Centar za demokratsku trazniciju (CDT) u susret najavljenim pregovorima o rješavanju pravno-političke krize vezane za izbore u Šavniku upućuje javnosti nacrt teksta prigovora koji bi partije učesnice na tim izborima, trebale uputiti DIK, ona prigovor odbiti zbog nenadležnosti, pa bi se, shodno zakonu, on našao pred Ustavnim sudom, saopšteno je iz CDT-a.
“Ne ulazeći u prejudiciranje ishoda tih pregovora, smatramo da je veoma važno poslati poruku da izborni proces poput ovoga u Šavniku ne smije biti osnova za bilo kakve pregovaračke pozicije već mora biti poništen. Zato danas želimo dati detaljan pregled agrumenta koji nedvosmisleno ukazuju da izbori u ovoj opštini nijesu ni legalani niti legitimni”, kaže se u saopštenju.
Iako vjeruju da svako ko ima elementarno znanje o izbornim procesima i biračkom pravu ne može te izbore smatrati zakonitim, iskustvo nas uči da su partijski dogovori često bili ispred prava, međunarodnih standarda i javnog interesa, pa smatramo da šira javnost treba da ima pregled svih činjenica koje ovaj izborni proces čine ništavnim.
DRŽAVNA IZBORNA KOMISIJA CRNE GORE
__________(podnosioci prigovora)_________ na osnovu člana 107 stav 1 i 108 stav 2 Zakona o izboru odbornika i poslanika podnose
P R I G O V O R
na propuste Opštinske izborne komisije Šavnik, zbog:
– povrede biračkog prava iz člana 45 Ustava Crne Gore i člana 10 Zakona o izboru odbornika i poslanika;
– propusta da postupa u skladu sa članom 17 stav 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika (obaveza organa za sprovođenje izbora da radi na osnovu zakona);
– propusta da postupi u skladu sa članom 27 stav 1 tačka 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika (Opštinska izborna komisija stara se o zakonitom sprovođenju izbora);
– propusta da postupi u skladu sa članom 102 Zakona o izboru odbornika i poslanika (sprovođenje ponovnih izbora) u vezi sa članom 98 Zakona o izboru odbornika i poslanika (rokovi za utvđivanje konačnih rezultata);
– propusta da postupi u skladu sa članom 103 stav 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika (sprovođenje ponovnih izbora “najkasnije u roku od sedam dana od dana poništenja izbora”);
– propusta da postupi po nalozima Državne izborne komisije da donese odluku o ponavljanju izbora na određenim biračkim mjestima,
pa predlažu da se zbog povrede biračkog prava, brojnih propusta i nepravilnosti koji imaju bitan uticaj na zakonitost izbornog procesa i izborni rezultat poništi cio izborni postupak za izbor odbornika u Skupštini opštine Šavnik raspisane za 23.10.2022. godine.
Obrazloženje
Odlukom o raspisivanju izbora za odbornike, između ostalih, u Skupštini opštine Šavnik objavljenoj u “Službenom listu CG” br. 86/2022 i 94/2022 i “Službenom listu CG – Opštinski propisi” br. 38/2022 i 42/2022, raspisani su izbori za Skupštinu opštine Šavnik za dan 23.10.2022. godine.
Na dan održavanja izbora na biračkom mjestu br. 1 Sala SO Šavnik i biračkom mjestu br. 14 Kafana Kruševice glasanje je prekinuto usljed nepravilnosti.
Sprovođenje ponovnih izbora na pomenuta dva biračka mjesta nije izvršeno do dana podnošenja ovog prigovora, odnosno, ni više od godinu i po dana od dana zakazanog za održavanje izbora 23.10.2022. godine.
Prema članu 17 stav 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika Opštinska izborna komisija Šavnik imala je obavezu da radi na osnovu zakona, koju obavezu evidentno nije ispunila, a kod činjenice da predmetni izborni proces još nije završen ni više od godinu i po dana od dana zakazanog za održavanje izbora.
Prema članu 27 stav 1 tačka 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika Opštinska izborna komisija imala je zakonsku nadležnost i obavezu da se stara o zakonitom sprovođenju izbora, koju obavezu i nadležnost, takođe evidentno i nesporno nije ispunila i vršila.
Prema članu 102 Zakona o izboru odbornika i poslanika ponovne izbori morali biti sprovedeni ako je nadležna izborna komisija poništila izbore na pojedinačnom biračkom mjestu. Ponovni izbori morali su bii sprovedeni na način i po postupku regulisanom Zakonom o izboru odbornika i poslanika što takođe nije učinjeno.
Prema članu 103 stav 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika ponovni izbori morali su biti sprovedeni najkasnije u roku od sedam dana od dana poništenja izbora, a nijesu sprovedeni do danas. Zakonodavac je određenjem “najkasnije” odredio decidan rok koji podrazumijeva da je propuštanje takvog roka samo po sebi nezakonitost i nepravilnost. Ratio legis ove zakonske odredbe sasvim je jasan i u skladu je sa duhom i smislom cjelokupnog teksta Zakona o izboru odbornika i poslanika koji upućuje da je izborni postupak strogo formalan i da se radnje moraju sprovoditi u jasno utvrđenim rokovima, a sve u cilju jedinstvene primjene zakona i zaštite biračkog prava.
Kod činjenice da je zakonska obaveza da se izbori sprovedu najkasnije u roku od sedam dana od dana poništenja izbora, a oni nijesu sprovedeni ni više od godinu i po dana nakon toga, jasno upućuje da je cijeli izborni proces nezakonit i da se ne može konvalidirati time što bi se izborni proces na preostala dva biračka mjesta okončao za nekoliko dana, nekoliko mjeseci ili nekoliko godina od danas.
Nadalje, članom 36 stav 2 Zakona o lokalnoj samoupravi propisano je da se izbori za skupštinu održavaju najkasnije 15 dana prije isteka mandata skupštine. Može se pretpostaviti da je ovaj rok određen u slučaju da je potrebno ponoviti izbore na neko biračko mjesto, kako bi se i to ponavljanje sprovelo prije isteka mandata skupštini opštine. Međutim, mandat Skupštini opštine Šavnik istekao je još u junu 2022. godine. Takođe, članom 14 stav 1 Zakona o izboru odbornika i poslanika propisano je da se izbori za odbornike i poslanike održavaju najkasnije 15 dana prije isteka izbornog perioda odbornika, odnosno poslanika kojima teče mandat.
Članom 45 Ustava Crne Gore garantovano je biračko pravo, dok je članom 10 Zakona o izboru odbornika i poslanika propisano da biračko pravo, između ostalog, podrazumijeva pravo birača da biraju i da budu birani.
Jasno je da je biračima koji su iskoristili svoje biračko pravo 23.10.2022. godine povrijeđeno biračko pravo jer izborni postupak do danas nije okončan. Njihova izborna volja, do današnjeg dana, nije efektuirana kroz određeni izborni rezultat.
Ovakve okolnosti čine mogućim više različitih situacija koje upućuju da bi bilo apsurdno okonačavati ovaj izborni proces i pretpostavljati da bi ga okončanje konvalidiralo.
Prvo, sasvim je moguće da ima birača koji su 23.10.2022. godine glasali i preminuli prije više od godinu dana, a u skladu sa čijom izraženom voljom nekome, tek nekad u budućnosti kada i ako se izborni proces završi treba da započne mandat.
Drugo, ukoliko se ne gradimo naivni u odnosu na pojavu izbornog turizma koju ni u svojim javnim istupanjima ne spore predstavnici izbornih lista koje učestvuju na izborima, realno je da je veći broj birača koji su glasali 23.10.2022. godine u međuvremenu odjavio prebivališe iz Šavnika. Oni sada već duži vremenski period (za neke i preko godinu dana) imaju prebivalište u drugoj jedinici lokalne samouprave, a njihov glas bi trebao da odredi rezultat izbora u Šavniku jednom kada ti izbori budu okončani.
Treće, opet uzimajući u obzir izborni turizam valja napomenuti da su u ovom trenutku raspisani izbori za odbornike u skupštini Opštine Andrijevica i Budva. Zbog toga se može desiti da birači koji su glasali 23.10.2022. godine sada glasaju na izborima u Andrijevici ili Budvi, njihov glas bude uračunat u izborni rezultat, a onda u nekoj jedinici vremena njihov glas bude uračunat i u izborni rezultat izbora u Šavniku, ako se oni ikad okončaju.
Četvrto, u međuvremenu je izmijenjen sastav Opštinske izborne komisije Šavnik koja je sprovodila izbore, te se izgubila neposrednost u sprovođenju izbornih radnji. To sa druge strane nije omogućilo dovršavanje izbora već je blokada izbornog procesa i dalje nastavljena.
Peto, društvenopolitička situacija u potpunosti je izmijenjena u Crnoj Gori. Akteri na političkoj sceni i njihov odnos snaga se izmijenio. Apsoultno je nerealno da bi izborni rezultat u Šavniku sve i kada bi se izbori završili kroz nekoliko dana odražavao stvarnu političku volju birača u tom gradu na taj dan. Naprotiv, stvarna politička volja sigurno je značajno drugačija od one koja je iskazana u oktobru 2022. godine.
Šesto, ukoliko bi se hipotetički, a što nije realno, izbori na dva biračka mjesta okončali kroz nekoliko dana onda bi izabrani odbornici 2028. godine završili mandat za koji su glas dobili 2022. godine.
Ukoliko bi se kojim slučajem prihvatilo da ovakva činjenična situacija ne predstavlja povredu biračkog prava, niti nepravilnost razmjere koja utiče na izborni rezultat, onda bi izbori mogli da traju još godinu i po dana ili još 15 godina, jer se u Zakonu ne može uspostaviti neki distinktivni element po kojem bi bili zakoniti izbori koji traju godinu i po dana, a nezakoniti oni koji traju 15 godina. Ovo iz razloga što je taj distinktivni element Zakonom već predviđen i on podrazumijeva ponavljanje izbora najkasnije sedam dana od dana poništenja izbora na pojedinačnom biračkom mjestu, sve preko toga postupak čini nezakonitim.
Napominjemo da ovo ne bi bilo u skladu s univerzalno prihvaćenim demokratskim standardom o periodičnim izborima, koji podrazumijeva obavezu da se izbori moraju održavati u razumnim intervalima. U generalnom komentaru člana 25 Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima (učešće u javnim poslovima i biračko pravo) obaveza održavanja povremenih izbora se tumači na način da se izbori moraju održavati u intervalima koji nijesu neopravdano dugi, i koji osiguravaju da autoritet vlasti i dalje počiva na slobodno izraženoj volji birača.
Konačno, opštepoznato je da je dosadašnji izborni proces u Šavniku rezultirao pokretanjem velikog broja krivičnih postupaka. Iz godišnjeg izvještaja o radu Osnovnog državnog tužilaštva u Pljevljima, koje je mjesno nadležno za opštinu Šavnik, proizilazi proizilazi da je to tužilaštvo sudu podnijelo optužne predloge za krivična djela povrede prava glasanja (član 185 KZCG), sprječavanje održavanja glasanja (član 189 KZ CG) i uništavanje dokumenata o glasanju (član 193 KZ CG). Radi se o većem broju krivičnih postupaka vezanih za krivična djela protiv izbornih prava, a u nekima je donijeta i prvostepena presuda.
Kada jedan izborni proces prati kršenje zakona u takvoj mjeri da postoji i krivičnopravna intervencija, naročito većih razmjera, teško je naći argument da se takav izborni proces okarakteriše kao zakonit, fer i pošten.
Imajući u vidu sve navedeno jedini pravno i demokratski ispravni izlazak iz ove situacije je da se poništi cio izborni postupak za izbor odbornika u Skupštini opštine Šavnik raspisane za 23.10.2022. godine.
Svako drugačije prosuđivanje predstavljalo bi potvrdu da nije bitno ni biračko pravo građana, ni njihova volja, niti zakonitost i pravilnost samog postupka izbora.
Zbog toga, treba imati u vidu da je osnovnim odredbama Ustava u članu 2 stav 3 propisano da se ne može upostaviti niti priznati vlast koja ne proističe iz slobodno izražene volje građana, na demokratskim izborima, u skladu sa zakonom.