PUTIN I SMRT: “Putuj Jevgenij i ne naginji se kroz prozor”

Piše: Željko Vukmirović

Nemogućom misijom se može smatrati tačno vrijeme vezivanja imena ruskog predsjednika Vladimira Putina, njegove političke karijere i termina smrt. Posebno iz razloga što su se smrti njegovih protivnika, ili samo kritičara, ili samo novinara kojima je uspon jednog obavještajca KGB-a bio zanimljiv, ređale skoro od prvog dana spominjanja njegovog imena. Vjerovatno je zato i za sve smrti koje su uslijedile zaživjela definicija “prijetnja po bezbjednost Kremlja” koja je kao sveobjašnjujuća lansirana i bespoštedno trošena prema svim protivnicima nakon Putinove političke promocije.

Možda, ipak, početak priče pripada smrti ruskog novinara Anatolija Levin Utkina iz 1998. godine. Upravo ovaj ruski novinar je, kao svoj posljednji, potpisao članak koji je zapravo predstavljao kopanje po prošlosti tada novoimenovanog šefa ruske Federalne službe bezbjednosti (FSB), bivšeg špijuna KGB-a i lokalnog funkcionera Vladimira Putina. Levin Utkin je pretučen u Petersburgu, ispred lifta zgrade u kojoj je živio, a od posljedica tog napada je preminuo četiri dana kasnije. Bilo je to tek mjesec dana nakon što je Boris Jeljcin imenovao Putina za novog šefa tajne službe.

Juri Ščekočikin je bio novinar koji je pisao o kriminalu i korupciji u nekadašnjem SSSR-u, a tokom 1999. godine istraživao je eksplozije bombi u moskovskim višespratnicama. On je 2003. godine obolio od navodno misteriozne bolesti. Ubrzo je preminuo, samo nekoliko dana prije no što je trebalo da otputuje za SAD. Prema navodima svjetskih medija, vlasti u Rusiji nikada nisu objelodanile njegove medicinske dokumente.

Nekadašnji pukovnik Vojske Rusije Sergej Jušenkov je pokušao da dokaže da se ruske snage nalaze iza bombardovanja zgrade u Dagestanu, terorističke akcije u kojoj je poginulo više od 60 ljudi. Ubijen je 2003. godine, jednim metkom u grudi, samo nekoliko sati nakon što je njegova organizacija „Liberalna Rusija“ dobila dozvolu da se preregistruje u političku partiju.

Glavni i odgovorni urednik ruskog izdanja Forbsa, američki novinar ruskog porijekla Pol Hlebnikov, koji je pisao o korupciji u krugovima najbogatijih ruskih oligarha bliskih Putinu, ubijen je 2004. godine u Moskvi prilikom izlaska iz kancelarije. “Rukopis” ove egzekucije umnogome podsjeća na klasična mafijaška ubistva.

Ana Politkovskaja je bila novinarka koja je radila za list “Novaya Gazeta”. Napisala je knjigu “Putinova Rusija” u kojoj je optužila ruskog lidera da je pretvorio zemlju u policijsku državu. Takođe, pričala je o zločinima i zlostavljanjima u Čečeniji.

Ubijena je u oktobru 2006. godine, u liftu, u zgradi u kojoj je živjela. Petorica muškaraca su osuđena za njeno ubistvo. Sudija je tokom izricanje presude kazao da je očigledno riječ o naručenom ubistvu, pošto je napadačima dato 150.000 dolara da izvrše zločin. Ime nalogodavca nikada nije otkriveno. Putin je demantovao da je Kremlj umiješan u ubistvo novinarke, istakavši da njena smrt nanosi više štete vlastima nego njeno pisanje o Rusiji i Čečeniji.

Nekadašnji agent FSB-a Aleksandar Litvinjenko je preminuo u novembru 2006. godine, tri nedjelje pošto je popio čaj u jednom londonskom hotelu. Prema navodima istrage u njegovom piću je pronađen smrtonosni polonijum-210. Britanska istraga je takođe navela kako je utvrdila da su ga otrovali agenti Andrej Lugovoj i Dmitri Kovtun po “naređenju koje je najverovatnije odobrio Putin”.

Stanislav Markelov je bio advokat za ljudska prava, a bio je poznat po tome što je zastupao Čečene u slučajevima protiv Vojske Rusije. Prema pisanju medija, on je takođe zastupao novinare koji su imali probleme sa zakonom posle kritičkih tekstova o Putinu.

Markelova je ubio maskirani napadač u blizini Kremlja, u januaru 2009. godine. Tada je ubijena i novinarka Anastasija Baburova, koja je takođe radila kao novinar za list “Novaya Gazeta”, a koja je tada pokušala da pomogne advokatu. Ruske vlasti su saopštile da je neo-nacistička grupa organizovala ubistvo, a njihova dva člana osuđena su na smrt.

Novinarka Natalija Estemirova je istraživala otmice i ubistva u Čečeniji. Ona je izvještavala o civilima koji su se našli “u unakrsnoj vatri” između proruskih snaga i islamskih militanata. Oteta je 2009. godine ispred svog doma u Groznom i ubijena sa nekoliko hitaca. Njeno tijelo je bačeno u šumu. Nikada nije otkriveno ko ju je ubio, niti ko je naručilac.

Ruski advokat Sergej Magnicki je preminuo u pritvoru u novembru 2009. godine, pošto je brutalno pretučen, a ljekarska pomoć mu nije ukazana na vrijeme. Magnitski je radio za američkog biznismena Vilijama Braudera kako bi istražio slučaj velike poreske prevare. On je navodno uhapšen pošto je otkrio da su neki policijski zvaničnici odgovorni za tu prevaru.

Magnicki je posthumno osuđen 2012. godine za izbjegavanje poreza, a Brauder je lobirao da vlada Sjedinjenih Američkih Država uvede sankcije protiv onih koji su imali veze sa njegovom smrću. Odluka o sankcijama protiv “osumnjičenih” nosi ime ubijenog advokata. Brauder je kasnije tvrdio da je Putin naredio ubistvo Magnickog.

Nekoliko godina kasnije, tačnije 23. marta 2013., u kući na ekskluzivnom imanju u Askotu, provincija Berkšir, 45 kilometara od Londona, pronađeno je beživotno tijelo velikog Putinovog protivnika Borisa Avramoviča Berezovskog. Iako pronađen na podu, istraga je utvrdila da je smrt nastupila vješanjem. Ova smrt se i dan danas smatra nerazjašnjenom.

Berezovski je još 2007. godine, kao politički emigrant i svjetski poznati biznismen i milijarder, bio isključiv u otporu Putinu.

“Planiram novu rusku revoluciju! Moramo da koristimo silu da bismo sklonili Putina sa vlasti! Ovaj režim se ne može skinuti demokratskim sredstvima. Do promjena ne može da dođe ako se ne primjeni sila i pritisak.”

Ovaj ruski oligarh je nazivan “kremaljskim kumom”, ali i “matematičerem koji se preračunao”, da bi mu nakon smrti bio pripisan nadimak – “pala duša Kremlja”.

Ni mnogo bezazleniji, zdravomisleći i slobodoumni ljudi nisu bili pošteđeni. Samo jedan od njih bio je i poznati ruski glumac i neskriveni Putinov kritičar, Aleksej Devotčenko, koji je 2014. godine pronađen mrtav u svom stanu. Tačan uzrok smrti nikada nije saopšten. Imao je 49 godina i otvoreno kritikovao rusku podršku separatistima u Istočnoj Ukrajini.

Nešto kasnije, 2015. godine, smrt još jednog kritičara ruskog napada na Ukrajinu izazvala je daleko više reakcija. Boris Njemcev, bivši potpredsjednik Vlade Borisa Jeljcina i čovjek koji je svojevremeno bio viđen kao njegov nasljednik, ubijen je sa četiri hica iz pištolja, s leđa, svega nekoliko metara od Kremlja. Njemcov se smatrao za najvećeg i najopasnijeg protivnika Vladimira Putina.

Ovaj politički atentat je bio predmet istrage istraživačkih sajtova Belinget i Insajder koji su koristeći procurele podatke o rezervaciji voznih i avionskih karata nedvosmisleno utvrdili da je Njemcev praćen od strane agenata FSB-a na 13 putovanja uoči ubistva.

Jedan od najbližih Njemcevih saradnika i njegov štićenik Vladimir Kara Murza je nakon toga u dva navrata, najprije te 2015. godine, a onda i 2017., bio žrtva trovanja. Ipak, preživio je. Ove godine je osuđen na 25 godina zatvora.

Čečenski bloger Imran Aliev je bio veliki protivnik Putinovog režima. Pronađen je mrtav u sobi francuskog hotela u Lilu, prerezanog grkljana, u februaru 2020. godine. Prema raznim medijskim navodima ovo ubistvo se direktno povezuje sa Putinovim „odredom ubica koje divlja po Evropi“.

Nezaobilazne su i smrti mnogih istaknutih ruskih biznismena.

Mjesec dana prije početka ruske agresije na Ukrajinu, Leonid Šulman, poznati biznismen, je navodno izvršio samoubistvo.

Krajem februara, u Sankt Peterburgu policija je pronašla tijelo Aleksandra Tilujakova, nekadašnjeg direktora naftnih kompanija i biznismena.

Krajem marta, u luksuznoj kući u gradu Nižnji Novgorod pronađena su tijela Vasilija Melnikova, njegove supruge i dvoje maloletne djece. Melnikov je bio poznati biznismen u polju farmacije i medicinske opreme.

Španska policija je sredinom aprila 2022. godine u dvorištu luksuzne vile u ljetovalištu Ljoret de Mar u Kataloniji pronašla beživotna tijela ruskog biznismena Sergeja Protosenje, njegove supruge i ćerke. Policajci su ubrzo tokom istrage odbacili verziju prema kojoj je Protosenja, koji je pronađen sa nožem u ruci, ubio suprugu i ćerku a onda se objesio. Nisu isključili prisustvo trećeg lica.

Istog dana su na periferiji Moskve, u jednom elitnom apartmanu, otkrivena tijela Vladislava Avajeva, njegove supruge i dvanaestogodišnje ćerke. Avajev, koji je bio biznismen i investitor, navodno je imao pištolj u ruci u trenutku kada je pronađen mrtav.

I Protosenja i Avajev su radili u sektoru energetike i nafte.

Krajem 2022. godine stradao je ruski političar i tajkun Pavel Antonov. Bio je kritičar rata koji Rusija vodi u Ukrajini. Pronađen je mrtav nakon misterioznog pada kroz prozor sa trećeg sprata hotela u Rajagadi, Indija.

A onda je, 23. avgusta 2023. godine, na red stigla i vijest o avionskoj nesreći, na letu iz Moskve ka Peterburgu, u Tverskoj oblasti. U avionu koji se srušio nastradalo je svih sedam putnika i tri člana posade. Za jednog od stradalih putnika navodi se da je Jevgenij Prigožin, lider ruske paravojne formacije Vagner. Ova vijest je najprije izazvala podozrenje u objavi, uz standardno saopštenje “no confirmation of this” (nema potvrde – nap.a) dok se zvanične izjave uglavnom odnose na “razumne sumnje”.

Od svih relevantnih saopštenja koja su dominirala prethodnih par dana izdvaja se samo komentar američkog predsjednika Bajdena koji je kratko glasio – nema toga u Rusiji iza čega ne stoji Putin.

Na društvenim mrežama, pak, nije bilo nedoumica. Izdvojio se jedan, tipično balkanski, kao sinonim za rastanke.

“Putuj Jevgenij i ne naginji se kroz prozor”.