Uprkos činjenici da tema stranog uticaja dominira javnim diskursom, čini se da djelovanje proksi aktera nije na adekvatan način predočeno široj javnosti. Analiza DFC ukazuje na djelovanje aktera stranog uticaja i njihovu usklađenost sa vrjednosnom i političkom agendom Rusije u Crnoj Gori.
Izborom 44. crnogorske Vlade i konstituisanjem novog saziva parlamenta dodatno je aktuelizovana tema o ruskom uticaju u Crnoj Gori. Uprkos činjenici da ta problematika dominira javnim diskursom, čini se da djelovanje Rusije preko proksi aktera nije u dovoljnoj mjeri i na adekvatan način predočeno široj javnosti. Izjava bivšeg premijera Dritana Abazovića da uticaj Rusije na Crnu Goru nikad nije bio manji nego u prethodnih godinu dana, kao i sve rjeđe izjave ruskih zvaničnika o Crnoj Gori u poređenju sa periodom 2016 – 2022, stvaraju utisak da Rusija nije zainteresovana za naš prostor kao što je to bila u periodu prije agresije na Ukrajinu.
Međutim, da bi se djelovanje Rusije predstavilo u punom obimu potrebno je prikazati kratkoročni strateški nivo djelovanja koji podrazumijeva angažovanje proksi organizacija i pojedinaca, a ne samo dugoročni koji se manifestuje preko državne politike Srbije.
Nakon agresije na Ukrajinu saradnja sa Rusijom postala je klizav teren za državnu politiku Srbije i njene proksije u regionu. Neuvođenje sankcija Ruskoj Federacji i neusklađivanje sa spoljnom i bezbjednosnom politikom EU rezultiralo je da se agenda zadržavanja regiona van tokova EU realizuje preko proksi aktera koje javnost direktno ne povezuje sa zvaničnim Beogradom, odnosno Moskvom. Analiza DFC će ukazati na djelovanje tih aktera, njihovu usklađenost sa vrijednosnom i političkom agendom Rusije u Crnoj Gori, odnosno prema Zapadnom Balkanu.
Posjeta mitropolita crnogorsko-primorskog SPC Joanikija Moskvi u oktobru 2022. godine i služenje liturgije u Sretenjskom manastiru zajedno sa patrijarhom Ruske pravoslavne crkve (RPC) Kirilom u jeku ruske agresije na Ukrajinu, ostali su upamćeni po njegovoj izjavi da su Ruska crkva i ruski narod u iskušenju i da će se moliti za njih.
Međutim, u kontekstu operativnog djelovanja kada je u pitanju ruski uticaj u Crnoj Gori, indikativno je prisustvo vladike pakračko-slavonskog Jovana Ćulibrka u Moskvi i njegove veze sa 63. padobranskom brigadom Vojske Srbije. Osim vojničke tradicije, 63. padobranska brigada Vojske Srbije, kao dio elitnih snaga za djelovanje iza neprijateljskih linija, koristi se i u psihološko – propagandne svrhe, prije svega u podsticanju antizapadnog sentimenta u Srbiji, ali i u Crnoj Gori. To se uočava u izjavama general-majora Vojske Srbije Ilije Todorova iz 2019. godine.
Po njemu je ta brigada simbol otpora NATO agresiji. Identična je izjava tadašnjeg ministra odbrane Aleksandra Vulina, prilikom dodjele spomеnica pripadnicima nеkadašnjе 63. padobranskе brigadе povodom 20 godina odbranе od NATO agrеsijе na SR Jugoslaviju.
Uloga Brigade vidljiva je i u sintezi elemenata rusko-srpske meke moći, odnosno spajanja propagandnih elemenata psihološkog rata. Tako se Vazdušno-desantna vojska Rusije (VDV) i pripadnici 63. padobranske brigade, u sinergiji sa Srpskom pravoslavnom crkvom, koriste za širenje uticaja kroz promociju vojne snage dvije države. Marketinško uključivanje vladika SPC kao dodatnog subjekta u promociji ekspanzionističkih tendencija Srbije i Rusije ogleda se kroz prisustvo vladike pakračko-slavonskog Jovana Ćulibrka, na tim manifestacijama.
Da je uloga Jovana Ćulibrka značajna uočljivo je i po naklonosti koju mu poklanja mitropolit SPC u Crnoj Gori Joanikije Mićović. Osim zajedničkog bogosluženja u Moskvi 1. novembra 2023. godine, Ćulibrk je služio liturgiju povodom spomena Petra Drugog Lovćenskog Tajnovidca u Cetinjskom manastiru, iako je on kao episkop pakračko-slavonski zadužen za prostor Slavonije (Hrvatska).
Prva vježba ruske i srpske vojske, odnosno ruskog VDV (Vazdušno-desantna vojska oružanih snaga Ruske Federacije) i 63. padobranske brigade Srbije, održana je na poligonu Nikinci kod Rume 14. novembra 2014. godine. Tom prilikom došlo je do susreta generala ruske vojske Vladimira Šamanova i pripadnika 63. padobranske brigade iz Niša. Šamanov je tada izjavio da je cilj tih kontraterorističkih dejstava, kao što ste upravo videli, zaštita ličnosti i uopšte državnog identiteta. Njegova izjava je indikativna imajući u vidu da je upravo Vladimir Putin iste godine koristio slične jezičke formulacije kada je kao izgovor za akt aneksije Krima naveo zaštitu stanovništva koje govori ruski jezik od genocida.
Uloga vladika SPC i 63. brigade u širenju rusko – srpskog uticaja bila je uočljiva i prilikom ustoličenja episkopa budimljansko – nikšićkog Metodija, 26. septembra 2021. godine. Tada se vladika pakračko – slavonski Jovan Ćulibrk spustio padobranom i u crkvi Preobraženja gospodnjeg služio liturgiju. Iste godine, 7. oktobra, vladike Metodije Ostojić i Jovan Ćulibrk su u uniformama Vojske Srbije prisustvovali svečanosti povodom 21. padobranskog višeboja u organizaciji 63. padobranske brigade.
Obzirom da vladika Metodije nije služio vojsku, postavlja se pitanje njegovog angažovanja na tim proslavama.
Naznake hibridnog djelovanja, odnosno zloupotreba svešteničke pozicije za širenje antizapadnih i proruskih stavova viđeni su i prilikom služenja liturgije 17. jula 2023. godine, u crkvi Svetog Vasilija Ostroškog. Metodije je u prisustvu ruskog ambasadora u Crnoj Gori Vladislava Maslenikova izjavio da je fascinacija Zapadom donijela mnogo zla srpskom i ruskom narodu i da je Rusija nada za čitav slobodoljubivi svijet.
Šire operativno djelovanje na promociji stavova bliskih zvaničnom Kremlju potvrđeno je kada je Metodije za svog sekretara izabrao Mijajla Backovića, bivšeg pripadnika 63. padobranske brigade, i nosioca ordena Vazdušno-desantne vojske Oružanih snaga Ruske Federacije. Orden mu je uručio general-major Aleksandar Salujanov, bivši komandant i veteran VDV. Backović je i osnivač pravoslavnog bratstva Miholjski zbor. Operativno djelovanje te organizacije u širenju antizapadnih i proruskih narativa bilo je vidjljivo u političkoj i bezbjednosnoj krizi oko Kosova, ali i u procesu formiranja 44. Vlade, te u kampanji uoči predstojećeg popisa stanovništva u Crnoj Gori.
Iako se Miholjski zbor predstavlja kao humanitana organizacija koja pomaže socijalno ugroženim građanima i za njih prikuplja priloge, tokom izbijanja krize na Kosovu i sukoba KFOR-a i demonstranata u Zvečanima, 29. maja 2023. godine, organizacija se oglasila antizapadnim propagandističkim saopštenjem. Optužila je KFOR da preko međunarodne zajednice i zemalja Kvinte daje podršku ovakvom ponašanju i politici vlasti u Prištini i premijeru ovog međunarodnog Frankeštajna od države.
Miholjski zbor je koristio i proces formiranja 44. Vlade Crne Gore za širenje prokremaljske propagande i antizapadnih stavova. Tako se 14. jula 2023. godine u saopštenju te organizacije širi narativ koji su promovisali lideri koalicije Za budućnost Crne Gore – da Zapad ne dozvoljava Srbima ulazak u Vladu. U saopštenju Miholjskog zbora iskazuje se prijateljstvo sa ruskim narodom, koji nam je umjesto bombi i uranijuma kroz istoriju donosio samo bratsku pomoć i slobodu, ali i ukazuje na to da konstantni napadi i pritisak na srpski narod na Kosmetu od strane terorističkih vlasti u Prištini, poslednja dešavanja u Republici Srpskoj, kao i formiranje nove Vlade bez srpskih predstavnika u Crnoj Gori slikovito govore kakvom pritisku je izložen srpski narod u regionu.
Najnoviji angažman pravoslavnog bratstva Miholjski zbor ogleda se u prijetećem saopštenju premijeru Milojku Spajiću 26. oktobra 2023. godine. U njemu se navodi: gospodine Spajiću, pošto ste bili dosta dugo u inostranstvu pa niste svjesni zapravo koliko je truda i borbe uloženo u opstanak srpskog naroda na teritoriji Crne Gore, najiskrenije vam savjetujemo da se ne igrate sa našim strpljenjem.
Momenat aktivacije Miholjskog zbora uvijek se poklapa sa bitnim dešavanjima na društveno -političkoj sceni. Geneza nastanka te organizacije kroz konekcije sa 63. padobranskom brigadom, pokazatelj je njenog svrstavanja u rusko – srpske proksi ćelije, koje služe za stvaranje meteža, podizanje nacionalnih i etničkih tenzija u društvu i hibridno djelovanje kroz eksploataciju ustaljenih narativa o ugroženom srpskom nacionalnom i pravoslavnom biću.
Savjetnici i državni sekretari
Na dan izbora Andrije Mandića za predsjednika Skupštine Crne Gore, među poslanicima koalicije ZBCG bio je i njegov politički savjetnik Vladimir Dobrosavljević, aktivni promoter anti-NATO protesta koje je u oktobru 2015. godine organizovao tadašnji DF. U periodu formiranja 44. Vlade bio je jedan od glasnogovornika narativa da je Srbima zabranjen ulazak u Vladu, ali i anti-zapadnih konstrukta, izrečenih tokom gostovanja na Sputnjiku 11. 08. 2023. godine.
Tom prilikom je izjavio da su Srbi, za razliku od drugih nacionalnih zajednica u Crnoj Gori, getoizovani, te da su grafiti Kad se vojska na Kosovo vrati prefarbani u Podgorici zbog uticaja Zapada. Dobrosavljević je u više navrata, gostujući na srpskim televizijama, izjavljivao da ulazak koalicije ZBCG u Vladu znači da je etnički inženjering u periodu vlasti Demokratske partije socijalista propao projekat.
Političkim sporazumom sa Pokretom Evropa sad, koalicija Za budućnost Crne Gore (ZBCG) je dobila mogućnost imenovanja državnog sekretara u Ministarstvu prosvjete, nauke i inovacija, zaduženog za prosvjetu. Po istom sporazumu, nakon godinu dana, resor prosvjete će pripasti jednoj od članica koalicije ZBCG koja je na to mjesto predložila Dragana Bojovića, potpredsjednika Demokratske Narodne Partije. Bojović je po struci profesor filozofije i etike. Resor prosvjete u kontekstu ruskog uticaja može biti veoma intrigantan imajući u vidu interesovanje DNP, kao direktnog eksponenta ruskog uticaja u Crnoj Gori, ali i veze Bojovića sa pojedincima i institucijama u Rusiji.
Tako je na poziv predsjednika Slovenske akademije nauka, obrazovanja, umjetnosti i kulture Sergeja Baburina, Bojović učestvovao na Međunarodnom forumu u organizaciji te institucije u Moskvi 31. januara i 1. februara 2019. godine. On se tom prilikom sastao i sa Anatolijem Karpovim, poslanikom Jedinstvene Rusije u ruskoj Dumi i nekadašnjim svjetskim šahovskim šampionom. Interesantan je podatak da je tom sastanku prisustvovao i Igor Damjanović, propagandista portala IN4S koji prati rat u Ukrajini kao proruski bloger, izvještavajući o poduhvatima ruske vojske na svom Telegram kanalu, ali i na pro-ruskom IN4S.
Baburinu je zbog negiranja genocida u Srebrenici i hvalospjeva Slobodanu Miloševiću uskraćeno gostovanje na Pravnom fakultetu u Sarajevu 13. septembra 2023. godine. Crnogorska javnost ga pamti i po izjavi iz marta. 2020. godine da imovina SPC u Crnoj Gori treba da pripadne Rusiji jer su sakralni objekti u srednjem vijeku građeni većinom ruskim novcem.
Ulazak u vlast ZBCG, te izmijenjene geopolitičke okolnosti uslovljene ratom u Ukrajini, doprinijele su da eksponenti ruskog uticaja ublaže retoriku i promijene taktiku djelovanja. Insistiranje SPC na uvođenju vjeronauke u obrazovni sistem Crne Gore, kao i dodjela resora prosvjete koaliciji ZBCG nakon rekonstrukcije vlade za godinu dana, impliciraju da će nova strategija širenja ruskog uticaja u Crnoj Gori značiti promjenu vrjednosne paradigme crnogorskog društva.
Uz sve veći broj događaja i revizionističkih manifestacija koje relativizuju antifašističke tekovine i negiraju građanski karakter države Crne Gore, jasno je da je vizija ostvarenja ciljeva rusko – srpskih proksija dugoročnog karaktera. Neophodno je da organizacije civilnog društva, slobodni mediji i pojedinci ukazuju na takve pojave, kako one ne bi postale dio institucionalnog djelovanja ili oruđe u rukama stranog faktora koji zacrtane ciljeve želi ostvariti koristeći se svim nedoumicama i kontroverzama podijeljenog crnogorskog društva.