Predavanje crnogorskog istoričara Vukote Vukotića pod nazivom „O najstarijoj pismenosti u Crnoj Gori – od prvog do devetog vijeka“, koje je organizovao hercegnovski Ogranak Matice crnogorske, bila je prilika da se pomenu rijetki, ali značajni pisani spomenici naše daleke prošlosti.
“U ranom srednjem vijeku imamo bukvalno dva izvora: „Andreacijevu povelju“ iz 809. godine i čuveni „Ljetopis popa Dukljanina“ iz otprilike 12. vijeka, mada postoje sporenja kada je on nastao. Bilo mi je fascinantno da imamo period od devet vjekova, skoro cijeli milenijum, a da nemamo podataka da su ljudi ostavili tragove pismenosti, budući da smo bili središte Rimskog carstva. Kada vidimo da su ovi prostori bili poveznica između helenističkog istoka i rimskog zapada, te da su najveće saobraćajnice najcivilizovanije države u to doba prolazile upravo ovuda, kao i da svi ostali djelovi carstva imaju tragove svoje pismenosti, jedino se kod nas to skraćivalo i do skoro nijesmo govorili na ovu temu”, istakao je Vukotić.
Najstarije ilirsko stanovništvo nije poznavalo pismo, nijesu ostavili svoje pisane tragove, tako da početke pismenosti moramo tražiti upravo od definitivnog dolaska Rimskog carstva na ove prostore, nakon ustanaka dva Batona, a to je u prvim godinama prvog vijeka naše ere, što se poklapa s osnivanjem grada Duklje, između 20. i 50. godine, istakao je Vukotić, piše u saopštenju Matice.
“Ideju i uopšte priču o pismenosti u vremenima o kojima govorimo nemoguće je odvojiti od religije, od razvoja hrišćanske crkve koja će biti jedini nosilac pismenosti i kulture. Nema mnogo sačuvanih tragova o sekularnoj pismenosti koja je svedena na male spomeničke tragove. To su određeni nadgrobni spomenici i uklesani natpisi jer nemamo velike antičke ili ranosrednjovjekovne pjesnike. Da su postojali, vjerovatno bi ostavili traga, neko bi od njih rekao neku riječ ili bi ostali tragovi njihovog djela. Za sada to ne poznajemo, a ukoliko nađemo, to će biti fenomenalno”, rekao je Vukotić.
Iz spektra spomeničke građe izdvojio je jednu molitvu bogu Medauru iz Risna.
“Postoji jedna himna bogu Medauru koja je nađena u današnjoj Mauritaniji u Africi. U to doba, u prvim vjekovima Rimskog carstva, s ovih naših prostora tada jedinstvene provincije Dalmacije bila je jako poznata konjica i jedan oficir koji je službovao u Africi ostavio je himnu u hramu boga izlječenja, boga medicine. To je jedna elegična pjesma koja govori o tugi za rodnim krajem”, rekao je Vukotić.
Brojni nalazi, objasnio je Vukotić, znače da su naši prostori bili dugo latinofoni, čak i onda kad su došli Sloveni i počeli da budu dominantna sila na ovom prostoru, romanski korijeni će ostati jaki posebno u primorskom pojasu. Hrišćanska tradicija je takođe kod nas vrlo stara.
“Počinje od najranijeg hrišćanstva, zato što na ovim prostorima bukvalno propovijedaju apostoli. Prvi koji dolaze na ove prostore su apostol Andrija i apostol Marko – rekao je Vukotić i dodao da je glavni apostol koji je raširio hrišćanstvo na ovim prostorima bio Pavle koji je na svom kopnenom putu prema Rimu prošao kroz naše krajeve. Tradicija koju imamo je zaista velika i ne smijemo da je se odričemo. Bez te tradicije nemoguće je shvatiti istoriju ovih krajeva, nemoguće je do kraja shvatiti prošlost i ono što nas definiše”, zaključio je Vukotić.