Stanje u Crnoj Gori koje je u istraživanju o uticaju pandemije na demografska, ekonomska i finansijska kretanja Centra za demokratsku tranziciju (CDT) i Društva statističara i demografa Crne Gore (DSD) opisano kao devastacija stanovništva, ukazuje da populaciona politika mora postati stvarnost, a ne ostati samo deklarativni ili populistički cilj političara.
Autori istraživanja, izvršni direktor CDT-a Dragan Koprivica i izvršna direktorica DSD-a Gordana Radojević ocjenjuju da je nepostojanje adekvatne populacione politike godinama unazad učinilo da mogućnosti socijalne, poreske, politike zdravlja, regionalnog razvoja i drugih ne budu iskorišćene za suzbijanje negativnih demografskih trendova.
Prema analizi u istraživanju zasnovanoj na podacima negativnih demografskih kretanja u posljednje tri godine, Crna Gora će za 30-ak godina izgubiti jedno čitavo Bijelo Polje, u njoj će živjeti 577.000 stanovnika, a svega 15 odsto stanovništva živjeće na sjeveru države.
“Stanje opisano u našem istraživanju jasno upućuje da je u ovom dijelu javnih politika potreban hitan i jasan diskontinuitet sa prethodnim praksama, a da populaciona politika mora postati stvarnost, a ne ostati deklarativni ili populistički cilj izražen u govorima političara ili donosilaca odluka. Ukoliko je, još uvijek, kod njih ostalo vizije i potrebe za očuvanjem osnovne supstance našeg stanovništva, bez odlaganja je potrebno uraditi nekoliko važnih koraka”, navode autori istraživanja.
Oni su u analizi dali tri osnovne preporuke čije je usvajanje, kako tvrde, urgentno ukoliko se žele zaustaviti negativni demografski trendovi. Jedna od ključnih stvari je, prema njihovom mišljenju, formiranje kancelarije za vođenje populacione politike.
“Za vođenje efikasnih politika potrebne su institucije koje će ih sprovoditi. Vlade Crne Gore u prethodnih nekoliko mandata nijesu vidjele potrebu za formulisanjem i koordinacijom realizacije populacione politike, što se prirodno odrazilo i na njene rezultate. Zato smatramo da jedna od prioritetnih aktivnosti svake buduće vlade mora biti formiranje kancelarije za vođenje populacione politike”, tvrde autori.
Oni su stava da bi kancelarija svoje mjesto trebala naći u okviru Generalnog sekretarijata Vlade, po ugledu na Kancelariju za evropske integracije.
Njen djelokrug bio bi pripremanje strategije demografske revitalizacije, izrada potrebnih baza podataka u saradnji sa zvaničnim proizvođačima statistike, koordinacija sprovođenja strategije, koordinacija svih populacionih politika po resorima, predlaganje zakonodavstva koje će popravljati situaciju u ovoj oblasti, te sugestija Vladi za efikasno vođenje ove politike.
“Radi vođenja inkluzivne populacione politike potrebno je formirati i savjet za vođenje populacione politike, sastavljen od stručnjaka iz različitih oblasti, koji bi svojim zapažanjima bili korektivni faktor i izvor novih ideja za kvalitetno sprovođenje ove politike”, kažu autori istraživanja.
Osim hitnog formiranja kancelarije za vođenje populacione politike, neophodno je pripremiti i usvojiti strategiju demografske revitalizacije Crne Gore do 2030. godine, kao i pripadajuće akcione planove.
“Nema vođenja efikasnih državnih politika bez definisanja prioriteta, ciljeva i načina kako do njih doći. Zato je neophodno da prva aktivnost formirane kancelarije bude pripremanje i usvajanje ove strategije. Njena priprema mora biti urađena u inkluzivnom procesu, koji bi uključivao sve djelove društva”, kažu Koprivica i Radojević.
Kako navode, Crnoj Gori treba takozvana implicitna populaciona politika koju vode najrazvijenije i najprogresivnije države, a koja se sprovodi u okviru socijalne, ekonomske, zdravstvene, fiskalne, rodne, regionalne, prostorne i drugih politika, kojima se stvara povoljan institucionalni ambijent za demografska kretanja.
“Strategija mora biti postavljena na način da se demografski problemi rješavaju u okviru politike blagostanja u svim sektorima jednako i jednovremeno. Ovdje je jako važno sprovođenje politike takozvanog „aktivnog starenja“. Kao vodič za sagledavanje važnosti ove problematike može poslužiti Zelena knjiga o starenju, koju je Evropska komisija izdala početkom 2021. godine”, pišu autori u istraživanju.
Prema njihovom mišljenju, crnogorska populaciona politika ne smije biti svedena na tradicionalne mjere koje se zasnivaju samo na finansijskim podsticajima koji obično vode isključivanju žena sa tržišta rada i svođenju uloge žene samo na reproduktivnu.
“Crna Gora treba populacionu politiku čiji će naglasak biti na stvaranju takvog institucionalnog ambijenta koji će podstaći povećanje broja stanovnika i njihovu ravnomjernu rasprostranjenost. Strategija demografskog razvoja u svakoj državnoj politici mora prepoznati potencijal i definisati set mjera za stvaranje povoljnog ambijenta, kako bismo Crnu Goru transformisali u državu u koju se više dolazi, nego odlazi, kao i u državu gdje se više rađa nego umire. Važan dio ove politike treba da budu programi privlačenja mladog stanovništva iz trećih zemalja “, navode autori.
Budući da su periodi trajanja demografskih strategija, zbog specifičnosti materije, duži od uobičajenih, njih dvoje smatraju da bi ta strategija morala imati rok do 2030. godine, a na taj način periodi planiranja bi se mogli uskladiti sa Strategijom održivog razvoja Ujedinjenih nacija koja je pripremljena do 2030. godine.
BAZE PODATAKA
Treća ključna preporuka je, prema mišljenju autora istraživanja, kreiranje otvorene dinamičke baze podataka o demografskim kretanjima u Crnoj Gori.
“Crna Gora je jedna od rijetkih država u regionu i šire čija zvanična statistika nema dostupne podatke o demografskim kretanjima u dužem vremenskom periodu u formatima koji omogućavaju dalje korišćenje podataka. Sa druge strane, pored formiranja vremenskih serija, demografsku statistiku potrebno je proširiti istraživanjem o migracijama. Ni podaci o spoljnim migracijama nijesu dostupni za Crnu Goru”, navode Koprivica i Radojević.
Ukoliko njihove preporuke budu prihvaćene, nadležni državni organi u koordinaciji sa kancelarijom za vođenje populacione politike, moraju se okrenuti pripremi dinamičkih baza podataka koje će omogućiti blagovremeno i tačno praćenje demografskih kretanja i na taj način donosiocima odluka omogućiti kvalitetne podatke.
“U početku, primat moraju imati alternativni izvori podataka jer je za pripremu zvaničnih institucija za praćenje ovih pojava potrebno duže vrijeme. Zato u procesu planiranja i kreiranja ovih baza podataka, tokom vremena, posebnu pažnju treba obratiti na saradnju sa akademskom zajednicom i nevladinim sektorom “, zaključuju Koprivica i Radojević.
Prema podacima iz istraživanja, dvije godine od kada je Crna Gora proglasila epidemiju izazvanu SARS-CoV-2 virusom, donijele su našem društvu ne samo zdravstvene, ekonomske i demografske, već i humanističke probleme, koji su direktno uticali na život građana.
“Sve ono što je u ovom domenu opterećivalo društvo prije pandemije (migracija mladih, demografsko pražnjenje sjevernog regiona i nizak natalitet), intenzivirano je i izazvalo je devastirajući efekat na demografsku sliku Crne Gore u vrlo kratkom roku. Smrtnost izazvana kovidom-19 svrstala je Crnu Goru među prvih deset država u svijetu po broju umrlih na milion stanovnika, što je uz smanjenje nataliteta uvelo Crnu Goru prvi put u zonu negativnog prirodnog priraštaja “, piše u dokumentu.
Analiza mortaliteta u Crnoj Gori u dužem vremenskom periodu pokazuje da je kovid-19 ostavio značajan trag, što se ogleda kroz najveći godišnji broj umrlih u 2021. godini (9.129) i stopu mortaliteta u 2021. godini (14,7 promila), što je ujedno i najveća stopa mortaliteta nakon Drugog svjetskog rata.
Osim efekata na demografska kretanja i zdravlje stanovništva, kako se navodi, pandemija je poremetila i ekonomske aspekte društva. Tako je Crna Gora doživjela rekordnu ekonomsku recesiju od -15,3 odsto u prvoj godini pandemije i maksimum u stopi nezaposlenosti od 24,73 odsto u decembru 2021. godine.
“Iako je ekonomski oporavak mjeren realnom stopom rasta BDP-a od 13,9 odsto evidentiran u 2021. godini, realna vrijednost BDP-a još uvijek nije dostigla nivo prije pandemije, a u nekim sektorima ni nivo iz 2020. godine “, navodi se u istraživanju.
Takođe, prema nalazima CDT-a i DSD-a, negativni efekti pandemije vidljivi su i u drugim aspektima života, što je posebno značajno u oblasti obrazovanja, a negativne efekte smanjenja mobilnosti studenata i akademskog osoblja, zatvaranja škola i restriktivne nastave ćemo tek sagledavati.