Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Kada je, krajem 1918. godine, nakon prestanka austro-ugarske okupacije, uslijedila srpska i saveznička reokupacija Crne Gore, kralju Nikoli I Petroviću-Njegošu i Crnogorskoj Vladi u emigraciji u Francuskoj, nije dozvoljen povratak u zemlju, uprkos njihovim stalnim insistiranjima da im se to dopusti. Ustavni i zakonski predstavnici Kraljevine Crne Gore u egzilu su bili izričiti protivnici sramnih i veleizdajničkih odluka donijetih novembra 1918. od strane određene grupe crnogorskih izdajnika i plaćenika, koji su to učinili radi uništenja Crne Gore. Učinili su to renegati crnogorski, na nelegalnoj i nelegitmnoj tzv. Podgoričkoj skupštini, koja je proglasila aneksiju Crne Gore Srbiji i detronizovanje kralja Nikole i dinastije Petrović-Njegoš sa trona države Kraljevine Crne Gore. Elem, na Podgoričkoj skupštini novembra 1918. godine agenti Srpske Vlade i Dvora Karađorđevića izgasali su, u uslovima vojne okupacije Crne Gore, nelegalno i nelegitimno pripajanje (nasilnu aneksiju) Kraljevine Crne Gore Kraljevini Srbiji.
Crnogorski lojalisti pod vođstvom bivšeg ministra prosvjete i crkvenih poslova, ministra unutrašnjih poslova i predsjednika Crnogorske narodne skupštine Jovana Simonovog Plamenca i kapetana, potom komandira Krsta Zrnova Popovića, podigli su 6. januara 1919. godine, po gregorijanskom kalendaru, Božićni ustanak protiv srpske okupacije i aneksije crnogorske države. Božićni ustanak 1919. godine želio je skrenuti pažnju međunarodne javnosti i velikih sila- saveznika, pobjednika u ratu (Antante) uoči i tokom zasijedanja Versajske (Pariske) mirovne konferencije (1919) na crnogorsko pitanje, odnosno, htio je ukazati na to da crnogorski narod ne prihvata sprovedenu nasilnu aneksiju Crne Gore od strane Srbije. Crna Gora je brutalnim nasiljem, a ne svojom slobodnom i suverenom voljom pripojena Srbiji i kao njen sastavni dio uključena je u KSHS.
U pismu crnogorskom komandiru Petru Gvozdenoviću (jednom od glavnih organizatora i učesnika Božićnog ustanka na području Katunske nahije i potom političkom emigrantu u Italiji) organizator, ideolog i politički vođa i vrhovni komandant ustanka Jovan Simonov Plamenac je 31. (18) decembra 1918. godine, naveo suštinu političke i ustaničke borbe crnogorskih zelenaša, komita i emigranata. U tome pismu Jovan S. Plamenac navodi: »Naša je deviza: Vaspostava Crne Gore sa svim njenim suverenim atributima pa sljedstveno tome i narodno samoopredjeljenje prema postojećem crnogorskom ustavu i parlamentarnim principima«[1].
Jovan S. Plamenac na zboru 6. februara 1919. g., na kome je prisustvovalo oko 200 Crnogoraca, u mjestu Kave kod Rima, u govoru istakao, pored ostalog: »Braćo Crnogorci, cio narod mene je ispratio i predao mi Božju amanet, da Vam kažem pozdrave njegove, koje ću kazati u Parlamentu pred pretsjednikom Konferencije mira Vudro Vilsonom, koji nam je zagrantovao samostalnu krunu Crne Gore, koju će i dalje imat Kralj Nikola na glavi na čelu crnogorskog naroda«[2].
U vrijeme stvaranja Kraljevine SHS crnogorski Dvor, Vlada u emigraciji i njihove pristalice u Crnoj Gori zalagali su se za stvaranje Jugoslavije na principima saveza suverenih država (konfederacije) i tražili su vaspostavljanje Crne Gore kao države, kao i garantovanje i primjenu prava crnogorskom narodu da se slobodno izjasni o državno-pravnom statusu Crne Gore u skladu s crnogorskim Ustavom i zakonima.
No, kad je postalo očigledno da od konfederalnog ili federalnog modela jugoslovenskog ujedinjenja nema ništa, da je pobijedio velikosrpski monarhistički centralizam i unitarizam, pod egidom dinastije Karađorđevića, crnogorski Dvor i Vlada u emigraciji, crnogorski ustanici i komiti- gerilci i emigranti opredijelili su se i borili političkim, diplomatskim, propagandnim, ali i oružanim sredstvima za nezavisnu Crnu Goru.
U političku i intelektualnu elitu crnogorske političke emigracije, koja se zalagala za restauraciju Crne Gore, odnosno, za njeno pravo na život kao suverene i međunarodne priznate države bio je i advokat Vladimir Đurov Popović, bivši predsjednik cetinjske opštine, nekadašnji sekretar Velikog suda Kraljevine Crne Gore, koji je u egzilu bio predsjednik Komiteta crnogorskih izbjeglica, te šef Presbiroa crnogorske Vlade (1919-1920), a potom (1921-1922). ministar pravde u vladi generala Milutina Vučinića (1921-1922). Popović je bio jedan od najaktivnijih političkih boraca u egzilu za opstanak nezavisne države Crne Gore i konstantno se politički, diplomatski, propagandno i spisateljski suprotstavljao onim strukturama i političarima, porijekom iz Crne Gore i njenim državljanima, koji su za interese Srbije izdali i prodali Crnu Goru, njenu državnost i nacionalnu slobodu i dignitet.
U prvom redu, Vladimir Đ. Popović nastojao je da prikaže činjenički i argumentovano savezničkoj javnosti, nečasnu ulogu i urotu protiv Crne Gore ageneta i plaćenika srpske Vlade na čelu sa Nikolom Pašićem i paževa dvora Karađorđevića, članova i protagonista tzv. Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje, kojega je od formiranja 4. marta 1917. godine predvodio, kao povjerenik srpske Vlade, bivši predsjednik crnogorske vlade u dva mandata i ministar Andrija Radović sa grupom saradnika. Andrija Radović je bio ključna ličnost iz Crne Gore koja je promovisala i sprovodila velikosrpsku politiku njene nasilne aneksije od strane Srbije 1918. godine i on je bio, od 1917. godine pa do 1920. godine, »perjanica« svih anticrnogorskih akcija preduzetih u inostranstvu i u zemlji, po povratku u nju.
Na Mirovnoj Konferenciji u Parizu 1919. godine Andrija J. Radović je bio član srpske delegacije kao “ekspert” zadužen za pitanje Crne Gore, odnosno, bio je član njene »sekcije za Crnu Goru«. Patriotska i državotvorna crnogorska egzilantska organizacija “Komitet crnogorskih izbjeglica” na čijem se čelu nalazio advokat Vladimir Đ. Popović oštro je napala Andriju Jagoševog Radovića, kojega je beogradska vlada delegirala u Pariz na Mirovnu konferenciju kao šefa sekcije za Crnu Goru. Andrija Radović je stigao u Pariz i marta 1919. godine počeo da sudjeluje u radu srpske (srbijanske) deputacije koja je naumila da bude na Mirovnoj konferenciji u Parizu (Versaju). Vladimir Đ. Popović je u ime »Komiteta crnogorskih izbjeglica«, iz Nejia kod Pariza, đe je bilo sjedište crnogorske vlade u egzilu, uputio povodom toga protest predstavnicima država učesnica na Konferenciji mira. On je prvom delegatu Japana na Konferenciji mira u Parizu 6. maja 1919. godine uputio protest protiv mogućnosti da Andrija Radović u bilo kom smislu može predstavljati Crnu Goru na tom međunarodnom forumu. Taj Popovićev protest glasi:
„Odbor crnogorskih izbjeglica saznaje iz štampe da je delegacija Srbije na Konferenciji mira zatražila od Konferencije da Crnogorac po imenu A. Radović bude od strane Vrhovnog savjeta prihvaćen kao navodni predstavnik crnogorskog naroda. Odbor crnogorskih izbjeglica kategorično protestuje protiv te sramne spletke zvanične Srbije, jer Crnu Goru u odnosu na inostranstvo mogu zastupati samo predstavnici predviđeni Ustavom, to jest kralj i vlada.
Uostalom, A. Radović, za koga delegacija Srbije traži da bude saslušan, nije ništa drugo do špijun, izdajnik, agent srpske vlade i g. Vesnića[3], srpskog poslanika u Parizu. Vlada Srbije je kupila Radovića sa 500.000 franaka, koje mu je dala sa instrukcijama da kleveće Crnu Goru i da spletkari protiv nje. Na sreću, ta individua je, prije nego što se prodala srpskoj vladi, pisala u novinama, pod svojim potpisom, apoteoze Crnoj Gori i njenim predstavnicima u ovom ratu. Sada pošto je primio 500.000 franaka, objavlujuje najniže klevete protiv svoje domovine i protiv onih koje je do sada branio sa najvećim zanosom.
Sve što sam rekao o tom čovjeku, objavio sam ovdje u Parizu, pod mojim potpisom, uz prilog nepobitnih dokaza u dvjema knjigama. Jedna od tih knjiga nosi naziv „Cenzurisano ili Ko je A. Radović“. (Ova knjiga je imala prvobitni naziv „Jedan crnogorski Bolo ili Ko je A. Radović“, koju je cenzura zabranila.) Moja druga knjiga ima naslov „Crna Gora u toku svjetskog rata“.
Čast mi je da Vam u prilogu pošaljem ove dvije knjige, koje će Vas, nadam se, u potpunosti obavijestiti o ličnosti A. Radovića.
Molim Vas, Ekselencijo, da primite izraze moga visokog poštovanja.
Neji na Seni, 6. maja 1919.
Predsjednik
Vladimir Popović, advokat i bivši predsjednik gradskog Vijeća Cetinja, ulica Admiral de Joinville, 9 Naji na Seni“.[4]
[1] Dnevnik Krsta Popovića, u privatnom vlasništvu.
[2] Navedeno prema: Prof. dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije (crnogorska buna i odmetnički pokret 1919-1929“), Bar, 1997, Tom I., dok. br. 164, str. 260-262.
[3] Dr Milenka Vesnića, tadašnjeg srpskog poslanika u Parizu, akreditovanog kod francuske Vlade, a kasnijeg predsjednika Vlade Kraljevine SHS.
[4] Citirano prema: prof. dr Šerbo Rastoder, “Crna Gora u egzilu”, knjiga II, Dokumenti, Podgorica, 2004. dok. broj 24. str. 173-174.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta