za aktuelno.me
piše Vlatko Sekulović
U podne 12. marta 2003. godine, tada kao poslanik vladajuće koalicije, odnosno Socijaldemokratske partije – SDP, došao sam, zajedno sa još dvojicom stranačkih kolega, na sastanak u zgradi Vlade Republike Srbije sa Koraćem, jednim od potpredsednika Vladei kopredsedavajućim SDP-a.
Nakon nepunih pola sata u kabinet je utrčala sekretarica i Korać je naglo izašao. Vratio se posle desetak minuta, vidno uzrujan i samo nam je rekao „Ubili su nam ga“. U prvom trenutku nismo razumeli o čemu se radi, da bi posle shvatili da je ubijen Zoran Đinđić. Ubistvo Đinđića je jedan u nizu političkih atentata koji su organizovali i izveli srpski nacionalisti, a koje su Milošević i Šešelj naredili ili inspirisali.
Prvi kome su pretili lišavanjem života i koji je zbog tih pretnji morao da napusti Srbiju bio je Ivan Đurić, nekadašnji kandidat Saveza reformskih snaga na prvim višestranačkim predsedničkim izborima 1990. godine. U periodu od 1991. godine do 1999. godine nacionalsocijalistički režim u Srbiji bio je preokupiran izazivanjem i vođenjem ratova na teritoriji bivše SFRJ, te usled homogenizacije biračkog tela oko ovih ratova, njegov legitimitet ni u jednom trenutku, nije bio stvarno doveden u pitanje.
Drugim rečima, demonstracije 1991., 1992. i 1996. godine mogle su biti društveno amortizovane od strane režima eskalacijom međuetničkih sukoba na jugoslovenskom prostoru, što je ovaj i radio. Tako je nakon demonstracija 1991. godine ubrzan raspad SFRJ i počeli su prvi oružani sukobi na prostoru Hrvatske. Nakon studentskih demonstracija i štrajka Univerziteta u Srbiji juna 1992. godine, dolazi do eskalacije ratnih sukoba u Bosni i Hercegovini. Poraz na lokalnim izborima, posebno u Beogradu, te priznavanje tog političkog poraza nakon ozbiljnog pritiska međunarodne zajednice, 1997. godine, režim Milošević-Šešelj je morao da „spinuje“, te je već nakon godinu dana, u februaru 1998. godine pokrenuo oružane akcije na Kosovu.
Naravno da sukobi na prostoru bivše SFRJ u kojima je direktno ili indirektno, prikriveno ili otvoreno, učestvovao tadašnji režim koji su vodili Milošević i Šešelj, nisu isključivo u uzročno-posledičnoj vezi sa manjkom legitimiteta režima, ali je sigurno da su sukobi korišćeni i radi obezbeđivanja istog, odnosno radi homogenizacije biračkog tela na nacionalističkoj platformi oko tadašnjeg režima kao navodnog zaštitnika srpskog naroda.
Međutim, kapitulacijom u sukobu sa NATO i povlačenjem sa Kosova, režim Milošević-Šešelj je napokon izgubio svoj legitimitet među nacionalistima, a ostao je i bez mogućnosti da izazove nove međuetničke sukobe. Srpski pokret obnove, koji je još 1991. godine uspeo da ugrozi primat nacionalističkog lidera Miloševiću, bio je po prirodi stvari glavna meta režima kao potencijalno najozbiljnija politička konkurencija sa pozicija nacionalizma. Verovatno je iz tog političkog rezona dva putaizvršen atentat na rukovodstvo Srpskog pokreta obnove, 1999. godine, kada su ubijeni četvorica visokih rukovodilaca ove stranke i najbližih saradnika Vuka Draškovića i 2000. godine kada je Drašković ranjen.
Eliminisavši ovu pretnju po sopstvenu vlast, Milošević se okrenuo lideru koga je percipirao kao glavnu pretnju sa antinacionalističkih pozicija po njegovu vlast i čoveka koji je mogao temeljno da ospori nacionalističku platformu, a koji je pritom imao bogato tehnokratsko iskustvo u upravljanju državom i njenim sistemima za razliku od svih drugih relevantnih političkih figura u opoziciji.
Ivan Stambolić je otet 25. avgusta 2000. godine. Socijaldemokratska unija je tada bila jedina politička organizacija koja je pokrenula javnu akciju usmerenu ka rasvetljavanju ove otmice i pronalaženju Stambolića. Dobar deo opozicionih prvaka i javnosti doživljavao je ovaj događaj kao nekakav sukob između „komunjara“. Tek nakon više godina je rasvetljen ovaj slučaj saznanjem da je Milošević direktno naredio otmicu i ubistvo Stambolića.
Ovim zločinima je Milošević smatrao da je obezbedio svoju vlast, kako od napada s „desna“, odnosno od strane nacionalista, tako i od napada s „leva“ odnosno sa pozicija građanske levice. Međutim, prevideo je neukaljanu reputaciju Koštunice kao nacionalističkog lidera, a pre svega sposobnost Zorana Đinđića da artikuliše u jedan široki front raznorodne opozicione političke snage, u vidu Demokratske opozicije Srbije, ta da ovu nametne kao glavni instrument izraza nezadovoljstva birača.
Đinđić nije bio svetac, posebno u periodu do 2000. godine, kada je stalno lavirao između podrške srpskom nacionalističkom projektu u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj s jedne strane i zalaganjem za demokratizaciju srpskog društva i većim stepenom ljudskih prava u Srbiji. Međutim, njegova uloga u rušenju nacionalsocijalističkog režima 5. oktobra 2000. godine, te u reformisanju srpskog društva u svim segmentima, privredi, obrazovanju, zdravstvu, bezbednosti, itd. je neprocenjiva.
Posebno su važni napori koje je uložio u reintegraciju Srbije u međunarodnu zajednicu i poštovanje međunarodnog prava. Paradigmatičan je tu primer izručenja Miloševića Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju. Ipak, ostaci „ancien regime-a“ politički, u liku i delu Šešelja, i operativni u vidu Jedinice za specijalne operacije, nisu se predali i identifikovali su u Đinđiću glavnu opasnost po srpske nacionaliste i njihove interese, a pre svega su shvatili da će se svi oni neminovno suočiti sa sopstvenim zločinima počinjenim protiv srpskog naroda i građana Srbije u slučaju da Đinđić nastavi putem koji je zacrtao.
U cilju sprečavanja ovakvog razvoja događaja izvršen je još jedan atentat i Đinđić je ubijen. Ipak, uprkos ovom činu, kao i naporima za urušavanje sistema izgrađenog zahvaljujući upravo Đinđiću, izvršioci ovog zločina, kao i prethodna dva zločina, su identifikovani i osuđeni na višedecenijske kazne zatvora.
U pet političkih atentata, ako se tome doda i ubistvo Slavka Ćuruvije 1999. godine, organizatori i izvršioci su bili državni službenici. Ako je iz ovih primera jasno da su srpski nacionalisti, raspolažući aparatom sile srpske države,bili spremni na surove zločine protiv pripadnika sopstvenog naroda, uključujući i predsednika Vlade, opravdano se može pretpostaviti da su bili odgovorni i za zločine koji su doveli do erupcije straha po etničkoj osnovi i do eskalacije ratnih sukoba devedesetih godina prošlog veka, poput ubistva šestorice mladića srpske nacionalnosti u kafiću „Panda“ u Peći na Kosovu, 1998. godine.