Primjer za napetost koja vlada pred samit Evropske unije i Kine u Pekingu 7. decembra jeste elektromobilnost.
Ono što su prije 20 godina bili kineski frižideri, fenovi i mašine za veš, sada su električni automobili. Oni su na ulicama svih kontinenata. Proizvođači automobila iz Evrope, Japana i Sjedinjenih Američkih Država dominirali su decenijama, ali Kina sada rado naglašava da je najveći proizvođač električnih automobila na svijetu i da iza sebe ostavlja bivšu konkurenciju. Prema kineskoj statistici, zemlja je u prvoj polovini ove godine izvezla više od pola miliona električnih automobila. To je rast od 160 odsto u odnosu na isti period prethodne godine.
Kao i kineski kućni aparati, kineski električni automobili su prije svega jeftini. Evropska komisija smatra da je to moguće samo zbog subvencija.
„Cijena tih automobila se vještački spušta ogromnim državnim subvencijama“, kaže predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen. Ona je dodala da to stvara probleme na evropskom tržištu, te da su svjetska tržišta preplavljena „jeftinim kineskim električnim automobilima“. Ona je u septembru najavila istragu zbog kineskih subvencija.
Atraktivno evropsko tržište
Ursula fon der Lajen i predsjednik Savjeta EU Šarl Mišel zajedno će otputovati u Peking 7. decembra. Prvi put poslije četiri godine evropski i politički kineski vrh sješće za isti sto. Predsjednica Evropske komisije vjerovatno će morati da opravdava svoju odluku o istrazi subvencija za kineske električne automobile, jer je to izazvalo veliko negodovanje u kineskom vrhu.
Kinesko ministarstvo trgovine taj potez je u septembru ocijenio kao „čist protekcionizam“ koji ometa i iskrivljava globalne lance isporuke automobilske industrije. U saopštenju se dodaje da Kina uprkos tome podržava zelenu mobilnost i Evropu u borbi protiv klimatskih promjena.
Velika tržišna ofanziva
„Trenutno 26 kineskih proizvođača električnih automobila planiraju dolazak na njemačko tržište do 2025“, kaže Bernd Dipenzajfen iz konsultantske firme KPMG. „Već sam taj broj pokazuje šta će se desiti. Mada će početni broj proizvedenih automobila biti nizak, to znači da će udio njemačkih proizvođača morati da opadne. To je matematika.“
Dipenzajfen dodaje da je ključ za uspon elektromobilnosti – tehnologija baterija. Prema procjeni Blumbergovih novih energetskih finansija (NEF), po globalnoj konkurentnosti u oblasti litijumsko-jonskih baterija Kina je na prvom mjestu. Svi najveći svjetski proizvođači automobilskih pogonskih baterija su iz Kine.
„Kina ima pristup sirovinama i raspolaže s najvećim proizvodnim kapacitetima i tržištima.“
Slobodna tržišna utakmica
Liderstvo Kine na tržištu električnih automobila izloženo je žestokoj konkurenciji. Pritom nisu važne samo trgovina i inženjersko umijeće, već i politička pitanja. Sijao Feng, profesor na Kinesko-nemačkoj visokoj školi za primijenjenu nauku (CDHAW) na šangajskom univerzitetu Tonđi, još za vrijeme pandemije 2022. ukazivao je na geopolitički faktor u toj privrednoj grani.
„Konkurencija sistema i diferenciranje vrijednosnih stavova“ su, po njemu, najveći izazovi za automobilsku industriju. Kina i Evropa su pogonske snage u oblasti elektromobilnosti“, ocijenio je Feng oktobra 2022. na automobilskom simpozijumu u Kini. Ali, kako je dodao, „oni su i konkurencija“.
Evropska najava preispitivanja kineskih subvencija je sada izraz sistemske konkurencije između Brisela i Pekinga. Evropska unija je još 2020. uvela mehanizam preispitivanja stranih direktnih investicija. Investicije koje donose rizik za bezbjednost i javni red i mir mogu biti spriječene. Mehanizam služi otežavanju pristupa kineskih investitora evropskoj kritičnoj infrastrukturi. Osim toga. Ursula fon der Lajen se ovog proljeća izjasnila za sličan mehanizam preispitivanja evropskih investicija u Kini, kako bi se spriječilo da kapital i stručnost evropskih preduzeća „poboljšaju vojne i obavještajne sposobnosti onih koji su nam takođe sistemski konkurenti“.
Veliki trgovinski partner, ali bez fer tržišne utakmice
Evropska unija je najjači trgovinski partner Kine, ispred je Sjedinjenih Država. Za tri minuta, koliko je potrebno za čitanje ovog teksta, Kina i EU statistički gledano razmijene robe i usluge u vrijednosti od pet miliona američkih dolara. Prošle godine trgovinski bilans je iznosio skoro 850 milijardi dolara. Taj obim trgovine sa SAD iznosio je 690 milijardi dolara. Još 2019. je Evropska unija označila Kinu kao „kooperacionog partnera“, „ekonomskog konkurenta“ i „sistemskog rivala“.
Njemačka je preuzela te formulacije, objašnjava Martin Timel, koji je u njemačkom Ministarstvu spoljnih poslova zadužen za istočnu i jugoistočnu Aziju i Pacifik.
„Ko polemiše s tom trijadom, ne polemiše samo sa Njemačkom, već i sa Evropskom unijom. To pokazuje veoma kompleksan odnos koji imamo sa Kinom i koji se ne može svesti na crno-belu sliku, već ima veoma veliki broj nijansi sivog.“Evropska unija kao „velesila“
„Kina posmatra Evropu kao muzej i šoping-centar, gdje je otpor represivnoj kineskoj unutrašnjoj i spoljnoj politici ograničen i gdje kineske firme mogu sve da kupe“, kaže Aksel Berkofski, politikolog i profesor na italijanskom univerzitetu Pavija, koji je na čelu azijskog programa na Institutu za međunarodne političke studije. „Kina će sada morati da se pripremi za to da Evropa više nije slaba sila srednje veličine koja će još da padne ničice da bi prodala više automobila i mašina u Kini. Doduše, niko nema ništa protiv jačanja trgovinskih veza, ali – radi se o reciprocitetu.“
Nova evropska samouvjerenost pokazuje se u postupku protiv kineskih subvencija. „Evropska unija nije baš jak geopolitički akter, ali u politici trgovine i investicija EU ima težinu i može da se posmatra kao velesila“, kaže prof. Berkofski.
Diplomatsko ledeno doba
Evropska komisija stavila je na led ratifikaciju investicionog sporazuma Evropske unije i Kine (Comprehensive Agreement on Investment, CAI). Razlog za diplomatske trzavice nastao je kada je 2021. postalo jasno da Kina vrši represiju nad Ujgurima u Autonomnom ujgurskom regionu Sinđan. Brisel i Peking su uzajamno uveli sankcije za političare i institucije. Odnosi su izuzetno hladni, pa ostaje da se vidi da li će samit u Pekingu donijeti otopljavanje.
Nedavno je zamjenik ministra spoljnih poslova Kine Sun Vejdong sreo zamjenika generalnog sekretara Evropske spoljnopolitičke službe Enrikea Mora. Povod je bio obilježavanje dvadesete godišnjica početka strateške saradnje Evropske unije i Kine.
On je tom prilikom rekao: „Kina I Evropa istovremeno vide i šanse i izazove. Moramo da razumijemo suštinske interese partnera.“ Pritom je očito da postoji napetost između suštinskih interesa obeju strana, jer trgovina i politika nisu potpuno odvojene oblasti.