Portal Aktuelno objavljuje tekst Slobodana Jovanovića nastao kao dio njegovog istraživačkog rada, a u smislu argumentacije zašto je tzv. proslava Sto godina od oslobođenja Boke i ujedinjenja – najobičnija provokacija srpskih nacionalista.
Formiranje komisije za istragu stanja u Crnoj Gori
Sredinom 1919. godine britanski ministar vanjskih poslova, lord Balfour, je predložio, a američka vlada prihvatila, da se formira zajedničko anglo – američka komisija za istragu stanja u Crnoj Gori iz prve ruke. U početku se smatralo da izvještaj ove komisije treba da opredjeli dalje aktivnosti britanske i američke politike prema Crnoj Gori. Balfour je htio da sazna “prave želje crnogorskog naroda” i provjeri srpske tvrdnje “da se razdor u Crnoj Gori namjerno preuveličava za potrebe italijanske propagande” (ovu je tvrdnju iznosio srpski plaćenik, Andrija Radović, lider “Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje” u Parizu). Kao šefa britanske misije Foreign Office je izabrao nikog drugog do grofa John de Salisa, koji je bio britanski izaslanik, “ministar Njegovog Veličanstva”, na Cetinju i , u to vrijeme, vrlo nenaklonjen kralju Nikoli. Predśednik Wilson je imenovao za svog povjerenika potpukovnika Shermana Milesa.
Informacije o nasilju srpskih trupa i zavedeni teror su, činilo se, stvorile situaciju u kojoj je politička sudbina Crne Gore kao posebnog političkog entiteta postala vjerovatna. Čak je i lord Gerald Wellesley, koji je samo nekoliko mjeseci prije bio dio većine u Ministarstva vanjskih poslova koji su bili protivnici Nikole I, komentarisao da “jedina nada za Crnu Goru sada leži u (ovoj) komisiji.” Gerald Spicer, sekretar Foreign Office-a, je upozoravao: “Crnogorci će … ostati na milost i nemilost Srbima”. (John D. Treadway – ANGLO-AMERICAN DIPLOMACY AND THE MONTENEGRIN QUESTION, 1914-1921)
Pitanje “maltretiranja Crnogoraca od strane Srba” bila je tema rasprave na sastanku Vijeća četvorice 17. Maja 1919. Dogovoreno je da se prekine diskusija do prijema izvještaja anglo-američke komisije.
Chicago Tribune donosi članak 4. Septembra 1919. pod naslovom “Zvanični izvještači donijeli užasne izvještaje u Pariz”, koji prenosim u cjelini:
“Pariz, 3. septembar, Američka i britanska vojna intervencija u Crnoj Gori radi spriječavanja raširenog masakra crnogorskih rojalista od strane Srba, u preporuci neutralnih posmatrača koji su došli u Pariz juče i koji danas pišu energične izveštaje svojim vladama:
“Pod srpskom okupacijom Crna Gora danas predstavlja mjesto najkrvavijeg pokolja u Evropi, izjavio je zvaničnik koji se vratio. Ukoliko se Engleska i Amerika ne umješaju, ni jedan crnogorski rojalista neće ostati živ. Srbi ih ubijaju na veliko”.
Konfiskovana hrana
Amerikance posebno interesuju izveštaji koje su donijeli ti neutralni posmatrači prema kojima je cio kontigent američke hrane koju je Huverova administracija uputila u Crnu Goru dospio u ruke Srbijanaca. Crnogorci se moraju prvo odreći sopstvene zemlje i zakleti na vjernost srpskom kralju Petru, da bi dobili bilo što od tih zaliha. Ukoliko to ne učine, bacaju ih u zatvor. Zatvori u Cetinju i Kotoru su, prema izveštavanju, puni Crnogoraca a svakodnevno se dovode crnogorski komiti uhvaćeni u brdima i nad njima se vrši egzekucija.
Žele kralja nazad
Jedan od zvaničnika koji se vratio, a koji je odbio da mu se navede ime, rekao je: “Crnogorci su možda spremni na promjenu starog oblika svoje patrijarhalne vlade, ali trenutno svi Crnogorci žele povratak njihovog kralja, da bi ih spasio srpskog jarma. Ušli su u rat na strani Antante, a sada ne samo da su sklonjeni sa mjesta na mirovnoj konferenciji i ne samo da im je uskraćeno pravo na samoopredjeljenje, već je njihov kralj proćeran u egzil, a njihova zemlja je stavljena pod stranu vlast. Ukoliko se Nikola vrati u zemlju, cijela zemlja će ustati sa njim. Revolt protiv Srba je sada u punom zamahu.
Uskoro se očekuje zvanična objava odredjenih vladinih izveštaja kojima se reguliše gore navedeno i nalaže američka i britanska vojna initervencija. Kralj Nikola i njegov dvor ostaju u Parizu, đe primaju kraljevske subvencije od britanske i francuske vlade, koje takodje daju akreditacije ministrima na crnogorskom dvoru.”
Epilog
Zahvaljujući francuskom uticaju, ovi izvještaji nijesu proizveli suštinske posljedice po Crnu Goru.
Izvještaji su ostali neobjelodanjeni, uz objašnjenje u Britanskom parlamentu da bi njihovo javno objavljivanje bilo kobno po osobe koje se pominju u izvještaju i koji su davali izjave posmatračima.
Licemjerno i bezočno.
Crna Gora je ostavljena na cjedilu i postala velika mrlja na savjesti njenih saveznika, koji su u ime geopolitike žrtvovali jednu zemlju i njen narod.
autor teksta: Slobodan Jovanović
(za aktuelno.me)