Piše: Vladimir Jovanović
U toku su taktička i strateška pregrupisavanja, priprema se obračun na predstojećem proljećnom zasijedanju Sabora SPC – piše svetosavski sajt „Борба за веру”.
Sukobiće se klanovi koje predvode „episkop bački Irinej Bulović i samoproglašeni potomak majmuna Maksim Vasiljević”. Episkop zapadnoamerički Maksim izložen je od zimus prljavoj medijskoj kampanji Beogradske patrijaršije nakon intervjua za internet glasilo „Теологија” u kojem povlači istorijsku paralelu između načina dobijanja autokefalije Pravoslavne crkve Ukrajine sa „autokefalijom” Žičke arhiepiskopije tj. s tvrdnjom da je Sveti Sava Srpski tomos navodno dobio 1219. godine od patrijarha carigradskoga, izbjeglice u Nikeji.
„Vaseljenski Patrijarh je potpuno ignorisao kanonsku situaciju u oblastima države Stefana Nemanje koje su, važno je istaći, potpadale pod jurisdikciju ohridskoga arhiepiskopa Dimitrija Homatijana, inače, jednoga od najuglednijih kanoničara pozne Vizantije, i SUPROTNO KANONIMA DODIJELIO ‘AUTOKEFALIJU’ SRPSKOJ DRŽAVI. Svi smo danas ponosni i radosni zbog toga smjeloga, inače, NEKANONSKOGA ČINA”, kazao je Maksim.
Uslijedila je javna polemika Maksima i Irineja Bulovića oko „Stava SPC o crkvenoj krizi u Ukrajini”, koji je 13. marta objavio Sinod SPC. Tada je preporučeno srpskome sveštenstvu „da se klone liturgijskoga i kanonskoga opštenja”, ne samo s ukrajnskom jerarhijom, „nego i sa arhijerejima i kliricima koji im saslužuju i stupaju u opštenje s njima, shodno kanonskome načelu da će se onaj ko stupa u opštenje s nekim ko je van opštenja i sâm naći van opštenja”. Prvu liturgiju s mitropolitom Epifanijem, poglavarom autokefalne Crkve Ukrajine, sasluživao je 6. januara Vaseljenski Patrijarh – jasno je kako je preporuka Sinoda SPC uperena protiv jerarhije Vaseljenske patrijaršije.
Maksim je, međutim, odbio da slijedi preporuku, pozivajući se na Ustav SPC koji, ukoliko se poštuje, utvrđuje da takva odluka nije nadležnost Sinoda, već Sabora SPC, tj. da prethodno ona mora biti raspravljena i eventualno usvojena samo od strane cjelokupna episkopata SPC.
Maksim je, u međuvremenu, pokušao nešto ublažiti svoj stav o nekaknonskoj autokefaliji Žičke (Pećke) arhiepiskopije. On je saopštio da je, uopšte prvi od episkopa SPC, naredio da se u njegovoj eparhiji naprave freske o navodnome dodjeljivanju tomosa o autokefaliji Savi Srpskome.
„Na moju inicijativu i sugestiju je u nekoliko hramova u zapadnoj Americi, prije više godina, oslikana freska na kojoj je prikazan čin dodjeljivanja autokefalnosti u Nikeji, što je možda i jedino ikonično predstavljanje toga istorijskoga događaja”, rekao je Maksim. „Ikonopiscu Aleksandru Živadinoviću sam ukazivao koje elemente treba da sadrži ta freska u hramu Svetoga Save u Los Anđelesu”.
Tomos o autokefaliji, međutim, Sava Srpski 1219. nije dobio, već samo sinđeliju (gramatu) o svojoj hirotoniji za episkopa. Žička (Pećka) arhiepiskopja nije bila autokefalna, nego samoupravna eparhija u sastavu Ohridske arhiepiskopije. Tomos o srpskoj srednjovjekovnoj autokefaliji – ne postoji. I pošto je nepostojeći, nikada ga niko nije vidio, niti o njemu ima ikakvih onovremenih podataka ili barem tragova o njima.
Četvorica patrijarha Istočno-pravoslavne Crkve 4. septembra 1531. saborno i potpisavši se svjedoče da ne postoji niti je dotad postojala nekakva „autokefalna srpska crkva”. Patrijarsi Carigrada, Aleksandrije, Antiohije i Jerusalima su doslovno tada saopštili:
„Takozvana Pećka arhiepiskopija, prije i od početka [je] potčinjena Ohridskoj arhiepiskopiji…posljedicom nečijega nasilja bivši otrgnuta od nje i postavljena u status autonomije, ali ne ostavši takva do danas…. nije bila počastvovana (autokefalijom) po prijedlogu i sudu nekoga iz Vaseljenskih Sabora…Budući pogledavši i staroslavne carske hrisovulje, dokazuje se, da cijela Pećka eparhija sa Srbijom jeste zakonita (baština) Ohridske arhiepiskopije, pa naše smjernosti, prema smislu naznačenih hrisovulja, saborno opredijelismo odluke i rješavamo: Peć i cijela srpska oblast se nalazi pod rukom svjatjejšega Arhiepiskopa Ohridskoga, kako su se i oduvijek do sada potčinjavali njoj”.
Zna se da je car Dušan Nemanjić, posve nekanonski, proglasio 1346. u Skoplju patrijaršiju, te da su zbog toga od Carigrada Srbi stavljeni pod prokletstvo. U nedavnome intervjuu beogradskoj „Politici”, Vaseljenski Patrijarh je posredno poručio da je njegov predšestvenik 1219. godine samo posvetio Savu Srpskoga za episkopa, a da u SPC žive u lažima ukoliko vjeruju da su tada dobili i autokefaliju.
No, ako o „svetosavskoj” autokefaliji postoje samo izmišljotine novije srpske istoriografije, taj „tomos” moguće je makar naslikati – kao i bilo šta drugo.
Prema tvrdnji Maksima, on je prvi koji se „prije više godina” toga śetio. Ali, ni na toj novokomponovanoj fresci ne pominje se autokefalija ili tomos Save Srpskoga, već samo njegova hirotonija i postavljenje na eparhijsku katedru za podložnoga višoj crkvenoj vlasti episkopa (sa titulom arhiepiskopa). Natpis u lijevom gornjem dijelu freske na južnome zidu hrama Sv. Save u Los Anđelesu na engleskome je jeziku, a u prijevodu doslovno glasi: „POSTAVLJENJE SV. SAVE DA BUDE ARHIEPISKOP SRPSKIH I PRIMORSKIH ZEMALJA”, etc.
„Prema našim saznanjima”, piše „ Борба за веру”, „Maksimu se sprema ‘svilen gajtan’ na majskome zasedanju Sabora, i on će biti prva tema, čim bude počela rasprava o novonastaloj crkvenoj situaciji u Ukrajini”.
Episkop Maksim Vasiljević rođen je 1968. u Foči. Diplomiravši na Bogoslovskome fakultetu u Beogradu, postaje grčki stipendista i boravi na postdiplomskim studijama u Atini. Tamo je odbranio doktorsku disertaciju. Od 2004. je vikarni episkop humski, a od 2006. episkop zapadnoamerički SPC.