Na gostujućoj tribini stadiona Čika Dača u Kragujevcu fudbalski navijač sa kapuljačom i maskom je pozivao publiku da ustane na noge i digne ruke. „Tri, dva, jedan…“ čovjek je odbrojavao preko svog megafona, piše Gardijan, prenosi Danas.
„Kosovo je Srbija“, uzvikivalo je nekoliko stotina navijača uglas, nekoliko trenutaka prije nego što je meč počeo, piše Gardijan, a prenosi Danas.
Navijači u gostima bili su članovi Delija, poznatih ultrasa Crvene zvezde iz Beograda, koji su odavno na lošem glasu po izuzetnom nasilju i poznati po tvrdokornim nacionalističkim stavovima.
Da bi gledali igru svog tima, navijači su prošle subote otputovali u industrijski grad Kragujevac, 90 minuta vožnje južno od Beograda.
Njihovo prosrpsko skandiranje aplaudirali su i ponavljali navijači domaćeg Radničkog 1923, sjedeći na zidanim sjedištima sa druge strane stadiona.
Prije poluvremena Delije su odmotale transparent na kome je pisalo: „Kad se vojska vrati na Kosovo“.
Nekoliko mjesta na Balkanu otkriva nestabilnu etničku politiku u regionu koliko i fudbalski stadioni, gdje navijači redovno uzvikuju psovke koje podsjećaju na one koji su se mogle čuti tokom perioda etničkog čišćenja 1990-ih.
„Moramo da ih dokrajčimo, da prestanemo da se vučemo“, rekao je pričljivi, mršavi navijač Crvene zvezde tokom poluvremena, odbijajući da kaže svoje ime.
Nije mislio na protivnika svog tima, već na etničko albansko stanovništvo koje je proglasilo nezavisnost od Srbije prije 15 godina.
Navijači Crvene zvezde nosili su majicu sa likom Stefana Nedeljkovića, jednog od trojice etničkih Srba ubijenih tokom prošlomjesečne zasjede srpskih paravojnih formacija na kosovsku policiju koja je izazvala jednu od najozbiljnijih regionalnih kriza između Beograda i Kosova u proteklih nekoliko godina, piše Gardijan.
Borba između kosovske policije i 30 naoružanih Srba skrivenih u manastiru privremeno je pretvorila mirno selo na sjeveru Kosova u ratnu zonu.
Oko 50.000 Srba koji žive na sjeveru Kosova ne priznaju prištinske institucije i vide Beograd kao svoju prijestonicu.
Često su se sukobljavali sa kosovskom policijom i međunarodnim mirovnim snagama, ali prošlomjesečno nasilje bilo je najgore do sada u posljednjih nekoliko godina.
„Stefan je heroj i njegova smrt treba da se osveti“, rekao je navijač Crvene zvezde pokazujući na dres.
Ultranacionalizam je poznat teren za navijače Crvene zvezde. Osnivač tima je svojevremeno opisao tim kao čuvare srpskog identiteta i pravoslavne vjere.
Ali kritičari srpskog lidera Aleksandra Vučića kažu da je predsjednikova moćna mješavina etničkog šovinizma i demagogije, koja podsjeća na Vladimira Putina, omogućila da ultranacionalistička osjećanja rastu van srpskih fudbalskih stadiona.
„Dio mržnje koju promovišu huligani potpuno je normalizovan u društvu. Oni ne predstavljaju samo rubove, njihove antizapadne poruke odjekuju širom zemlje“, rekao je Vladimir Arsenijević, istaknuti srpski pisac koji je na čelu NVO Krokodil, grupe koja promoviše dijalog i pomirenje na zapadnom Balkanu.
Prošlogodišnja anketa je pokazala da je prvi put poslije dvije decenije broj Srba koji su protiv ulaska u EU veći od onih koji žele da postanu članovi, što svjedoči o autoritarnoj i antizapadnoj retorici vlade u unutrašnjoj politici.
U teoriji, kandidat za pridruživanje EU, izgleda da je zemlja rastrzana između Zapada i Rusije, tradicionalnog slovenskog i pravoslavnog hrišćanskog saveznika.
Dok je konsolidovao vlast, Vučić, i sam samoproglašeni bivši navijač Zvezde, postepeno je pretvarao Srbiju u autokratiju.
Vučića protivnici poput Arsenijevića optužuju da je preuzeo kontrolu nad medijima preko državne telekomunikacione kompanije koja je kupila lokalne TV stanice, za koje Arsenijević kaže da su od vitalnog značaja za promovisanje kulture nasilja.
„Srpski lider je takođe nastojao da se udvara i kooptira sa fudbalskim huliganima“, smatra Džejms Montegju, istraživač koji je opširno proučavao nasilni, složeni svijet ultrasa u Srbiji.
„Vučić je shvatio da je ovo moćna i opasna izborna jedinica koja može da napravi ili slomi predsjednika“, rekao je Montegju.
„Ultrasi se mogu brzo mobilisati za političke ciljeve ako je potrebno. Istovremeno, nadležni pažljivo slušaju šta se viče na tribinama“.
Iako ultrasi Crvene zvezde više ne učestvuju u direktnom međuetničkom nasilju, kao što je bio slučaj 1990-ih kada je ratni vođa Željko Ražnjatović Arkan komandovao grupom huligana, i dalje se pojavljuju u scenama koje uključuju premlaćivanje žena i ometanje LGBTQ+ marševa u Beogradu.
Vučić, čiji su politički koreni u krajnje desničarskom nacionalizmu, davao je intervjue o tome kako je bio na tribinama tokom mitske fudbalske utakmice između Crvene zvezde i zagrebačkog Dinama 1990. godine, koja se smatrala pravim početkom balkanskih ratova.
Šetajući Beogradom, teško je zanemariti još jedan, vidljiviji otisak srpskog nacionalizma.
Među luksuznim buticima i hipster kafićima u gradu, lako se mogu uočiti proruski i ultranacionalistički murali, često pomiješani sa licima fudbalskih navijača ubijenih u tučama i ozloglašenih ratnih zločinaca, uključujući zatvorenog bivšeg komandanta bosanskih Srba Ratka Mladića.
„Život među ovim muralima zagađuje um“, rekao je Arsenijević.
Dio osnovnog rada Krokodila je borba protiv murala širom zemlje za koje grupa kaže da „podržava mržnju, rasizam i seksizam“.
„Stalnim gledanjem murala, ljudi koji bi inače bili pristojni ljudi malo po malo prihvataju sve te poruke mržnje“, rekao je Arsenijević, poredeći taj proces sa hipotetičkim fenomenom kuvane žabe.
„Na kraju, ovo ima direktan uticaj na političku situaciju sa Kosovom“, rekao je on.
Na terenu na sjeveru Kosova, Jovana Radosavljević je rekla da osjeća pogoršanje međunacionalnih odnosa između Albanaca i Srba, poslije posljednjih borbi.
„Možete da vidite promjenu u ponašanju ljudi. To je nešto što me brine“, rekao je Radosavljević, koji je na čelu Nove društvene inicijative, nevladine organizacije koja radi na pomirenju među etničkim zajednicama.
Ali uprkos rastućim tenzijama, analitičari smatraju da je malo vjerovatno da će Vučić, pozivajući se na prijetnju srpskoj manjini na sjeveru Kosova, poslati trupe preko granice i pripojiti region, scenario koji zapadne kreatore politike drži budnima noću.
„Ne približavamo se novoj eskalaciji; neće biti rata kakav smo vidjeli 1999-ih“, rekao je Ivan Vejvoda, viši saradnik na Institutu za humanističke nauke u Beču.
„Srpski političari veoma dobro razumiju da dirati NATO nije pametno“, rekao je Vejvoda, misleći na otprilike 4.000 NATO vojnika koji su trenutno na Kosovu.
Nakon upozorenja SAD da bi mogla da se suoči sa kaznenim mjerama za ono što je Bijela kuća nazvala „neviđenim“ gomilanjem srpskih trupa i oklopa, Vučić je najavio da je povukao dio njenih trupa sa Kosova.
Ali, uprkos znacima da je neposredna kriza oko Kosova smirila, Arsenijević je i dalje mračan u pogledu neposredne budućnosti Srbije. „Naše društvo je u silaznoj spirali“, rekao je on.
Dok je Arsenijević pozdravio nedavne proteste protiv nasilja na kojima su se desetine hiljada ljudi okupile u Beogradu nakon dve uzastopne pucnjave u kojima je ubijeno 18 ljudi, on strahuje da će društvo nastaviti da živi u stanju „konstantnih tenzija“.
„Vlasti održavaju klimu nasilja“, rekao je on.