Piše: Dželal Neziri
Zapadni Balkan je i dalje najopasnija geopolitička raskrsnica, jer se zemlje razlikuju u mišljenjima u pogledu svoje strateške orijentacije. Istraživanje koje je naručio Američki republikanski institut (IRI) i sprovedeno između februara i marta ove godine pokazuje razlike u percepciji globalnog Istoka i Zapada, pa čak i kako se na njih gleda kao na susjedne zemlje. Dok je za Kosovo i Albaniju bliskost sa Zapadom najvažnija, za Srbiju se čini da je Rusija najvažniji prioritet.
Iako je svih šest zemalja Zapadnog Balkana u procesu pridruživanja Evropskoj uniji (EU), uniji globalnog Zapada, istraživanja pokazuju da na Rusiju i dalje gleda sa divljenjem značajan dio stanovnika regiona.
Srbija sa Rusijom – prijetnja regionu
Na pitanje o budućem kursu spoljne politike, etnički Albanci u regionu su više prozapadni. Na prvom mjestu je Kosovo, gdje 87 odsto građana smatra da zemlja treba da vodi isključivo EU i zapadnu spoljnu politiku. Druga zemlja je Albanija, gde je 87 odsto ispitanika podržalo prozapadnu politiku.
U drugim zemljama Zapadnog Balkana podrška prozapadnoj politici je ispod 50 odsto. U Bosni i Hercegovini, na primjer, 39 odsto ispitanika smatra da zemlja treba da vodi samo proevropsku i prozapadnu politiku, 44 odsto smatra da iste odnose treba održavati, dok je 8 odsto izrazilo mišljenje isključivo o odnosima sa Rusijom. U Crnoj Gori 36 odsto je izrazilo želju za dobrim odnosima samo sa EU i Zapadom, dok je tri odsto željelo isključivo prorusku spoljnu politiku.
Čini se da je Srbija jedina zemlja u kojoj više građana želi spoljnu politiku koja je isključivo naklonjena Rusiji (12 odsto) nego politiku koja je isključivo proevropska i prozapadna (10 odsto). Dok se većina, odnosno 31 odsto ispitanika, zalaže za uravnoteženu spoljnu politiku između Zapada i Rusije, 27 odsto je za prorusku politiku koja održava odnose i sa Zapadom.
Sjeverna Makedonija (RSM) je zabilježila pad podrške politici evropskih integracija i podrške Zapadu uopšte, posebno nakon tri uzastopna veta koje su njeni susjedi nametnuli na putu ka evroatlantskim strukturama. Grčka je 2008. stavila veto na članstvo zemlje u NATO-u, koje je izglasano posle decenije odobrenjem Prespanskog sporazuma, što je dovelo do promjene imena zemlje. Francuska 2019. godine nije dozvolila početak pregovora zbog zahtjeva za novom metodologijom u procesu pristupanja EU, koju je Brisel odobrio godinu dana kasnije. U međuvremenu, bugarski veto datira još od 2020. godine i zahtjeva početak pregovora o ustavnim amandmanima kako bi se etnički Bugari uključili u preambulu, u skladu sa francuskim prijedlogom koji su usvojili parlamenti obje zemlje 2022. Kao rezultat toga, anketa IRI pokazuje da samo 31 odsto građana RSM smatra da spoljna politika zemlje treba da bude isključivo pro-EU i prozapadna, 23 odsto misli da treba da bude uravnotežena sa Rusijom, 12% misli da bi trebalo da bude prozapadna, ali 11 odsto misli da treba da održava odnose sa Rusijom ali održava odnose sa Zapadom, a pet odsto želi isključivo prorusku spoljnu politiku.
Albanija i Kosovo su takođe na prva dva mjesta kada su u pitanju odnosi sa NATO. Na Kosovu 88 odsto ispitanika smatra da je članstvo u NATO najbolji odnos sa ovom organizacijom. Ova cifra je veća nego 2022. godine, kada je 75 odsto ispitanika bilo za članstvo. U Albaniji je ova cifra 85 odsto.
U Sjevernoj Makedoniji je 52 odsto za članstvo u NATO-u, što je povećanje u odnosu na 2022. godinu, dok je u Bosni i Hercegovini 50 odsto, što je blagi pad u odnosu na prije dvije godine. U Crnoj Gori podrška članstvu u Alijansi iznosi 39 odsto, što je pad od dva odsto u odnosu na 2022. godinu, dok u Srbiji samo tri odsto želi članstvo.
Osim u percepciji Zapada i Rusije, velike su razlike i u identifikaciji prijateljskih država šest zemalja Zapadnog Balkana. Za Kosovo i Albaniju, na primjer, SAD su najveći prijatelj, a za Srbiju, Rusija. Crna Gora i Sjeverna Makedonija vide Srbiju kao svog najvećeg prijatelja, dok Bosna i Hercegovina vidi Tursku.
Postoji mnogo odgovora na najveće prijetnje ovim zemljama. Albanija, Kosovo i Bosna i Hercegovina vide Srbiju, dok Sjeverna Makedonija vidi Bugarsku kao najveću prijetnju. Srbija i Crna Gora, s druge strane, vide SAD kao veću prijetnju.
Kada je riječ o Rusiji, 32 odsto ispitanika u Albaniji, 17 odsto u Crnoj Gori, 15 odsto u Bosni i Hercegovini, 12 odsto u Sjevernoj Makedoniji i osam odsto na Kosovu vidi Rusiju kao prijetnju. Zanimljivo je da je na pitanje u kojoj mjeri je ruska agresija u Ukrajini opravdana, značajan dio ispitanika u Srbiji (37 odsto) odgovorio da je potpuno ili djelimično neopravdana. U Sjevernoj Makedoniji 53 odsto ispitanika dijeli ovo mišljenje protiv Rusije, u Crnoj Gori 61 odsto, na Kosovu 72 odsto i u Albaniji 82 odsto.
Percepcija, prisustvo i uticaj
Rezultati ovog istraživanja potvrđuju vezu između percepcije Rusije i njenog prisustva i uticaja u pojedinim zemljama regiona. Uprkos tome što nije čak ni među 10 najvećih stranih investitora ili velikih trgovinskih partnera u mnogim od njih, Rusija nastavlja da vrši veliki uticaj po niskoj cijeni. To postižu snažnom propagandom i širenjem lažnih vijesti, posebno putem novih medija, uvijek koristeći teme koje se dotiču etnonacionalističkih i vjerskih osjećanja građana regiona. Podstičući strah i mržnju prema „drugima“ u regionu sa etničkom i vjerskom raznolikošću, Rusija teži da održi tenzije na visokom nivou, što ne samo da otežava put ka Evropi, već i čini Balkan potencijalnim centrom sukoba koji bi pomogao Moskvi da se promijeni fokus dalje od Ukrajine.
Autor je urednik i saradnik The Geopost iz Sjeverne Makedonije