Da li je takmičenje za Pjesmu Evrovizije (ESC) političko ili nije? Ta debata prati najveći evropski muzički događaj iako u statutu Evropske radiodifuzne unije stoji da je ESC sasvim apolitičan i da su političke parole zabranjene.
Ali, sve je više pjesama s političkim stavom protiv rata ili kršenja ljudskih prava, druge pjesme se mogu opisati kao prilog feminizmu ili borbi za raznolikost.
Organizatori, uprkos tome, kao papagaji ponavljaju da se radi o muzičkom događaju i da tamo ne treba da bude politike.
Izrael u žiži
Ova godina već miriše na politiku. Izrael je na meti kritike zbog žestoke odmazde posle terorističkih napada islamističkog Hamasa.
Izrael učestvuje na Takmičenju za Pjesmu Evrovizije već više od pola vijeka i s vremena na vreme se u tim nastupima ogledalo stanje konflikta na Bliskom istoku. Recimo, 1973. je predstavnica Izraela nastupila pod posebnim mjerama obezbjeđenja, jer su samo nekoliko mjeseci ranije palestinski teroristi ubili izraelske sportiste u Olimpijskom selu u Minhenu.
Pjevačica je navodno nosila i pancirni prsluk, publika je tokom pjesme morala da sedi, a fotografi su najprije morali da snimaju plafon, kako bi pokazali da kamere nisu prikrivene puške.
Posebne se mjere spremaju i za ovogodišnji nastup Eden Golan. Više država-članica Radiodifuzne unije tražilo je da ta izraelska predstavnica uopšte ne nastupi zbog rata u Gazi.
I umalo da Golan bude isključena. Doduše, ne zbog samog rata, nego jer je naslov pjesme „Oktobarska kiša“, po sudu organizatora, isuviše asocirao na Hamasov pokolj u oktobru prošle godine. Tekst je izmijenjen, Golan može da nastupi, ali protesti nisu zamrli.
Radiodifuzna unija je saopštila da „prepoznaje jaka osjećanja i mišljenja“ koja izaziva ovogodišnji ESC s obzirom na „užasni rat na Bliskom istoku“. Dodali su da je njihova odluka da Golan nastupi u Malmeu kako bi „jezikom muzike dijelila univerzalnu poruku jedinstva“.
Nikad nije bilo bez politike
Prvo natpjevavanje održano je u švajcarskom Luganu 1956. godine. I nastalo je kao doprinos razumijevanju naroda – nastupali su umjetnici iz zemalja koje su do prije samo jedanaest godina ratovale jedne protiv drugih.
Njemačka je bila među sedam učesnica. Do 1968. se uključilo sedamnaest zemalja, ali su tada došli i prvi politički tonovi – španski kandidat je hteo da pjeva na katalonskom.
To se nije svidjelo diktatorskom Frankovom režimu, jer je katalonski važio kao jezik slobode i pobune. Na kraju je na takmičenje poslata pjevačica koja je pjevala na mješavini španskog i engleskog pjesmu koja se banalno zvala „La la la“.
Podela Kipra (1974) dovela je do toga da Grci bojkotuju takmičenje naredne godine, a Turci godinu kasnije. Prenos u Turskoj je čak prekinut tokom nastupa Grčke, a umjesto toga je emitovana turska nacionalistička pjesma.
Kada je u Parizu 1978. bilo jasno da će pobijediti izraelski predstavnik Ichar Koen, izraelski susjed Jordan je prekinuo prenos i proglasio da su tobože pobijedili Belgijanci.
Na vrhuncu Hladnog rata je mlada njemačka pevačica Nikol nastupila s bijelom gitarom, poslala zašećerenu poruku mira i tako pobijedila 1982. godine.
Postavljalo se odavno pitanje da li to ESC ipak smije da bude politički ukoliko je politička poruka ocijenjena kao dobrodošla i pozitivna?
Politika u velikom stilu
Da Pjesma za Evroviziju nije imuna na političke i ratne kovitlace pokazalo je isključivanje Gruzije 2009. godine. Razlog je bila antiruska igra riječi u naslovu pjesme „We Don’t Wann Put In“.
Bjelorusija je izbačena 2021. jer je bend koji je trebalo da nastupi u pesmama kritikovao proteste protiv diktatora Aleksandra Lukašenka godinu prije toga.
Potom od 2022. nema Rusije zbog agresije na Ukrajinu. Najednom više nije bilo bitno ni koji bi umjetnik s kakvom pjesmom nastupio, niti šta taj umjetnik misli o ratu.
Nacionalni žiriji često nisu mnogo krili da iz političkih i ideoloških razloga nekome daju više ili manje poena, to jest da ne glasaju (samo) o kvalitetu pjesme i nastupa.
Tako ruski žiri 2014. nije dao ni poen dreg-kraljici Končiti Vurst, iako je ruska publika stavila Končitu na treće mjesto. Ona je potom ubjedljivo osvojila ESC.
Rusija je 2016. kritikovala ukrajinsku pjesmu „1944“ u kojoj je Jamala pjevala o progonu krimskih Tatara za vrijeme Staljinovog režima. Radiodifuzna unija je pak tumačila da poruka ne može da se uzme kao politička, jer Jamala pjeva o porodičnoj istoriji.
Ona je i pobijedila na tom takmičenju, samo dvije godine pošto su Rusi anektirali Krim.
Kazna za palestinsku zastavu
Uvijek se iznova pojavljuju i parole, što u publici što na bini. U Tel Avivu je 2019. islandski bend Hatari tokom dodjele poena u kameru pokazao palestinsku zastavu, te je islandski javni servis morao da plati kaznu.
Već je i nastup Madone te večeri iznervirao neke – jedan od njenih plesača nosio je palestinsku zastavu, a drugi izraelsku.
Sada se švedski Malme priprema na vruću završnicu ESC. Svuda su nadzorne kamere, pojačano je obezbjeđenje. Prvo polufinale je večeras 7. maja, drugo u četvrtak 9. maja, a veliko finale biće u subotu 11. maj. Za taj dan su prijavljena i dva velika protesna skupa protiv Izraela.
Švedska policija se boji nasilja. Zabranila je izraelskim fanovima da šetaju po gradu s nacionalnim obilježjima, a izraelska delegacija bi trebalo da napušta hotel samo zbog proba i nastupa.