Dugotrajni crnogorski ustanak protiv varvarske aneksije i okupacije Crne Gore (1919 – 1929)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Kralj Nikola I Petrović Njegoš (do smrti 1. marta 1921. u Francuskoj), kao i vlade Kraljevine Crne Gore u egzilu, na čijem su se čelu nalazili: od 1919. do 1921. godine Jovan Simonov Plamenac, a nakon njega divizijar Milutin M. Vučinić (1921-1922) i general dr Anto Gvozdenović (1922-1924), stalno su insistirali, u brojnim pismima, predstavkama, memorandumima i drugim obraćanjima, najprije, Konferenciji mira u Versaju kod Pariza (1919-1920), i potom Društvu naroda (1920-1924) i predstavnicima Velikih Sila i drugih država, da opstanu nezavisnost i suverenost Crne Gore, odnosno, da ona bude vaspostavljena u svom punom međunarodnom subjektivitetu i da se crnogorskom narodu omogući pravo na samoopredjeljenje. Energično su se protivili srpskoj (srbijanskoj) nasilnoj aneksiji i  okupaciji Crne Gore i djelovanju srpskog Dvora i Vlade i režima nove države Kraljevine SHS protiv Crne Gore i njenih neotuđivih prava. Protiv terora i nasilne aneksije  Crne Gore crnogorski narod je od početka 1919. godine vodio dugogodišnju ustaničku borbu za restauraciju svoje države i doživio je strahovita stradanja i patnje. Mnogobrojni crnogorski ustanici su ubijeni, mučeni, zarobljeni, primorani na predaju, zatvarani i osuđivani na dugogogodišnju robiju kao politički »krivci« zboog vjernosti Crnoj Gori.

Crnogorska Vlada u egzilu suprotstavljala se namjerama da se ”ujedinjenje” Crne Gore sa Srbijom i uopšte jugoslovensko ujedinjenje izvrši voljom vladajuće elite u Beogradu i insistirala je na poštovanju ustavno-pravnog poretka i međunarodnog subektiviteta Crne Gore i na neotuđivom pravu Crnogoraca da suvereno odluče o statusu sopstevne države. »Glas Crnogorca«, službeni organ Kraljevine Crne Gore, Neji kod Pariza, broj 76, od 19. VIII/1. IX 1919., na strani 1, objavljuje saopštenje Crnogorske Vlade, na čelu sa Jovanom S. Plamencem, koje je dostavljeno pariskoj štampi 18/31. jula 1919. godine u kome je to eksplicitno navedeno:

»Neki listovi saopštili su vijest iz Biograda, da je Aleksandar, princ-regent Srbije, preduzeo potrebne korake da se Crnoj Gori dade autonomija[1]i da Crna Gora bude personalnom unijom sjedinjena sa Srbijom. Takve vijesti proturaju se jedino u toj namjeri da zavedu javno mnjenje, i da u ovim časovima, kad se rješava pitanje o Crnoj Gori, utiču na odluke Konferencije mira u Parizu. Pravo Crne Gore na svoj državni život ne može zavisiti od volje i principa regenta ni vlade Srbije. To stečeno svoje pravo Crnogorci su branili stoljećima; to pravo je Crnoj Gori zagarantovano ranijim međunarodnim ugovorima, kad još nije ni bilo Srbije, kao i svečanim obećanjem Saveznika za vrijeme ovog rata: da će Crna Gora biti potpuno vaspostavljena. To i jeste, u stvari, volja crnogorskog naroda, a da je to istina, najbolji dokaz je ustanak koji neprestano traje u Crnoj Gori protivu varvarske srbijanske okupacije«.

Anektori Crne Gore, koji su terorisali i na sve druge načine ugnjetavali i progonili crnogorski narod, od kraja 1918. godine i nakon toga, u vrijeme trajanja monarhističke države KSHS, su mnogobrojne crnogorske rodoljube oglasili i ucijenili kao odmetnike, ubijali, zatvarali, optuživali ih i sudili im kao hajducima, pritom denucirajući ih da su bili „pljačkaši“, „banditi“, „ubice“, „zlikovci“, „razbojnici“ itd. To je, onda, rađeno primarno iz razloga što su crnogorski rodoljubi vodili legitimnu borbu za postojanje Crne Gore i za povraćaj njene otete slobode i što se oružanom rukom borili za vaspostavu svoje domovine i države i što su bili u kofliktu sa režimom i njegovim militarnim formacijama. Međutim, da oni nijesu bili ono i onakvi kakvim ih je prikazivao i teretio ondašnji režim i štampa pod njenom kontrolom i uticajem, koja ih je stalno satanizovala, već su bili hrabri crnogorski ratnici koji je vodili neravnopravnu, ali mučeničku, oslobodilačku borbu protiv anektora Crne Gore i njenog naroda.

Beogradska „Politika“, nekoliko dana kasnije, 10. februara 1922. godine objavljuje vijest da je potjerno odjeljenje žandarmerije KSHS u oružanom sukobu u Rovcima 8. februara 1922. godine uspjela da ubije crnogorskog ustanika i komitu Miraša Bulatovića iz Rovaca. List ovog crnogorskog rodoljuba kvalifikuje kao odmetnika i o pogibiji Bulatovića izvještava u članku, pod naslovom „Još jedan manje“, sljedeće: „Kolašin-Žandarmerijska potera iz Kolašina, naišla je pretprošle noći u blizini sela Rovaca[2] na odmetnika Miraša Bulatovića i u puškaranju koje se odmah otvorilo ubila ga“.[3]

Crnogorski ustanički i komitski pokret djejstvovao je širom Crne Gore. Bio je jak i u vasojevićkom kraju. Režim i njegovi mediji su konstantno klevetali crnogorske rodoljube i optuživli su ih da su “ubice”, “pljačkaši” itd. Recimo, list “Crna Gora“, partijsko glasilo radikala Nikole Pašića u Crnoj Gori, piše u članku naslovljenom „Predaja hajduka Ljubića“ od 3. marta 1922. godine sljedeće: „Ministrarstvo Unutrašnjih djela dobilo je telegrafski izvještaj iz Andrijevice da se tamošnjim vlastima predao oglašeni i ucijenjeni hajduk Aleksa Ljubić iz Šekulara okruga andrijevačkog koji odgovara za više ubistava i pljačke“[4].

Jula 1922. godine velikom županu Zetske oblasti Kraljevine SHS Milovanu Džakoviću predali su se crnogorski rodoljubi i ustanici: Marko Ćetković, Vasilije Mićković iz sreza nikšićkog i Gavro Ašanin iz Uskoka, sreza šavničkog. Načelniku čevskog sreza KSHS tada se predao i ustanik, komita od režima proglašeni odmetnik Đorđije Savov Drašković. Potom su se, silom prilika, predali vlastima 17. jula 1922. godine komiti (“odmetnici”): Maksim S. Drašković, iz Dida, opštine Bjeličke, sreza Čevskog, Đuro F. Krivokapić i Krsto (Kićun) F. Krivokapić, oba iz Zaljuti, opštine Cucke, sreza Čevskog. Načelstvu Okruga cetinjskog KSHS predao se 18. jula 1922., Blažo Popović iz Cuca, koji je komitovao u šumi prije toga neprestano 2 godine. Načelniku sreza nikšićkog 16. jula 1922., predao se ustanik i gerilac, od režima oglašeni odmetnik Filip Perković. Ovi “odmetnici” koji su se predali jula 1922. godine pušteni su potom na slobodu primjenom ukaza kralja Aleksandra Karađorđevića o pomilovanju od 8. juna 1922. godine[5]. Neki od njih su i nakon amnestije ponovo pošli u komite i nastavili onamo đe su za kratko stali-opet su otišli u šumu radi oružane ustaničke akcije.

Crnogorski ustanik, rodoljub, koga su vlasti države KSHS oglasile za odmetnika i hajduka, Miljan Miličković iz Pipera ubijen je od strane dvojice rezervnih potporučnika srbijanske vojske (odnosno formalno vojske KSHS), pripadnika potjernog odjeljenju Piperima u noći 1. avgusta 1922. godine[6]. Istaknuti višegodišnji borac za pravo, čast i slobodnu Crne Gore, dosljedni pregaoc za njen opstanak i ratnik protiv okupacionih srpskih (srbijanskih) trupa, pod firmom Kraljevine SHS, koje su ga progonile, kao i njegove saborce, bio je Jovan Bulatović iz Rovaca. On je poginuo, odnosno, ubijen u sukobu njegove komitske grupe sa gonećim formacijama režima, odnosno, u oružanom konfliktu sa žandarmerijskom patrolom 15. oktobra 1922., u okolini Kolašina. Između ostalog, o njegovoj pogibiji pisao je i beogradski dnevnik “Politika”. Jovan Bulatović je od strane vlasti bio oglašen i ucijenjen kao odmetnik i hajduk. List “Politika” od 16. oktobra 1922. godine u članku “Pogibija odmetnika Bulatovića” piše: “Kolašin, 15. oktobra. Jedna žandarmerijska patrola sreza kolašinskog sukobila se noćas sa družinom zloglasnog pljačkaša Jovana Bulatovića iz Rovaca. U borbi koja se odmah otvorila i koja je trajala puna dva časa, žandarmi su ubili Bulatovića a dva druga pljačkaša teško su ranili. Ostali su se razbegli pred vatrom iz pušaka žandarma. Poginuli Bulatović poznat je u celoj Crnoj Gori kao jedan od najopasnijih zlikovaca. On je ranijih godina bio u družini Huseina Boškovića, a zatim u družini dr. Vukašina Markovića. Početkom ove godine organizovao je svoju družinu sa kojom je izvršio nekoliko poznatih razbojništava“[7]. Demonizacija ovog crnogorskog patriote, koju vrši, u rečenom tekstu, „Politika“, izraz propagande režima, jer se činjenica, suprotna od njenog tvrđenja-da je ustanik Jovan Bulatović bio borac, ratnik, stradalnik, rodoljub za Crnu Goru, a ne „zloglasni pljačkaš“, niti „zlikovac“ i „razbojnik“, kako ga je stigmatizirala i klevetala „Politika“ i ostala ondašnja oligarhijska štampa.

List Pašićeve Narodne radikalne stranke, odnosno, njenog Okružnog odbora za Crnu Goru pod nazivom „Crna Gora“,  objavljuje 31. oktobra 1922. godine u kratkom tekstu pod naslovom „Uhvaćen razbojnik“ ovu vijest: „Javljaju iz Kolašina,  da je tam. omladinska organizacija uhvatila odbjeglog razbojnika Mitra Mitrića i predala ga sreskom načelstvu u Morači“[8].  Opet su režim i njegova štampa, i u ovom slučaju, koristile uvredljiv i netačan diskurs da je komita Mitar Mitrić bio “razbojnik”, a to on nije bio.

U Tološima (Podgorica) 30. novembra 1922. godine, u sukobu žandarmerije Kraljevine SHS s crnogorskim ustanicima i gerilcima (u tom sukobu je poginuo žandarmerijski narednik David Reljić, komandir Spuške žandarmerijske stanice, a ranjen žandarm Ćazim Omerović), uhvaćeni su od strane potjere komiti („ucijenjeni odmetnici i hajduci“, kako ih je režim kvalifikovao i to: Vuko Bogićev Radović, iz sreza danilovgdarskog, Živko Vukićević iz nikšićkog sreza i Špiro Vujović, iz čevskog sreza. Tada su od strane žandarmerije uhvaćeni kao komitski jataci: Aleksa Savković, Ilija Raičević i Niko Raičević, iz Tološa[9]. Zelenaški komita i patriota Vuko Radović iz Bjelopavlića sin je znamenitog oficira, majora crnogorske vojske i suvereniste Bogića Radovića, jednog od prvaka Božićnog ustanka crnogorskog naroda 1919. godine i političkog zatvorenika u podgoričkom kaznenom zavodu „Jusovača“.

[1] Bile su to neosnovane vijesti, jer je regent Aleksandar bio najtvrđi zagovornik unitarizma i centralizma i nove države Kraljevine SHS, koja je nasilno uspostavljena na teritoriji Kraljevine Crne Gore.

[2] Rovci su pleme, a ne selo.

[3] “Politika”, Beograd, broj 4957, od 10. februara 1922. Članak „Još jedan manje“, str. 3.

[4]  „Crna Gora“, radikalski list, Cetinje, br. 15, od 3. marta 1922, str. 3.

[5] Vidi o tome: „Narodna riječ“, Cetinje, broj 52, 19. jul 1922. str. 3, vijest „Predali se odmetnici“

[6] Vidi o tome: „Politika“, 4. avgust 1922, broj 5128, str. 4, članak „Ubijen odmetnik“ (izveštaj „Politici, Podgorica, 2 avgusta).

[7] „Politika“, Beograd, broj 5201, od 16. oktobra 1922, str. 5. Članak „Pogibija odmetnika Bulatovića“.

[8] „Crna Gora“, Cetinje, od 31. oktobra 1922, br. 75, str. 4.

[9] „Narodna riječ“, broj 89, 2 decembar 1922. str. 3, članak „Uhvaćeni ucijenjeni razbojnici“.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta