Duh palanke protiv Crne Gore (1918-1941)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

»Duh palanke« snažno je uticao i doprinio što je, od kraja 1918. godine, brutalno ispoljen nacional-šovinistički i osvajačko-asimilatorski odnos prema Crnoj Gori i crnogorskom narodu; što su počinjeni strašni zločini, agresija i negacija istorijskog, državno-pravnog, kulturnog i etničkog nasljeđa i etičkih postulata i sistema vrijednosti u ondašnjem crnogorskom društvu. Taj, divljački i razarajući, »duh palanke«, nametnut poslije izvršene velikosrpske okupacije i aneksije Crne Gore 1918. godine, očitovao se u tome da su novopostavljene vlasti odlučile, i to su sistematski i nasilno sprovodile, da ospore, oduzmu i ukinu individualna i kolektivna, ljudska, građanska, politička, ekonomska, socijalna i kulturna, nacionalna prava, slobode i istorijsko nasljeđe Crnogoraca i Crnogorki.

Sa pozicije hegemonije državne sile KSHS (alijas “Velike Srbije”), militarnim putem, odlučeno je da više nema Crne Gore ne samo kao države, nego čak ni kao geografskog pojma. Ona je prvo pretvorena u zetsku divizijsku oblast, na čelu sa srpskim okupacionim generalom kao vojnim guvernerom, zatim admistrativnu oblast kojim je upravljao “poverenik vlade iz Beograda sa vanrednim ovlašćenjima- u rangu ministra”, a potom u Zetsku oblast, na čelu sa Velikim Županom, kojega je takođe postavljao Beograd, potom i Zetsku Banovinu, sa Banom na čelu, postavljanog direktno od strane Kralja/ili Namjesništva iz Beograda – u ime vrhovne vlasti Kraljevine Jugoslavije.

Proces asimilacije i pokoravanja Crne Gore sprovođen je bez skrupula. Na sceni je bila politika režima krvi i ognja. Na tzv. »Podgoričkoj skupštini« 13/26. novembra 1918. godine (čijim je odlukama Crna Gora prisajedinjena Srbiji) su pojedini njeni delegati predlagali i to da se da se iz  Cetinjskog manastira izbaci i javno spali na cetinjskom Balšića pazaru na Cetinju ćivot Svetog Petra Cetinjskog, uz užasnu konstataciju “da se narod ne bi klanjao pred tom smrdljivom lešinom”…. Na toj »skupštini« ukinute su crnogorska nezavisnost i sloboda, svrgnuti su nasilno dinastija Petrović Njegoš i kralj Nikola s prijestola Crne Gore, oteta, konfiskovana im je imovina, da bi potom u okupiranoj Crnoj Gori crnogorska zastava bila skinuta sa cetinjskog Dvora, zgažena i oskrnavljena (skaredno je po njoj urinirano itd).

Kralj Nikola je u intervju 1919. godine kojeg je dao piscu i novinaru Herbertu Vivijenu, a objavljenom 29. januara 1919. godine u »New York Times«, jezgrovito opisao zločine, teror, koji su u to vrijeme vladali u Crnoj Gori, i to ovim riječima: »Iz Crne Gore nemam vijesti, jer je srpska okupaciona vojska ustanovila kordon kroz koji ne puštaju ni pisma ni ljude. Dobijam izvještaje, koji mi moji povjerenici donose po cijenu života. Izgleda da tamo Vlada pravi teror. Ubijaju se bez suda ljudi, žene i đeca, bombe se bačaju u kuće mojih prijatelja a novac se prosipa kao voda da bi se Crnogorci odrekli zakletve. Sigurno ste čuli o mome smjenjivanju i o aneksiji Crne Gore. Ali to je izglasala lažna Skupština, koju su Srbi nazvali Velikom skupštinom – ime koje ne postoji po našemu Ustavu. Niko tu skupštinu nije birao, već su je izabrale razbojničke čete u ime Srbije«.

Srpska vojska, žandarmi i crnogorski renegati, izdajnici i plaćenici, u njihovoj službi skidali su, potom, represijom, sa glava ljudi crnogorske kape i njima zakapljivali svinje. U vrijeme od 1918. do 1941. godine crnogorski državni i vojni simboli (državna i vojna zastava-alaj i krstaš barjak) bili su zabranjeni. Tada je prvi put i to nasilnim putem uveden okupacioni simbol, zastava i kapa sa četiri ocila (populistički nazvani »četiri S«), a stara crnogorska kapa bila je zabranjena. Masovno su vršeni najgnusniji zločini nad crnogorskim narodom unutar granica već bivše Kraljevine Crne Gore, a crnogorska himna »Ubavoj nam Crnoj Gori« bila je poništena i zabranjena, dok su crnogorska službena odlikovanja, nasiljem okupacionioh vlasti, nestala iz javne upotrebe, ukinuta su, a uniforma crnogorske vojske bila je ponižavana, skrnavljena i likvidirana.

Pod vladavinom Karađorđevića u Crnoj Gori, od 1918. do 1941. godine, koji su kao okupaciona dinastija nametnuti odlukama tzv. Podgoričke skupštine, nad crnogorskim narodom počinjeni su brojni zločini. Zapaljeno je na hiljade crnogorskih domova (u opticaju je cifra oko 6.000 kuća, koje su, prema pisanju srpske štampe, beogradskih listova “Balkan” i Tribuna” popaljenje od kraja 1918. do 1922. godine); pobijeno je nekoliko hiljada crnogorskih građana, pohapšeno je više od 4.000 Crnogoraca i građana Crne Gore, koji su bili protiv uništenja Crne Gore. Protjerano je na hiljade crnogorskih patriota (emigriralo je preko 5.000 ljudi iz Crne Gore od srpskog terora i zuluma); spaljivane su majke s djecom; ugledni ljudi i politički faktori u Crnoj Gori do kraja 1918. godine, vođeni su, nasiljem okupacione sile, osamareni kroz varoši; sahranjeni poginuli crnogorski rodoljubi su ekshumirani da bi mrtvi od strane vojske i žandarmerije bili strijeljani, a sve je to proizvod politike srpskog dvora Karađorđevića i beogradske vlade, inaugurisane od tzv.  koja je pobijedila na tzv. Podgoričkoj skupštini! I velikosrpskog »duha palanke« i njegove praktične emanacije.

Postojao je plan u srpskoj Vladi, koji je radio ondašnji Pašićev ministar vojni Stevan Hadžić, da se Crnogorci prinudno raseljavaju iz Crne Gore, kako bi se što prije »riješilo« crnogorsko pitanje. Plan je faktički, ali djelimično, ipak, sprovođen, iako nikada nije formalno bio usvojen, jer su se njemu protivile Velike Sile i jer međunarodna politika nije dopustila da se on doslovno sprovede u djelo. Crnogorski građani su tada moreni glađu, zabranjeno im je bilo da obrađuju zemlju, a svještenicima crnogorskim bilo je, takođe, zabranjeno da vrše vjersku službu i da pričešćuju narod ako ne polože zakletvu kralju Petru Karađorđeviću. Crnogorskim invalidima i ratnim udovicama nijesu priznavane penzije i invalidnine, ili su im oduzimane, ako nijesu položile zakletvu dinastiji Karađorđević. Srušena je voljom srpskih vlasti Njegoševa kapela na Lovćenu, da bi bilo podignuto (1925) zdanje kralju Aleksandru Karađorđeviću,  koje je trebalo da simbolizira ropstvo Crne Gore. Sva faktička vlast, vojna i civilna, bila je u rukama srpskih trupa i činovnika. Srpske oružane snage su zauzele i objekte koje su bile pod nadležnošću i upravom Crnogorske pravoslavne crkve (nasilno ukinute 1920) i državnih organa Crne Gore. Njegoševa rezidencija na Cetinju, istorijska »Biljarda«, u kojoj je stolovao i knjaz Danilo Petrović Njegoš i jedan period i knjaz Nikola, a u kojoj je bilo jedno vrijeme i sjedište Crnogorskog Senata, degradirana je ili ponižena toliko da je poslije 1918. godine, služila nekoliko godina za smještaj srpske artiljerije, a jedan dio njenog dvorišta pretvoren je bio u konjušnicu za potrebe srpske vojske i žandarmerije.

Vezivana je stoka za dvorac kralja Nikole i bačane su bombe na njegov Dvorac na Cetinju; posječen je i iščupano je korijenje starog istorijskog Brijesta ispred Biljarde na Cetinju; skinuto je s Cetinjskog manastira drevno zvono Ivana Crnojevića i odneseno u Vojvodinu da bi bilo pretopljeno u kvake za vile bogataša Gedeona Dunđerskog; razorena je Tablja / Kula iznad Cetinjskog manastira, nelegitimno i nezakonito ukinuta je Crnogorska pravoslavna crkva, srušena je zgrada Crnogorskog Senata da bi se na njenom mjestu podigao spomenik kralju Aleksandru itd.

I na kraju, bitno je reći i sljedeće: tokom 1923. godine vojne vlasti KSHS, odnosno, velikosrpske vojne okupacione strukture, namjeravali su da rodnu kuću Petra II Petrovića-Njegoša na Njegušima pretvore u žandarmerijsku kasarnu, jer je od uništenja Crne Gore 1918. godine bilo odlučeno da Njegoševa rodna kuća pripadne vojsci KSHS, pošto je njoj “dodijeljena” i “pripala”, što je bilo sporno po svim kriterijumima i što predstavlja flagrantan odnos nipodaštavanja prema istoriji i tradiciji Crne Gore i dinastiji Petrović-Njegoš. I, posebice, prema Vladici Radu.

O tome podatke možemo naći i u beogradskom listu “Politika”, broj 5567, od 23. oktobra 1923., na strani 5, u tekstu pod naslovom “Kuća u kojoj se rodio Petar Petrović-Njegoš”, s tim što sadržaj tog teksta trebamo, u određenim segmentima, uzeti s rezervom i odnositi se prema njemu nadasve kritički. U tome tekstu, između ostalog, nalazi se, na njegovom početku, ova rečenica: “U ovdašnjim građanskim krugovima s velikom indignacijom primljena je vest da vojne vlasti nameravaju pretvoriti kuću u kojoj se rodio Petar Petrović Njegoš na Njegušima u žandarmerijsku kasarnu”. Zatim se govori, u tome tekstu, kako je Njegoševa rodna kuća “tretirana” u ranije vrijeme; te u kakvom je stanju, po mišljenju izvještača, bila do rata i tokom rata; što se dalje zbivalo s njom itd; pa, zatim, piše kako su Austrijanci “popravili prozore i vrata i namjestili krov”. U nastavku teksta se tvrdi da je poslije 1918. godine došlo do njenog ponovnog stradanja, (da je ostala bez vrata i prozora), i u tome tekstu se zaključuje da je “posle oslobođenja kuća pripadala vojnim vlastima“, i da je u to vrijeme oštećena od strane “seljaka”- (formulacija iznesena u teksta, vezana za to da su sa nje seljaci “odneli vrata i prozore” je, po našem mišljenju, tendenciozna, nepouzdana, nedokazana, neprovjerena ocjena autora tog teksta u “Politici”), te se u istome članku zaključuje: “Sad vojne vlasti nameravaju da je ponovo obnove i da je upotrebe u pomenutu svrhu”.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta