Ukupno 16 zemalja u Evropi ima obavezu služenja vojnog roka, ali samo manji broj ima pravu obavezu sa potencijalnim krivičnim sankcijama za one koji se ne odazovu na poziv. Vojske uglavnom imaju dovoljan broj dobrovoljaca. Najstroži sistem ima Grčka, a najliberalniji Švedska i Danska, piše RTS.
Finska
Jedna od godinama najsrećnijih zemalja na svijetu – Finska, nikada nije ukidala obavezu služenja vojnog roka. Finska ima i najtransparentniji sistem – gdje su sve informacije, do najsitnijih detalja dostupne javnosti i to na finskom, švedskom i engleskom jeziku. Imena oficira, fizički zahtjevi i način testiranja regruta nisu tajna.
Godišnje oko 21.000 mladih Finaca odsluži vojsku u trajanju od 165, 255 ili 347 dana. Sve zavisi u kom rodu ili službi vojske borave.
Obuka za vojnike traje tri mjeseca. Osnovna obuka traje mjesec i po dana, a specijalistička takođe mjesec i po. Kao i u Vojsci Srbije, na primjer.
Postoji i sajber služenje vojnog roka. Poslije osnovne obuke od mjesec i po dana, vojnici idu u specijalističke centre za sajber odbranu. U slučaju rata zaduženi su za sajber odbranu svoje otadžbine – Finske.
U kasarnama Odbrambenih snaga Finske vojnici spavaju u sobama sa osam do 12 kreveta, a kupatila su zajednička. Na terenu, vojnici su smješteni u šatorima za 10 do 20 osoba i grije ih peć na drva.
Zvanični podaci kažu da 3.000 mladih uloži prigovor savjesti i služi civilno. Oko 23 odsto mladih, prema kriterijumima Odbrambenih snaga Finske, nije sposobno za vojsku.
Švedska
Jedna od zemalja koje su vratile vojnu obavezu je Švedska. Zanimljivo je da su do 2010. vojsku obavezno služili samo muškarci, a kada je obaveza vraćena 2017. na regrutaciju se prijavljuju i žene.
Međutim, obaveza je formalna jer godišnje od 120.000 mladića i djevojaka koji stasaju za vojsku, nešto manje od 5.000 obuče uniformu. Svi su obavezni da se prijave na veb portal, popune uputnike i onda vojska bira. U proces odabira ulaze mladi ljudi koji su u upitniku naveli da bi služili vojsku. Tako Oružane snage Švedske dobiju realno motivisane i spremne regrute.
Vojni rok traje četiri do 11 mjeseci i onda se vojnici prevode u rezervni sastav ili nastavljaju obuku u oružanim snagama, ako žele da budu oficiri i podoficiri.
Norveška
Sličan hibridni sistem ima i Norveška. Svi mladići i djevojke koji napune 18 godina popunjavaju upitnik. I njih je oko 60.000 godišnje. Zatim, nešto manje od jedne trećine ili 17.500 mladih bude pozvano u regrutacione centre i vojska izabere 8.500 fizički najspremnijih. Od toga broja uspješno završi vojnu obuku oko 7.500. Trećinu regruta čine žene.
Poslije vojnog roka koji najčešće traje 12 mjeseci, vojnici prelaze u rezervni sastav ili nastavljaju obuku za podoficire i oficire. Rezervisti imaju brojne privilegije prilikom zapošljavanja u javnim službama.
Danska
Takođe formalno obavezni, ali realno dobrovoljni vojni rok ima i Danska. Mladi Danci imaju sve informacije o služenju vojnog roka u Oružanim snagama Kraljevine Danske i gdje, kada i kako mogu da se prijave. Vojni rok traje za većinu regruta osam mjeseci, a u pojedinim jedinicama kraljevske garde devet do 12 mjeseci.
Uslovi su odlični, odnosno postoji visok standard u kasarnama. Ali su zato i psihofizičke norme visoke i zahtjevnije od drugih vojski. Zvanični podaci kažu da je u 2022. godini od oko 39.000 mladih, 15.419 bilo sposobno za vojsku ili samo 40 odsto. Od tog broja, 4.717 je služilo vojsku, a 523 civilnu službu. Poređenja radi, 1999. godine od 30.000 mladića, 57 odsto bilo je sposobno za vojsku.
Estonija
Jedina bivša komunistička zemlja, članica Evropske unije i NATO-a koja nikada nije ukidala vojni rok je Estonija. Najveći broj regruta služi osam mjeseci, a rezervni oficiri, podoficiri, pripadnici roda telekomunikacija i sajber odbrane služe 11. Prva četiri mjeseca izvodi se indivudalna osnova i specijalistička obuka, a ostatak je kolektivno uvježbavanje u okviru konkretne vojne jedinice. Obuka se odvija što je moguće bliže prebivalištu regruta.
Poslije odsluženja vojnog roka, vojnici se raspoređuju u jedinice po teritorijalnom principu. Kako bi se u potencijalnom oružanom sukobu ljudi poznavali, imali veće međusobno povjerenje i dobro poznavali teren koji brane od potencijalnog agresora.
Postoji civilna služba. Od oko 6.500 mladića koji postanu punoljetni godišnje oko 3.500 služi vojsku. Civilna služba traje 12 mjeseci.
Letonija
Od 1. januara 2024. godine vojska je obavezna u Letoniji. Tokom cijele 2023. postojalo je dobrovoljno prijavljivanje, kao privikavanje javnosti na služenje vojnog roka. Na prvi poziv za 300 mjesta prijavilo se 468 ljudi. Tokom cijele 2022. ukupno 1.239 mladih Letonaca dobrovoljno se prijavilo za služenje vojske. Nema javnih informacija koje su vojne potrebe za ljudima.
Za sada vojska ima oko 6.700 uniformisanih pripadnika i 17.400 rezervista u vojnim i jedinicama Nacionalne garde. Zvaničan stav države jeste da neće slati vojne pozive za obavezno služenje sve dok se dovoljan broj ljudi javi dobrovoljno.
Litvanija
Još jedna od rijetkih zemalja koja je ukinula vojnu obavezu, 2010, pa vratila 2015. godine. Iako vojna obaveza postoji, kompjuterski program koji bira ko će služiti vojsku i male potrebe za regrutima rezultiraju da samo mali broj zaista služi vojsku.
Od ukupno 23.000 mladih Litvanaca koji godišnje stasaju za vojsku, samo 3.500 do 4.000 služi u oružanim snagama. Poslodavci dobijaju šestomjesečnu subvenciju ukoliko njihov zaposleni bude odabran za služenje vojske. Za sve regrute vojni rok traje devet mjeseci, a poslije toga većina prelazi u rezervu, a manji broj se aktivira kao profesionalni vojnik.
Bjelorusija
Jedan od najrigidnijih sistema ima Belorusija, koja nikada nije ukidala vojni rok. Ukupno 45.000 mladića godišnje stasa za vojsku. Vojnik rok traje 18 mjeseci za vojnike sa srednjom školom i 12 za visokoobrazovane.
Prema zvaničnim podacima 2020. godine, 2021. godine po 6.000 mladića je upućeno na služenje vojnog roka, a 2022. i 2023. po 10.000. Iako broj regruta raste i dalje većina ne služi iz raznih razloga, uglavnom medicinskih. Kazna za neodazivanje na poziv je do pet godina zatvora.
Austrija
Građani Austrije su 2013. godine na referendumu odbili ukidanje obaveze služenja vojnog roka. Posljednjih nekoliko godina broj vojno sposobnih je oko 30.000 i u prosjeku 55 odsto ili 16.000 služi vojni rok od šest meseci, a 45 odsto ili 14.000 civilni rok od devet mjeseci.
Poslije vojnog roka vojnici se prevode u rezervni sastav austrijske vojske. Manji broj se zaposli i postane profesionalni vojnik. Ima slučajeva i postoji mogućnost da poslije vojnog roka regrut potpiše ugovor na tri meseca rada u vojsci i dobija mjesečno platu od 3.700 eura.
Švajcarska
Jedna od najjačih tradicionalnih vrijednosti Švajcarske je služenje vojske. Na referendumu 2013. Švajcarci su značajnom većinom odbili ukidanje vojne obaveze. Vojni rok traje 18 nedjelja osnovne obuke i dodatnih 18 za rezervne podoficire i 22 nedjelje za oficire. Poslije toga mladi ljudi su devet godina rezervisti, a oficiri i podoficiri ostanu rezervisti i do 65 godine života u skladu sa činom i dužnostima.
Kako bi unaprijedila stanje ljudskih prava, Švajcarska je od početka 2023, uz katoličke i protestantske, uvela i vojne sveštenike za muslimane i Jevreje.
Zaposleni regruti dobijaju naknadu od šest franaka dnevno. Zakonom je zabranjeno dati otkaz regrutu ili rezervisti na obuci. Ko ne služi vojsku plaća porez od tri odsto od godišnje plate i to 11 godina zaredom. Civilna služba za prigovarače savjesti traje 180 dana.
Zvanični brojevi kažu da godišnje od 42.000 mladih koji napune 18 godina, 28.000 je sposobno za vojsku, a vojni rok služi 16.000. I to je i više nego dovoljno da se popuni vojska koja sa aktivnim pripadnicima i mobilisanim rezervistima broji 140.000 ljudi.
Grčka
Najstroži sistem služenja vojnog roka ima Grčka. Oružane snage imaju svake godine oko 47.000 regruta. Vojni rok traje 12 mjeseci, civilna služba 15 mjeseci. Na egejskim ostrvima vojska se služi devet mjeseci. Skraćeno služe na primjer mladići u porodicama sa četvoro i više djece, vrhunski naučnici i regruti čiji su roditelji stariji od 70 godina.
Vojsku ne služe žene, monasi na Atosu, samohrani roditelji, očevi troje ili više djece i zdravstveno nesposobni za vojsku.
Od ukupno 59.000 mladih koji godišnje postanu punoljetni, 80 odsto služi vojsku, a 20 čine nesposobni za vojsku, oslobođeni vojne obaveze i prigovarači savjesti.
Kipar
Sličan i strog sistem ima Kipar. Nema zvaničnih podataka koliko ima regruta i kakve su konkretne dužnosti koje obavljaju. Sjeverni dio ostrva je pod turskom okupacijom već 50 godina i zato nema opuštanja. Nacionalna garda Kipra broji 12.000 vojnika, a godišnje 5.100 mladića postane punoljetno.
Vojni rok traje 14 mjeseci i u izuzetnim slučajevima zbog zdravstvenih ili porodičnih razloga može biti kraći. Međutim, nema podataka koliko je vojno sposobnih i koliko mladih uloži prigovor savesti na koji ima pravo.
Turska
Iako nema mnogo zvaničnih podataka, u Turskoj zvanično obavezni vojni rok traje šest mjeseci. Služi se u vojsci i u Žandarmeriji koja je u miru potčinjena Ministarstvu unutrašnjih poslova. Regruti poslije odsluženja prelaze u rezervu ili konkurišu za posao u vojsci ili žandarmeriji.
Zvanični podaci o broju regruta nisu dostupni. Medijske procjene na osnovu intervjua vojnih zvaničnika govore da u vojsci u svakom trenutku ima oko 200.000 regruta. Nema podataka koliko služi u Žandarmeriji. Vojnici ne idu na borbene dužnosti, odnosno ne učestvuju u borbama protiv kurdskih pobunjenika.
Moldavija
Iako više godina radi na ukidanju obaveze služenja vojnog roka, Moldavija zbog ograničenih finansija i dalje poziva regrute i ima vojnu obavezu.
Vojni rok traje 12 mjeseci i tokom 2023. godine uniformu je obuklo oko 2.750 Moldavaca. Kako godišnje 12.000 mladih postane punoljetno, činjenica je da većina ne služi vojsku i da se vojska u realnosti služi dobrovoljno.
Širom Evrope postoje što zvanične, što nezvanične inicijative da se vrati obaveza služenja vojnog roka ili da se poveća broj regruta. U Srbiji je zvanično vraćanje vojne obaveze predložio Generalštab.
U Danskoj, na primjer, desno orijentisane partije traže da se broj regruta utrostruči, a u Njemačkoj i Holandiji postoji debata da se zbog rastućih tenzija u svijetu i nedovoljnog interesovanja za uniformu vrati obavezno služenje vojnog roka.
Rusija i Ukrajina imaju najrigidniji sistem
Rusija i Ukrajina imaju najrigidniji sistem vojne obaveze, gdje je na snazi mobilizacija. U Rusiji većina građana još nije obuhvaćena mobilizacijom, a Ukrajini je vojnim obveznicima zabranjeno napuštanje zemlje.