluju sa firmama koje učestvuju na državnim tenderima. Tako, milionski iznosi za isporučeni materijal koji se isplaćuju “Granit-peščaru” i “Kamenolomu Slovac” dolaze, između ostalog, i iz državne kase.
Pretragom registra javnih nabavki RSE je utvrdio da javno komunalno preduzeće “Beograd-put” posredno posluje sa “Granit-peščarom”, ali i njemu zavisnim preduzećem “Kamenolom Slovac”. Beograd-put je, između ostalog, angažovan i kao podizvođač radova na dionici Surčin-Obrenovac Koridora 11, otvorenoj 18. decembra 2019. godine.
U odgovoru “Beograd-puta” na upit RSE navodi se da je u protekle tri i po godine to preduzeće pet puta poručilo materijal proizveden u “Granit-peščaru” ili “Kamenolomu Slovac”.
Dobavljač “Beograd-puta” bile su firme “Nukleus” iz Lazarevca i “Agro-hemik” iz Ljiga, ali se u opisu poručenog materijala navodi da je poreklom iz “Kamenoloma Slovac” ili preduzeća “Granit-peščar”.
“Beograd-put” je za isporučeni materijal “Nukleusu” i “Argo-hemiku” u tom periodu ukupno isplatio preko 870 hiljada eura bez poreza.
Prodaja materijala ćerki-firmi
Iz finansijskih izvještaja vidi se da je najveći kupac materijala iz “Granit-peščara” u 2018. godini bila upravo njegova ćerka firma – “Kamenolom Slovac”. Prihodi od prodaje robe i usluga “Slovcu” iznosili su više od dva miliona i 560 hiljada eura.
Od “Slovca” su materijal dalje kupovale firme koje su angažovane na državnim projektima, pokazuju podaci.
Sa državne zgrade uklonjena tabla sa imenom firme Veselinovića i Radoičića
Naime, u napomenama uz finansijski izvještaj “Kamenoloma Slovac” za 2018. godinu navode se imena nekoliko najvećih kupaca materijala u vrijednosti od više od milion eura.
Među kupcima je preduzeće “Energoprojekt-niskogradnja”, dio holdinga “Energoprojekt” u kojem akcije ima i država Srbija.”Energoprojekt-niskogradnja” bila je glavni podizvođač radova na dionicama autoputa Ub-Lajkovac i Lajkovac-Ljig, a učestvuje i u još nekoliko državnih građevinskih projekata.
Kupac materijala iz “Slovca” je i beogradski ogranak “Italiana Construzioni” , firme koja je inače glavni podizvođač radova na trasi Obrenovac-Ub Koridora 11. Ta italijanska firma je, takođe, i učesnik radova na rekonstrukciji dela pruge Beograd-Niš.
No, direktne posljedice samih radova u kamenolomu koje je preduzela firma u suvlasništvu Veslinovića i Radoičića, osetili su upravo mještani sela Ba, tvrde Ilija i Vinka Danković.
Pričaju da su se obraćali nadležnima. Upozoravali su i Sektor za vanredne situacije MUP-a u Valjevu koji je izdavao dozvolu za miniranje u kamenolomu “Rujevac” kod sela Ba firmi “Eksplozivi Rudex”, sa kojom “Granit-peščar” ima ugovor o saradnji.
Reakcija nije bilo, a kuća Dankovića, kao i ostale komšijske, počele da se urušavaju, priča Vinka Danković.
“Kuća se ljuljala, na prozoru iskočila rupa. Ujutru kad uđem u kuhinju prvo gledam da li je neki stršljen ušao. U kotlarnici iskidana izolacija, voda ide kroz celu kuhinju. U dnevnoj sobi – vlaga. Gore isto po zidovima i po podu vlaga. Na primer, u dvorištu do kapije uopšte nemamo svetla. Negde je iskidan kabl, a sve je ispod zemlje. Ne možemo ni da popravljamo. Nemamo mogućnosti ni da popravimo”, ističe ona.